حیات صحابه – جلد دوم

قصّه کشته شدن عاصم، خبیب و یاران ایشان

بخاری از ابوهریره سروایت نموده، که گفت: رسول خدا صسریه‏ای را جهت تجسّس فرستاد، و عاصم بن ثابت سرا -که جد عاصم بن عمربن الخطاب است- [۵۵۶]بر ایشان امیر نمود، اینان حرکت نمودند تا این که در بین عسفان و مکه رسیدند، از آنها به قبیله‏ای از هذیل که بنی لحیان گفته می‏شد، خبر داده شد، پس در حدود صد تیرانداز آنها مسلمانان را تعقیب نمودند، و با دنبال نمودن آثار (و نشانه‏های)‌شان به منزلی آمدند که در آن (سپاه اسلام) مستقر بود، و در آنجا هسته‏های خرما را یافتند، که (افراد سریه) آن را از مدینه توشه گرفته بودند. و گفتند: این خرمای مدینه است، و جای پای آنها را دنبال کردند، تا این که به ایشان رسیدند. هنگامی که عاصم و یارانش از حرکت باز ماندند به‌جای بلندی پناه بردند، آنان آمده ایشان را محاصره نموده گفتند: در صورتی که نزد ما پایین آیید، عهد و پیمان می‏دهیم، که یک تن از شما را هم به قتل نرسانیم. عاصم گفت: من در ذّمه و عهد کافر پایین نمی‏آیم. خداوندا! از ما رسولت را آگاه ساز، و با ایشان جنگیدند، تا این که عاصم را با هفت تن دیگر به ضرب تیر به قتل رسانیدند. و خبیب و زید و یک مرد دیگر [۵۵۷]شباقی ماندند، و کفار به آنها عهد و پیمان دادند، هنگامی که برای‌شان عهد و پیمان دادند، آنها نزدشان پایین آمدند، وقتی که کفار به آنها دست یافتند، زه‏های کمان‏های خود را باز نمودند ایشان را بدان بستند. آنگاه مرد سومی که همراه آن دو بود گفت: این اول غدر و خیانت است، و از همراهی ایشان ابا ورزید، آنگاه او را کشاندند و تلاش کردند تا ایشان را همراهی کند، اما او این کار را ننمود و به قتلش رسانیدند.

(بیت‏های عاصم در وقت و خبیب و زید را بردند، و ایشان رادر مکه فروختند، خبیب را پسران حارث بن عامر بن نوفل خریداری نمودند -خبیب حارث بن عامر را در روز بدر به قتل رسانیده بود-، او نزدشان اسیر باقی ماند، تا این که به کشتنش تصمیم گرفتند، او تیغی را از یکی از دختران حارث جهت تراشیدن و اصلاح سنت‏های خود به عاریت طلب نمود، و آن زن به وی به عاریت داد. (آن زن) می‏گوید: از طفلی که داشتم غافل شدم. و طفل نزد خبیب رفت، خبیب او را بر رانش گذاشت، هنگامی که من وی را دیدم، به شدّت ترسیدم و هراسان شدم، و او این حالت مرا در حالی که دستش تیغ بود درک نمود. گفت: آیا از این می‏ترسی که وی را بکشم؟ -ان شاءالله تعالی- من درصدد انجام این کار نیستم. آن زن می‏گفت: هیچ اسیری را هرگز بهتر از خبیب ندیدم، او را دیدم از خوشه انگور می‏خورد، و در آن روز درمکه میوه نبود، و او خود در آهن بسته بود، و آن رزقی بود که خداوند به وی داده بود. در حالی که او را از حرم به خاطر کشتن خارج نمودند گفت: مرا بگذارید تا دو رکعت نماز بگزارم، بعد از آن به طرف آنها برگشته گفت: اگر به این گمان نمی‏بودید که من از مرگ ترسیدم، حتماً زیاد نماز می‏گزاردم، به این صورت او نخستین کسی بود که خواندن دو رکعت را در وقت کشته شدن از خود به عنوان یک روش و طریقه به‌جای گذاشت، و بعد از آن گفت: خداوندا! کافران را چنان هلاک و بر باد ساز که از جمله‌شان احدی هم باقی نماند، و سپس افزود:

وما ان ابالى حين اقتل مسلمـاً
على اى شقّ كان لله مصرعی
وذلك في ذات الاله وان يشأ
يبارك عل‏أوصال شلو مـمزّع

ترجمه: «وقتی که مسلمان کشته می‏شوم، پروا و باکی ندارم، که بر کدام پهلو در راه خدا به قتل می‏رسم، این مرگ و کشته شدن من در راه خدا و به خاطر رضای خداست، اگر وی بخواهد به پیوندهای جسمی،که پاره کرده شده است برکت می‏دهد». آنگاه عقبه بن حارث به سویش برخاست، و او را به قتل رسانید.

