درس ۲۱: شکم ماهی و حضرت یونس ÷
قوله تبارک وتعالی:
﴿وَإِنَّ يُونُسَ لَمِنَ ٱلۡمُرۡسَلِينَ١٣٩ إِذۡ أَبَقَ إِلَى ٱلۡفُلۡكِ ٱلۡمَشۡحُونِ١٤٠ فَسَاهَمَ فَكَانَ مِنَ ٱلۡمُدۡحَضِينَ١٤١ فَٱلۡتَقَمَهُ ٱلۡحُوتُ وَهُوَ مُلِيمٞ١٤٢﴾[الصافات: ۱۳٩-۱۴۲]. گفتۀ خداوند بزرگ:
(۱۳٩) و به‌راستی یونس از پیامبران بود.(۱۴۰) زمانی (را یاد کن) که به‌سوی کشتی آکنده (از بار و مسافر) گریخت.(۱۴۱) پس (با مسافران کشتی) قرعه انداخت و بازنده بود. (۱۴۲) آن‌گاه ماهی، او را بلعید و او سزاوار نکوهش بود شرح: می‌فرماید: ﴿وَإِنَّ يُونُسَ لَمِنَ ٱلۡمُرۡسَلِينَ١٣٩﴾: خداوند در این آیات به ما از حال بنده و پیامبرش یونس ÷آگاهی می‌دهد و این یونس ابن متی است و متی مردی نیکوکار در بنی اسرائیل بود، و هنگامی فوت کرد یونس به شکم مادر قرار داشت و جایگاهش قریۀ در موصل به نام نینوا بود، پس یونس بزرگ شد و خداوند او را به سوی قومش فرستاد، زیرا آن‌ها بتان می‌پرستیدند و بدین ترتیب یونس یکی از جملۀ پیامبران الهی گشت. می‌فرماید: ﴿إِذۡ أَبَقَ إِلَى ٱلۡفُلۡكِ ٱلۡمَشۡحُونِ١٤٠﴾: یعنی فرار کرد به سوی کشتیی که از سرنشین پر بود و می‌فرماید: ﴿فَسَاهَمَ فَكَانَ مِنَ ٱلۡمُدۡحَضِينَ١٤١﴾: پس قرعه انداخت با اهل کشتی و شد از مغلوبان، یعنی در قرعه‌کشی اهل کشتی مغلوب شد. می‌فرماید: ﴿فَٱلۡتَقَمَهُ ٱلۡحُوتُ وَهُوَ مُلِيمٞ١٤٢﴾یعنی او را ماهی بخورد و او کاری انجام داده بود که سزاوار ملامت و مورد سرزنش بود به سبب گریختن او از قومش که چون قوم خود را دعوت کرد که اگر به وی ایمان نیاورند و خدای را به یگانگی پرستش نکرده و عبادت بتان را ترک نگویند به عذاب الهی گرفتار خواهند شد و چون عذاب که وعده کرده بود تأخیر گشت و عذاب الهی نازل نشد، شتاب کرد یعنی پیش از این که برایش خداوند اجازه داده باشد از قریه و سرزمین موصول به طرف عراق فرار کرد، پس به زمین سینا رسید و کشتی را به دریا دید به آن سوار شد، بار کشتی از ظرفیتش زیادتر بود در میان دریا متوقف شد که نه پیش می‌رفت و نه پس، ناخدا متوجه شد که ناچار است کشتی را سبک بگرداند و گرنه همه‌شان غرق خواهند شد. هرکس به نفس خود علاقمند و حاضر نمی‌شد که خود را به دریا بیندازد، پس قرعه انداختند و یونس ÷مغلوب شد و قرعه به نام او آمد او را به دریا انداختند و ماهی او را فرو برد و در شکم ماهی خداوند را به عبادت: ﴿لَّآ إِلَٰهَ إِلَّآ أَنتَ سُبۡحَٰنَكَ إِنِّي كُنتُ مِنَ ٱلظَّٰلِمِينَ﴾[الأنبیاء: ۸٧]. «نیست خدایی لایق پرستش مگر تو ای خدا و به پاکی یاد می‌کنم تو را، هستم من از ستمکاران». تسبیح می‌گفت: پس خداوند دعا و استغاثۀ او را قبول فرمود و از آن غم و محنت نجاتش داد و به همین ترتیب مسلمانان را از غم و اندوه نجات می‌بخشد.
راهنمائی‌هایی برای مربی:
۱- آیات را به شایستگی قرائت کن و تکرار نما تا شنوندگان حفظ نمایند.
۲- شرح را جمله جمله بخوان و آنچه لازم دارد توضیح ده تا شنوندگان بفهمند.
۳- به ایشان بگو: که فروگذاری دعوت و تبلیغ به علت اعراض مردم کار شایستۀ نیست، بلکه صبر و ثبات بر ادامه دعوت پسندیده است.
۴- به ایشان بگو: که قرعه‌کشی مشروع است و اسلام هم آن را قبول دارد.
۵- ایشان را از فضیلت ذکر ﴿لَّآ إِلَٰهَ إِلَّآ أَنتَ سُبۡحَٰنَكَ إِنِّي كُنتُ مِنَ ٱلظَّٰلِمِينَ﴾«نیست خدایی لایق پرستش مگر تو ای خدا و به پاکی یاد می‌کنم تو را، هستم من از ستمکاران». که سبب نجات یونس ÷از محنت در شکم ماهی شد آگاه کن.
۶- ایشان را از قبول‌شدن توبۀ قوم یونس آگاه کن که... از عذاب خداوند پیدا کردند. خداوند می‌فرماید: ﴿فَلَوۡلَا كَانَتۡ قَرۡيَةٌ ءَامَنَتۡ فَنَفَعَهَآ إِيمَٰنُهَآ إِلَّا قَوۡمَ يُونُسَ لَمَّآ ءَامَنُواْ كَشَفۡنَا عَنۡهُمۡ عَذَابَ ٱلۡخِزۡيِ فِي ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَا وَمَتَّعۡنَٰهُمۡ إِلَىٰ حِينٖ٩٨﴾[یونس: ٩۸]. «پس چرا چنین نشد که مردم دیاری ایمان بیاورند و بدین‌ترتیب ایمانشان به آنان فایده برساند مگر قوم یونس که چون ایمان آوردند، عذاب رسواگر و ذلت‌بار زندگی دنیا را از آنان برداشتیم و آنان را تا مدتی بهره‌مند ساختیم؟».
توبۀ هیچ قومی در هنگام فرارسیدن عذاب قبول نشد، مگر قوم یونس ÷که ایمان آوردند چون یونس از دریا بیرون شد و از رنجوری شفا یافت باز به سوی قوم خود رفت، دید: که همۀ‌شان چون عذاب الهی را مشاهده کردند، پیش ازین که عذاب بر اوشان نازل شود از خوف، ایمان آوردند و این ایمان برایشان مفید واقع شد که از عذاب خدا نجات یافتند.