درس ۲۴: حدیث ترس از خدا، معاشرت با مردم
قوله ج: اتَّقِ اللَّهَ حَيْثُمَا كُنْتَ وَأَتْبِعِ السَّيِّئَةَ الْحَسَنَةَ تَمْحُهَا وَخَالِقِ النَّاسَ بِخُلُقٍ حَسَنٍ. فرمودۀ رسول الله ج: بترس از خدا هرجا که باشی و پیوست نما گناه را به نیکی که محو می‌کند اثر گناه را و معاشرت کن با مردم به اخلاق نیک. (رواه الترمذی به سند حسن)
شرح: فرموده رسول الله ج: «اتَّقِ اللَّهَ حَيْثُمَا كُنْتَ»: تا آخر حدیث... این حدیث رسول الله جبه صورت وصیت برای طالب چنین وصیتی بیان شده یا پیامبر جبا بیان این توصیه یکی از اصحاب خود را مورد تفقد و قدردانی قرار داده وقتی که مشاهده نمودند که به چنین وصایای نیازمند است. گرچه این وصیت مشتمل بر سه امریست که ذیلاً بیان می‌شود و اساس اصلاح و تمام قوانین کمال را در بر دارد.
۱- امر به تقوا شده است و تقوا عبارت از اینست: که مؤمن عمل صالحی را انجام می‌دهد و خدای تعالی را در آن کار کاملاً ناظر و مراقب افعال خود می‌داند چه آن عمل را در خلوت انجام دهد و یا در آشکار و همینطور عمل فاسد را ترک می‌کند در حالی که خداوندأرا مراقب آن می‌پندارد مثل اینست: که به سوی خداوند أمی‌نگرد چه در جمع باشد و یا دور از چشم مردم که همانا اینست معنی فرمودۀ رسول الله ج: «اتَّقِ اللَّهَ حَيْثُمَا كُنْتَ». ۲- در پی گناه، انجام‌دادن حسنه برای محو گناه است، چه هرگاه مؤمن مراقب نفس خود باشد و خدای خویش را نیز مراقب نفس خود بداند، پس در هر لغزشی که از او سر زند و یا اشتباهی که سبب خشم پروردگارش گردد، مثلاً اگر واجبی را ترک کند فوراً به ترسد و به ادای آن تلاش کند و اگر حرامی را مرتکب شود از پروردگارش حیا کرده و به سرعت آن را ترک نموده و از آن دور شود و برای محو اثرات آن گناه، به انجام حسنات و اعمال صالح رو آورد و اینست معنی گفته رسول الله ج: «وَأَتْبِعِ السَّيِّئَةَ الْحَسَنَةَ تَمْحُهَا»: چه هرگاه به دنبال گناه، عمل صالحی انجام شود به اذن و ارادۀ خداوندی، آن نیکی اثرات گناه را از نفس دور می‌کند. ۳- معاشرت‌نمودن با مردم به خلق نیک و اخلاق خوش، یعنی با مردم چنان معاشرت کند که دوست دارد دیگران با او رفتار نمایند مثل نرمی، عاطفه و مهربانی، گذشت، عفو و آسانگیری، اکرام و بزرگ‌شمردن مردم و احترام‌نمودن به آن‌ها و اینست معنی فرموده رسول الله ج: «وَخَالِقِ النَّاسَ بِخُلُقٍ حَسَنٍ».
راهنمائی‌هایی برای مربی:
۱- حدیث را بخوان و تکرار کن تا شنونده‌ها آن را حفظ نمایند.
۲- شرح را جمله جمله، بخوان و معنای آن را توضیح نموده و تکرار کن تا شنونده‌ها بفهمند.
۳- برای‌شان ماهیت تقوا را بیان کن: که تقوا عبارت است از انجام اوامر الهی و ترک منهیات او و خدای تعالی را ناظر و مراقب اعمال خویش دانستن تا خداوند او را به وسیله تقوا از عقاب رهایی بخشد.
۴- برای‌شان تذکر ده: که توبه‌کردن از گناه به صورت فوری و عاجل واجب است.
۵- آن‌ها را به مکارم اخلاق و خوبی‌های آن رهنمایی کن و آن که دارای مکارم اخلاق است نزدیکترین افراد به رسول الله جاست طوری که در حدیث وارد شده است.