قریش کسانی را به طرف عاصم فرستادند تا چیزی از جسد وی را با خود بیاورند و شناسایی اش نمایند (و یقین پیدا کنند که کشته شده است)، به خاطر این که عاصم یکی از بزرگان [۵۵۸]‌شان را در روز بدر به قتل رسانیده بود، ولی خداوند زنبورها را مثل ابری بر وی فرستاد، و او را از فرستادگان قریش حمایت نمودند، و آنها قادر نشدند چیزی را از وی ببرند [۵۵۹]. این را بیهقی (۱۴۵/۹) از ابوهریره سبه مانند آن روایت نموده است. و این چنین این را عبدالرزاق از ابوهریره س، چنان که در الاستیعاب (۱۳۲/۳) آمده، روایت نموده، و صاحب الاستیعاب می‏گوید: بهترین اسنادهای حدیث وی در این مورد همان است که عبدالرزاق آن را ذکر نموده... و (حدیث) رامتذکر شده. و ابونعیم در الحلیه (۱۱۲/۱) مانند این را روایت نموده است.

ابن اسحاق از عاصم بن عمر بن قتاده روایت نموده، که گفت: پس از احد گروهی از عضل و قاره نزد رسول خدا صآمده گفتند: ای رسول خدا صدر میان ما اسلام ظاهر شده است، همراه ما تنی چند از اصحاب خود را بفرست، که دین را به ما بیاموزاند، و قرآن را به ما تعلیم دهند، و شرایع اسلام را به ما یاد دهند. بنابراین رسول خدا صشش تن از اصحاب خود را فرستاد... و ایشان را متذکر شده. بعد آنها همراه قوم بیرون شدند تا این که به رجیع رسیدند، رجیع آبیس است از هذیل در ناحیه حجاز بالای هدأه [۵۶۰]- آنگاه قوم در مقابل ایشان غدر نمودند، و هذیل را بر آنان فریاد کردند، مسلمانان که غافل بودند و در اقامتگاه خود قرار داشتند، متوجه شدند که مردان (هذیل) شمشیرها به دست، آنها را فراگرفته‏اند، آنگاه شمشیرهای خود را گرفتند تا با آن‏ها بجنگند، ولی آنها گفتند: -به خدا سوگند- ما نمی‏خواهیم شما را بشکیم، ولی می‏خواهیم توسط شما از اهل مکه چیزی به دست بیاوریم، و برای شما عهد و پیمان خداست که شما را نکشیم، مرثدوخالد ابن بکیر و عاصم ابن ثابت شگفتند: به خدا سوگند، ما ابداً از مشرک نه عهدی را قبول می‏کنیم و نه هم پیمانی را.

بیت‏های عاصم در وقت کشته شدنش و محفوظ ماندن جسد وی از مشرکین

وعاصم بن ثابت گفت:

ما علّتى وانا جلد نابل
والقوس فيها وتر عنابل
تزل عن صفحت‌ها الـمعابل
الـموت حق والحياه باطل
وكل ما حم الاله نازل
بالـمرء والمرء اليه آيل
ان لـم اقاتلكم فامّى هابل

و همچنین گفت:

ابوسليمـان وريش الـمقعد
وضاله مثل الجحيم الـموقد
اذا النواجى افترشت لـم ارعد
ومجنأ من جلد ثور اجرد
ومن بمـا على محمد

و همچنین گفت:

ابوسليمـان ومثلي رامي
وكان قومي معشراً كراما

می‏گوید: بعد از آن جنگید تا این که کشته شد، و هردو شخص همراهش نیز کشته شدند. هنگامی که عاصم به قتل رسید، هذیلی‏ها خواستند سرش را بگیرند و به سلافه بنت سعد بن (شهید) [۵۶۱]بفروشند، و اوهنگامی که پسرش در روز احد توسط عاصم کشته شد، نذر کرد که اگر سر عاصم به دستش افتد در کاسه آن شراب خواهد نوشید، ولی زنبورها وی را حمایت نمودند (و مانع این کار شدند)، و هنگامی که زنبورها در میان ایشان و اوحایل واقع شدند، گفتند: بگذاریدش تا بیگاه شود، و (زنبورها) از نزد وی بروند، و بعد از آن او را بگیریم، آنگاه خداوند در دره آب را فرستاد و عاصم را برداشت و با خود برد. عاصم به خداوند عهده سپرده بود که هرگز مشرکی وی را به خاطر پلید بودنش لمس نکند، و او هم مشرکی را لمس نماید، و عمربن الخطاب س- وقتی این خبر به او رسید که: زنبورها از وی حمایت نموده‏اند - می‏گفت: خداوند بنده مؤمن را نگه میدارد، عاصم نذر نموده بود که مشرکی وی را لمس نکند، و نه هم او ابداً در زندگی خود مشرکی را لمس نماید، پس خداوند او را پس از مرگش چنان که او در زندگی اش از این عمل اجتناب ورزیده بود، حمایت کرد. (و از این که به دست مشرکین بیفتد بازداشتش).

[۵۵۶] درست این است که وی پدر بزرگش می‏شود، و نه جدش، چون مادر عاصم بن عمر، جمیله دختر ثابت است، و عاصم برادر وی می‏باشد. به نقل از از حاشیه کتاب و تیسیرالقاری شرح فارسی صحیح بخاری باب غزوه الرجیع.م. [۵۵۷] وی عبدالله بن طارق است. به نقل از تیسیرالقاری شرح فارسی صحیح بخاری. م. [۵۵۸] وی عقبه بن ابی معیط است. م. [۵۵۹] بخاری (۴۳۰۴۵). [۵۶۰] جایی است در میان عسفان و مکه. [۵۶۱] در اصل (سهیل) آمده، ولی درست و صحیح همان است که ذکر نمودیم.