حیات صحابه – جلد دوم

(توضیح ابوایوب س درباره هدف این آیه ﴿وَلَا تُلۡقُواْ بِأَيۡدِيكُمۡ إِلَى ٱلتَّهۡلُكَةِ﴾

بیهقی (۴۵/۹) از ابوعمران سروایت نموده، که گفت: ما در قسطنطنیه بودیم، و بر اهل مصر عقبه بن عامر، و بر اهل شام مردی -هدفش فضاله بن عبید است- بمیر بودند، و از شهر صف بزرگی از رومی‏ها بیرون آمد، و ما نیز برای‌شان صف بستیم، (در این موقع) مردی از مسلمانان بر رومی‏ها حمله نمود و در میان آنها داخل گردید، و باز به طرف ما بیرون آمد، مردم از مسلمانان بر رومی‏ها حمله نمود و در میان آنها داخل گردید، و باز به طرف ما بیرون آمد،مردم به طرفش فریاد کشیده گفتند: سبحان الله! خود را به دست خود به هلاکت انداخت. ابوایوب انصاری س -یار رسول خدا ص- برخاست و گفت: ای مردم، شما این آیه را اینطور تأویل می‏کنید، در حالی که این آیه درباره ما گروه انصار نازل شده است، ما وقتی که خداوند دین خود را عزّت بخشید، و نصرت دهندگان آن زیاد گردید، -در میان خویش، با یکدیگر پوشیدن از رسول خدا ص- گفتیم: اموال مان ضایع گردید، -در میان خویش، با یکدیگر پوشیده از رسول خدا ص- گفتیم: اموال مان ضایع گردید، اگر در آن اقامت گزینیم، و ضایع شده آن را درست کنیم، بهتر خواهد شد. آنگاه خداوند ﻷ-که تصمیم ما را بر ما مسترد می‏نمود- نازل فرمود و گفت:

﴿وَأَنفِقُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ وَلَا تُلۡقُواْ بِأَيۡدِيكُمۡ إِلَى ٱلتَّهۡلُكَةِ﴾[البقرة: ۱۹۵].

ترجمه: «و در راه خدا انفاق کنید: (و یا ترک انفاق و جهاد) خود را به دست خود به هلاکت نیفکنید».

به این صورت هلاکت در اقامتی بود که ما آن را اراده نموده بودیم، که در اموالمان اقامت کنیم، آن را اصلاح نماییم، و او ما را به غزا دستور داد، و ابوایوب ستا آن وقت در راه خدا در غزا بود، که خداوند ﻷقبضش فرمود [۴۲۸].

و این را همچنین بیهقی (۹۹/۶) از طریق دیگری، از ابوعمران سروایت نموده، که گفت: با اهل شهر -هدفش قسطنطنیه است- جنگیدیم، و عبدالرحمن بن خالد بن ولید امیر گروه بود، ورومی‏ها پشت‏های خود را بر دیوار شهر چسبانیده بودند. آنگاه مردی بر دشمن حمله نمود، ومردم گفتند: نکن، نکن، لا اله الاالله، خود را به دست خود به هلاکت می‏اندازد. ابوایوب سگفت: این آیه درباره ما گروه انصار نازل شده است، هنگامی که خداوند نبی خود را نصرت داد، و اسلام را کایباب گردانید. گفتیم بیایید در مال‏های خویش اقامت میکنیم و آن را اصلاح می‏نماییم. آنگاه خداوند تعالی نازل فرموود: ﴿وَأَنفِقُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ وَلَا تُلۡقُواْ بِأَيۡدِيكُمۡ إِلَى ٱلتَّهۡلُكَةِ﴾، و به این صورت به هلاکت انداختن با دست‏های مان این است، که در اموال خویش اقامت کنیم،و با پرداختن به اصلاح آن جهاد را بگذاریم. ابوعمران می‏گوید: و ابوایوب همیشه در راه خدا جهاد می‏نمود،تا این که در قسطنطنیه دفن گردید [۴۲۹].

ابوداود، ترمذی و نسائی از ابوعمران سروایت نموده‏اند که گفت: مردی از مهاجرین در قسطنطنیه بر صف دشمن حمله کرد، و آن را درهم شکست، و ابوایوب انصاری سهم همراه مان بود. آنگاه گروهی گفتند: به دست خود، خود را به هلاکت افکند. ابوایوب گفت: ما به این آیه عالمتریم، چون این درباره ما نازل شده است. ما رسول خدا صرا همراهی نمودیم، و در معرکه ها همراهش حاضر شدیم، و یاری اش رسانیدیم، بعد هنگامی که اسلام گسترش یافت و کامیاب شد، ما گروه انصار به شکل مخفی جمع شدیم [۴۳۰]، و گفتیم: خداوند ما را به صحبت نبی خود صو نصرت وی مفتخر گردانید تا این که اسلام رایج گردید و اهلش زیادشد و ما او را بر اهل و اموال واولاد ترجیح دادیم، و حالا دیگر جنگ سلاح خود را گذاشته است، و وقت آن است که به اهل و اولاد خود برگردیم، و در آنها اقامت گزینیم، آنگاه درباره ما نازل گردید: ﴿وَأَنفِقُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ وَلَا تُلۡقُواْ بِأَيۡدِيكُمۡ إِلَى ٱلتَّهۡلُكَةِ﴾، که هلاکت در اقامت در اهل و مال و ترک جهاد بود [۴۳۱]. این را همچنین عبد بن حمید در تفسیر خود، ابن ابی حاتم، ابن جریر، ابن مردویه، ابویعلی در مسند خود، ابن حبان در صحیحش و حاکم در مستدرک خود روایت نموده‏اند. ترمذی می‏گوید: حسن و صحیح و غریب است. و حاکم می‏وید: به شرط بخاری و مسلم می‏باشد، ولی آن دو رایتش نکرده‏اند. این چنین در تفسیر ابن کثیر (۲۲۸/۱) آمده است.

[۴۲۸] صحیح. بیهقی (۹/۴۵) ابوداوود (۲۵۱۲) ترمذی (۲۹۷۲) حاکم (۲/۲۷۵) طبری (۲/۲۰۴) ترمذی می‌گوید: حسن صحیح و غریب است. حاکم نیز آن را بر اساس شرط شیخین (بخاری و مسلم) صحیح دانسته است. [۴۲۹] صحیح. بیهقی (۹/۹۹). [۴۳۰] در اصل «تحبباً» آمده، و ممکن درست «تخفياً» باشدکه ما آن را در ترجمه به نقل از پاورقی انتخاب نمودیم. م. [۴۳۱] صحیح. ابن ابی حاتم (۱/۳۳۰) و نگا: دو حدیث قبل از این و همچنین صحیح ابی داوود (۲۱۹۳).