درس ۲۰: حدیث جای‌گرفتن در حلقه درس
قول النبي جفي حديث أَبِى وَاقِدٍ اللَّيْثِىِّ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ - ج- بَيْنَمَا هُوَ جَالِسٌ فِى الْمَسْجِدِ وَالنَّاسُ مَعَهُ، إِذْ أَقْبَلَ ثَلاَثَةُ نَفَرٍ، فَأَقْبَلَ اثْنَانِ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ - ج- وَذَهَبَ وَاحِدٌ، قَالَ فَوَقَفَا عَلَى رَسُولِ اللَّهِ - ج- فَأَمَّا أَحَدُهُمَا فَرَأَى فُرْجَةً فِى الْحَلْقَةِ فَجَلَسَ فِيهَا، وَأَمَّا الآخَرُ فَجَلَسَ خَلْفَهُمْ، وَأَمَّا الثَّالِثُ فَأَدْبَرَ ذَاهِبًا، فَلَمَّا فَرَغَ رَسُولُ اللَّهِ - ج– قَالَ: أَلاَ أُخْبِرُكُمْ عَنِ النَّفَرِ الثَّلاَثَةِ أَمَّا أَحَدُهُمْ فَأَوَى إِلَى اللَّهِ، فَآوَاهُ اللَّهُ، وَأَمَّا الآخَرُ فَاسْتَحْيَا، فَاسْتَحْيَا اللَّهُ مِنْهُ، وَأَمَّا الآخَرُ فَأَعْرَضَ، فَأَعْرَضَ اللَّهُ عَنْهُ. از ابی واقد لیثی در حدیثی که از پیامبر خدا جروایت کرده آمده است که روزی رسول خدا جدر مسجد با مردم نشسته بودند و مردم در اطراف‌شان قرار داشتند در آن هنگام سه نفر به مسجد آمدند. دو نفر از آن‌ها به سوی پیامبر آمده و نفر سومی بازگشت، ابی واقد می‌گوید: از آن دو نفری که به طرف پیغمبر آمده بودند یکی از آن‌ها گشاده‌گی را در حلقۀ مجلس دید و در آن نشست و نفر دومی به پشت حلقه جای گرفت و نفر سومی بازگشته و از مسجد بیرون شد. چون پیامبر از تعلیمات خود فارغ شد فرمود: آیا شما را از ین سه نفر خبر ندهم، یکی از ایشان به سوی خدا پناه برد خداوند نیز وی را جای داد، نفر دیگر حیا کرد از این که در حلقه داخل شود خداوند نیز از این که او را از ثواب حلقۀ علم محروم کند حیاء کرد و نفر آخر از مجلس علم رو گردانید خداوند هم او را از آن ثواب بهرۀ نداد. (رواه البخاري)
شرح: گفته ابی واقد لیثی: «أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ - ج- بَيْنَمَا هُوَ جَالِسٌ فِى الْمَسْجِدِ وَالنَّاسُ حوله»: یعنی مردم در اطراف رسول الله جنشسته بودند مراد از مسجد اینجا مسجد معروف پیامبر است و آن یکی از سه مسجدیست که بار سفر بسته نمی‌شود، مگر به سوی آن‌ها و نماز در مسجد نبی برابر هزار نمازیست که در غیر آن مسجد خوانده می‌شود به جز مسجدالحرام که فضیلت نماز در آن بیشتر است. گفته ابی واقد «إِذْ أَقْبَلَ ثَلاَثَةُ نَفَرٍ»: یعنی سه مرد که دو تن به سوی پیامبرجآمده و یکی از آن سه بازگشت. گفته ابی واقد: «فَوَقَفَا عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ج»: یعنی آن دو نفری که طرف پیامبر جرفته بودند بالای سرشان ایستاده شدند یکی از آن‌ها در حلقۀ مجلس گشادگی مشاهده نمود و در آن نشست و نفر دومی در پُشت حلقه نشست و نفر سوم بازگشت و رفت. چون پیامبر جاز تعلیم یارانش فراغت یافت فرمود: آیا شما را ازین سه مرد آگاه نکنم؟ یکی از ایشان به خدا پناه بُرد خدا هم او را جای داد، یکی دیگر حیا کرد خداوند نیز از وی حیا کرد که او را از ثواب حلقه علم محروم نماید نفر آخری که از مجلس علم اعراض کرد خدا هم از او اعراض کرد یعنی ثواب جلسه علم را برایش عنایت نکرد.
راهنمائی‌هایی برای مربی:
۱- حدیث را بخوان و تکرار کن تا بدانی که اکثراً آن را حفظ کرده‌اند.
۲- شرح را به آرامش بخوان و معنای هر جمله را بیان کن تا بفهمند.
۳- آن‌ها را از فضیلت حلقه‌ای علوم دینی آگاه کن و ایشان را بر ملازمت حلقه‌های علمی تشویق نموده و از ترک آن بیم ده.
۴- ایشان را از فضیلت حیا خبردار کن: که حیا همه‌اش خیر است و کسی که حیا ندارد در آن خیری نیست خصوصاً در زنان که حیا در ایشان پسندیده‌تر است.
۵- به آن‌ها بیاموز: که ستایش صاحبان خیر و نیکویی پسندیده است، زیرا پیامبر جاز دو نفری که در حلقۀ درس علم نشسته و آن را ترک نگفتند: ستایش فرمود.