درس ۲۳: آیۀ حقوق ده‌گانه
قول الله تعالی:
﴿وَٱلۡجَارِ ذِي ٱلۡقُرۡبَىٰ وَٱلۡجَارِ ٱلۡجُنُبِ وَٱلصَّاحِبِ بِٱلۡجَنۢبِ وَٱبۡنِ ٱلسَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتۡ أَيۡمَٰنُكُمۡۗ﴾[النساء: ۳۶]. فرمودۀ خدای تعالی:
احسان کنید با همسایه خویشاوند و همسایه بیگانه و یار هم پلهو. و راهگذر نیازمند و آنچه مالک شده دست‌های شما از بردگان. شرح: فرمودۀ خدای بزرگ: ﴿وَٱلۡجَارِ ذِي ٱلۡقُرۡبَىٰ﴾همسایۀ خویشاوند این صاحب حقی است که پنج تای دیگر از نظر حقوق بر وی تقدم دارند.
اول: خداوند است و حقش این است که به یگانگی پرستش شده و به وی چیزی را شریک نگردانند.
دوم: پدر و مادر اند و حقشان این است که به ایشان به خوبی رفتار شود و تا بتوانند به آن‌ها خیر برسانند و زیان را از آن‌ها دور کنند و در حد معروف از ایشان اطاعت کنند.
سوم: صاحبان قرابت‌اند و حقوق‌شان نیکوئی و پیوند به آن‌ها و قطع‌نکردن صلۀ رحم‌شان است.
چهارم: یتیمان هستند: که با ایشان به نیکوئی رفتار شود اگر گرسنه باشند طعام‌شان بدهند و اگر برهنه باشند بپوشانندشان و از مال و دارائی‌شان نگهداری کنند و به بهداشت جسمی و پرورش روحی آن‌ها توجه کنند.
پنجم: مساکین هستند: که حقوق‌شان احسان به آن‌ها است که اگر گرسنه‌اند اطعام شوند و اگر سرپناهی ندارند جای داده شوند و مورد اذیت و آزار دست و زبان قرار نگیرند.
ششم: جار (همسایه) است و آن بر سه قسم است: همسایۀ قوم و خویش – همسایۀ بیگانه که قسم هفتم را تشکیل می‌دهد و این نوع همسایه، گاهی مسلمانست و زمانی کافر برای همسایه اول سه حق است برای دوم دو حق و برای سومی یک حق و حق همه‌شان احسان، دلجوئی، برآوردن حاجت‌شان و دورکردن اذیت از ایشانست.
هشتم: یار هم پهلو که بر همسر و کسانی که با تو اختلاط و ملازمت دارند مانند برادران و شاگردان اطلاق می‌گردد و حقوق همه ایشان احسان و خیرخواهی و دورکردن اذیت و آزار از آن‌ها است.
نهم: «ابن السبیل» مسافری که صاحب قرابت است و حقش احسان به او است که از مال، خون و آبرویش محافظت شود و اگر راه را گم کرده راهنمائیش کنند و اگر گرسنه باشد طعامش دهند و اگر پیاده بماند سوارش کنند.
دهم: آنچه در ملک شما است از بردگان و غلامان و احسان به این‌ها این است که از آنچه می‌خورید و می‌پوشید به ایشان بخورانید و بپوشانید و بیشتر از توان‌شان کار نفرمائید و اگر چنین کردید آن‌ها را یاری دهید.
راهنمائی برای مربی:
۱- آیت را بخوان و تکرار کن تا شنوندگان حفظ کنند.
۲- شرح مطالب را جمله جمله بخوان و آنچه محتاج به تفسیر است بیان کن تا همه‌گان بفهمند.
۳- به ایشان بفهمان: که بزرگترین این حقوق، حق خداوند و حق والدین و سپس حق صاحبان قرابت و هریک به ترتیبی که ذکر شده است.
۴- ایشان را بر ادای این حق ده‌گانه تشویق کن و بیاموز: که وفاداری به حق خداوند عبادت و یکتاپرستی او است.