درس ۱٩: آیۀ تکلیف به اندازه توان است
قوله سبحانه وتعالی:
﴿لَا يُكَلِّفُ ٱللَّهُ نَفۡسًا إِلَّا وُسۡعَهَاۚ لَهَا مَا كَسَبَتۡ وَعَلَيۡهَا مَا ٱكۡتَسَبَتۡ﴾[البقرة: ۲۸۶]. سخن خدای پاک و بزرگ:
(۲۸۶) مکلف نمی‌سازد خدا هیچکس را جُز به اندازه توانش به سود او است آنچه از نیکی‌ها به دست آورد و به زیان اوست هرچه از بدی‌ها کسب کرده، پروردگار ما مگیر بر ما اگر فراموش کردیم یا خطا کردیم. شرح: فرمودۀ خداوند: ﴿لَا يُكَلِّفُ ٱللَّهُ نَفۡسًا إِلَّا وُسۡعَهَاۚ﴾خداوند خبر می‌دهد موجودی را که نفس داشته باشد «مراد انسان مسلمان است» جز به اندازۀ توانش مکلف نمی‌کند، چه آن تکلیف عقیدتی باشد یا قولی و عملی و این لطف و رحمت خداوند است بر بندگان مؤمنش. مراد از (وسع) در اینجا توانایی و قدرت برداشتن تکلیف است. مسلم از ابن عباسبروایت می‌کند، چون آیت: ﴿وَإِن تُبۡدُواْ مَا فِيٓ أَنفُسِكُمۡ أَوۡ تُخۡفُوهُ يُحَاسِبۡكُم بِهِ ٱللَّهُۖ﴾[البقرة: ۲۸۴]. نازل شد یعنی «اگر آنچه در نفس شما است بپوشید و یا آشکار کنید خداوند شما را به آن مورد محاسبه قرار می‌دهد» اصحاب از نزول این آیه احساس دشواری کرده و نزد پیامبر جشکایت کردند، آن حضرت جفرمودند: بگویید: ﴿وَقَالُواْ سَمِعۡنَا وَأَطَعۡنَاۖ غُفۡرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيۡكَ ٱلۡمَصِيرُ﴾[البقرة: ۲۸۵]. «فرمان پروردگار را شنیدیم و اطاعت کردیم. پروردگارا! ما خواهان آمرزشت هستیم و بازگشت به سوی توست»، وقتی چنان گفتند: خداوند این آیه را نازل فرمود: ﴿لَا يُكَلِّفُ ٱللَّهُ نَفۡسًا إِلَّا وُسۡعَهَاۚ﴾یعنی آن که اعمال صالح و کاری نیکو انجام دهد بر آن عمل پاداش و ثواب داده می‌شود و آن که کاری شر و گناه انجام دهد مورد بازپرس قرار گرفته و جزا داده می‌شود مگر که خداوند بر وی ببخشاید و او بخشنده و مهربان است، سپس خداوند به ایشان آنچه را که لازم است بگویند: تعلیم می‌دهد و می‌فرماید بگوئید ﴿رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذۡنَآ إِن نَّسِينَآ أَوۡ أَخۡطَأۡنَا﴾: و چون این کلمات را از روی یقین گفتند، خداوند فرمود: آنچه خواست شماست برآوردم و بازخواست از سهو و نسیان را از دوش شما برداشت.
راهنمائی‌هایی برای مربی:
۱- آیت را بخوان و تکرار کن تا بدانی که شنوندگان آن را یاد گرفته‌اند.
۲- شرح را بخوان و آنچه که پوشیده است توضیح کن: تا فهمیده شود.
۳- ایشان را از گذشت و عفو خداوند در کاری که انجامش از توان و قدرت بنده نباشد آگاه کن چون خداوند می‌فرماید: ﴿لَا يُكَلِّفُ ٱللَّهُ نَفۡسًا إِلَّا وُسۡعَهَا﴾«خدا نفسی را جز به اندازۀ توانش تکلیف نمی‌دهد».
۴- به آن‌ها بفهمان: که خداوند بازخواست از کاری را که به فراموشی و خطا انجام گیرد نظر به این آیه: ﴿رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذۡنَآ إِن نَّسِينَآ أَوۡ أَخۡطَأۡنَا﴾برداشته است. مثال خطا آن که تیری به سوی آهوی پرتاب شود و به انسانی تصادف می‌کند و مثال نسیان آن که روزه‌داری به فراموشی می‌خورد یا می‌آشامد که با این کردار بازخواست نمی‌شود.
۵- به ایشان بفهمان: که مسلمان باید خود را برای تکالیف و اوامر خدا و رسول آماده کند چه آن تکلیف عقیدتی باشد یا عملی یا زبانی سپس اگر قدرت بر انجام آن پیدا کرد چه خوب و اگر نتوانست بر او حرجی نیست، زیرا تکلیف به اندازۀ توان است.