درس های روزانه

درس ۲۳: آیۀ اقرأ باسم ربک

قوله تعالی:

﴿ٱقۡرَأۡ بِٱسۡمِ رَبِّكَ ٱلَّذِي خَلَقَ١ خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ مِنۡ عَلَقٍ٢ ٱقۡرَأۡ وَرَبُّكَ ٱلۡأَكۡرَمُ٣ ٱلَّذِي عَلَّمَ بِٱلۡقَلَمِ٤ عَلَّمَ ٱلۡإِنسَٰنَ مَا لَمۡ يَعۡلَمۡ٥﴾[العلق: ۱-۵]. فرمودۀ خدای تعالی:

(۱) بخوان به نام پروردگارت آن که آفریده است (۲) آفرید انسان را از خون بسته (۳) بخوان پروردگار تو بزرگوارتر است (۴) همانا خدایی که به وسیله قلم آموخت (۵) آموخت انسان را آنچه نمی‌دانست. شرح: فرمودۀ خداوند بزرگ: ﴿ٱقۡرَأۡ بِٱسۡمِ رَبِّكَ ٱلَّذِي خَلَقَ١﴾: یعنی ای پیامبر! قرائت خود را به نام پروردگارت آغاز کن یعنی به بسم الله الرحمن الرحیم و فرمودۀ خداوند أ: ﴿ٱلَّذِي خَلَقَ﴾: یعنی به نام خدائی که آفریده است همه مخلوقات را و آدم را از گِل آفرید ﴿خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ﴾: آفرید انسان فرزند آدم را ﴿مِنۡ عَلَقٍ﴾: علق جمع علقه است و آن پارۀ خون تازه باشد، بدین سبب او را علقه گویند به جهت تری که دارد به هرچه بدان تماس کند می‌چسبد. بعد از چهل روز منی مرد، علقه می‌گردد باز پس از چهل روز دیگر گوشت پارۀ می‌شود بعداً اگر خداوند به زندگانی و خلقت او امر دهد، روح در وی دمیده می‌شود و گرنه رحم، آن را فرو می‌گذارد و سقط می‌کند. فرموده خداوند ﴿ٱقۡرَأۡ وَرَبُّكَ ٱلۡأَكۡرَمُ٣ ٱلَّذِي عَلَّمَ بِٱلۡقَلَمِ٤﴾: بار دوم امر به خواندن می‌شود برای تأکید بر امر اول که به خواندن شده است به جهت دشواری فراگرفتن وحی و به سبب وحشتی که از نزول ناگهانی اولین وحی به پیامبر جعارض شد، یعنی پروردگارت بزرگوارتر از هر بزرگواریست و مهربان‌تر است از هر مهربانی، اوست که به واسطه قلم به هرکه خواسته است نویسندگی و دانش بسیاری را آموخته و معارف الهی را تعلیم داده است. ﴿عَلَّمَ ٱلۡإِنسَٰنَ مَا لَمۡ يَعۡلَمۡ٥﴾: یعنی به واسطه قلم برای انسان آنچه را نمی‌دانست از علوم و معارف آموخته است، ازین سبب است که قلم شریف است زیرا هرچیزی به سبب غایه و مرام خود شرافت پیدا می‌کند، و قلم وسیله علوم و معارف است و نخستین چیزی که خداوند پس از عرش و آب پیدا کرده قلم است، زیرا پیامبر جمی‌فرماید: اول چیزی که خداوند آفرید قلم بود برایش گفت: بنویس! پس قلم آنچه تا به روز قیامت پدید می‌شود نوشت.

راهنمائی‌هایی برای مربی:

۱- آیات را بخوان و تکرار کن تا شنوندگان اکثراً خوب یاد بگیرند.

۲- شرح را به نیکویی جمله جمله بخوان و معانی پوشیدۀ آن را بیان کن تا شنوندگان بدانند.

۳- به آن‌ها از مستحب‌بودن آغاز کارها به بسم الله تذکر ده.

۴- آگاه‌شان گردان: که همین پنج آیت اولین آیاتیست از قرآن که نازل شده است.

۵- آن‌ها را از بخشش و انعام خداوند به نزول قرآنکریم آگاه کن تا بر آن سپاس‌گذار و شاکر باشند.

۶- ایشان را آگاه گردان: که این آیات بر پیغمبر خدا جدر غار حرا که در یکی از کوه‌های مکه مکرمه است نازل شد، و این کوه و غار از زمان پیغمبر ج تاکنون به همان وضع وجود دارد و پیامبر جبرای گوشه‌گیری از مشرکین و کردار فاسد و باطل‌شان، در این غار به عبادت می‌نشست که ناگاه آیات حقّه قرآن بر وی فرود آمد، پس از آن به خانه‌اش در مکه بازگشت، در حالی که از شدت وحی وجودش می‌لرزید. چنانچه در بخاری آمده است.