حیات صحابه – جلد دوم

هجرت ضمره بن ابی العیص و یا ابن العیص [۲۴۴]

فریابی از سعید بن جبیر سروایت نموده، که گفت، هنگامی که (این آیه) نازل گردید:

﴿لَّا يَسۡتَوِي ٱلۡقَٰعِدُونَ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ غَيۡرُ أُوْلِي ٱلضَّرَرِ وَٱلۡمُجَٰهِدُونَ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ بِأَمۡوَٰلِهِمۡ وَأَنفُسِهِمۡ﴾[النساء: ۹۵].

ترجمه: «افراد با ایمانی که از جهاد بازنشسته‏اند با مجاهدانی که در راه خدا با مال و جان خود جهاد می‏کنند، یکسان نیستند...».

بعد آن مردمان مسکینی که در مکه بودند رخصت داده شدند، تا این که (این آیه) نازل گردید:

﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ تَوَفَّىٰهُمُ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ ظَالِمِيٓ أَنفُسِهِمۡ﴾[النساء: ۹۷].

ترجمه: «کسانی که فرشتگان روح آنان را گرفتند، در حالی که بر خویشتن ستم کرده بودند».

گفتند: این تکان دهنده است، تا این که (این آیه) نازل گردید:

﴿إِلَّا ٱلۡمُسۡتَضۡعَفِينَ مِنَ ٱلرِّجَالِ وَٱلنِّسَآءِ وَٱلۡوِلۡدَٰنِ لَا يَسۡتَطِيعُونَ حِيلَةٗ وَلَا يَهۡتَدُونَ سَبِيلٗا ٩٨﴾[النساء: ۹۸].

ترجمه: «مگر آن دسته از مردان و زنان و کودکانی که به راستی ناتوان‌اند، نه چاره‏ای دارند و نه راهی می‏یابند».

در این موقع ضمره بن عیص که یکی از بنی لیث و از ناحیه چشم کور و در عین حال غنی بود، گفت: اگر چه چشمم نابیناست ولی تدبیری می‏توانم بکنم، چون مال و غلام دارم، بنابراین مرا سوار کنید و و سوار کرده شد. وی که مریض بود به نرمی راه رفت، و مرگ در حالی به سراغش آمد که در تنعیم قرار داشت، و در مسجد تنعیم نیز دفن گردید. آنگاه این آیه به شکل خاص درباره وی نازل گردید:

﴿وَمَن يَخۡرُجۡ مِنۢ بَيۡتِهِۦ مُهَاجِرًا إِلَى ٱللَّهِ وَرَسُولِهِ﴾[النساء: ۱۰۰].

ترجمه: «و هر کسی از خانه‏اش به عنوان مهاجر به‌سوی خدا و پیامبر او بیرون رود».

این حدیث را ابن منده از هشیم از سالم معلق گردانیده [۲۴۵]، و این را ابن ابی حاتم از طریق اسرائیل از سالم افطس روایت نموده، و گفته است: از سعید بن جبیر از ابوضمره بن عیص زرقی س. این چنین در الاصابه (۲۱۲/۲) آمده. و این را ابویعلی از ابن عباس بروایت نموده، که گفت: ضمره بن جندب از خانه خود به عنوان مهاجر خارج گردید، و به اهل خود گفت: مرا سوار کنید، و از سرزمین مشرکین به‌سوی رسول خدا صخارج کنید، موصوف قبل از این که به پیامبر صبرسد در بین راه وفات نمود. آنگاه وحی نازل گردید:

﴿وَمَن يَخۡرُجۡ مِنۢ بَيۡتِهِۦ مُهَاجِرًا إِلَى ٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ ثُمَّ يُدۡرِكۡهُ ٱلۡمَوۡتُ﴾تااین که به این جا رسید ﴿وَكَانَ ٱللَّهُ غَفُورٗا رَّحِيمٗا﴾[النساء: ۱۰۰].

ترجمه: «و هر کسی از خانه‏اش به عنوان مهاجر به‌سوی خدا و پیامبر او بیرون رود، سپس مرگش فرا رسد... و خدا آمرزنده و مهربان است».

هیثمی در المجمع (۱۰/۷) می‏گوید: رجال وی ثقه‏اند.

[۲۴۴] درالاستیعاب از عکومه آمده: اسم مردیکه از خانه‏اش به عنوان مهاجر به‌سوی خدا و پیامبرش بیرون گردیده ضمره‏بن العیص می‏باشد، و عکرمه می‏افزاید: چهارده سال اسمش را جستجو نمودم، تا این که از آن مطلع گردید.م [۲۴۵] اول سند را از همین نقطه به بالا حذف، و حدیث را به شکل معلق روایت نموده.