درس های روزانه

درس ۶: حدیث یادکردن خدا در نفس

قول النبي ج: يَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِى بِى، وَأَنَا مَعَهُ إِذَا ذَكَرَنِى، فَإِنْ ذَكَرَنِى فِى نَفْسِهِ ذَكَرْتُهُ فِى نَفْسِى، وَإِنْ ذَكَرَنِى فِى مَلأٍ ذَكَرْتُهُ فِى مَلأٍ خَيْرٍ مِنْهُمْ، وَإِنْ تَقَرَّبَ إِلَىَّ بِشِبْرٍ تَقَرَّبْتُ إِلَيْهِ ذِرَاعًا، وَإِنْ تَقَرَّبَ إِلَىَّ ذِرَاعًا تَقَرَّبْتُ إِلَيْهِ بَاعًا، وَإِنْ أَتَانِى يَمْشِى أَتَيْتُهُ هَرْوَلَةً. گفتۀ پیامبر ج: که خداوند می‌گوید: من در نزد گمان بنده‌ام هستم، و با اویم هرگاه مرا یاد کند، اگر مرا در نفس خود یاد کرد، من هم او را در نفس خود یاد می‌کنم، و اگر او مرا در جمعی یاد کرد، من او را در جمعیتی برتر از ایشان یاد می‌کنم، و کسی که به اندازه وجبی به من نزدیک شود، من به اندازه یک گز به او نزدیک می‌شوم، و اگر کسی به اندازه گزی به من نزدیک شود، من به اندازه بیش از آن نزدیک می‌شوم، و اگر کسی به نزدم با رفتار عادی می‌آید، من به سرعت نزد وی می‌آیم. (رواه البخاری)

شرح: «أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِى بِى» [۱]: من در نزد گمان بنده‌ام هستم. یعنی اگر به من گمان خیر داشت به او به خیر روبرو می‌شوم و اگر گمان شری داشت، همانسان با وی ملاقات می‌کنم. فرموده‌اش: «وَأَنَا مَعَهُ إِذَا ذَكَرَنِى»: ومن همراهش هستم، آنگاه که مرا بخواند یعنی از او دور نیستم، اگر مرا در نفس خود بدون تکلم یاد کند من هم او را در نفس خود بدون این که نامش را بگویم یاد می‌کنم. و گفته‌اش: «وَإِنْ ذَكَرَنِى فِى مَلأٍ ذَكَرْتُهُ فِى مَلأٍ خَيْرٍ مِنْهُمْ»: اگر مرا در میان گروهی یاد کند او را در گروهی که ازیشان بهتر باشد یاد می‌کنم. یعنی او را در گروه ملائکه یاد می‌کنم، چه گروه فرشتگان در مجموع از آدمیان فضیلت دارند. می‌فرماید: «وَإِنْ تَقَرَّبَ إِلَىَّ بِشِبْرٍ»: یعنی اگر یک وجب از طریق طاعت به من نزدیک شود می‌فرماید: «تَقَرَّبْتُ إِلَيْهِ ذِرَاعًا»: من یک گز به احسان و بخشش خود به او نزدیک می‌شوم. می‌فرماید: «وَإِنْ تَقَرَّبَ إِلَىَّ ذِرَاعًا تَقَرَّبْتُ إِلَيْهِ بَاعًا»: و اگر کسی به اندازه‌ گزی نزدیک شود، من زیادتر از آن نزدیک می‌شوم. باع به اندازه بازبودن هردو دست و ذراع اندازه ایست از سر انگشتان تا آرنج. می‌فرماید: «وَإِنْ أَتَانِى يَمْشِى»: اگر به سویم به رفتار قدم آید، یعنی فرمانم را به سرعت اجابت کند و عبادتم را بسیار انجام دهد. می‌فرماید: «أَتَيْتُهُ هَرْوَلَةً»، من به سویش سریعتر می‌آیم. یعنی از اندازۀ که او عبادت و فرمانبرداری کرده است من زیادتر به وی رحمت و بخشایش و احسان می‌کنم و بیشتر از آنچه از وی خواستار اطاعت شدم به وی می‌دهم. خداوندا! شکر و ستایش سزاوار توست، چقدر بزرگواری و چقدر احسان تو بی‌پایانست.

راهنمائی‌هایی برای مربی:

۱- حدیث را چند بار بخوان تا شنوندگان حفظ کنند.

۲- شرح را جمله به جمله بخوان و آنچه که اشکال دارد توضیح ده.

۳- آگاه‌شان گردان: که واجب است بنده به خداوند تعالی گمان نیک داشته باشند.

۴- به ایشان بگو: که هرگاه گناهانی را آشکارا مرتکب شویم و امیدوار باشیم که خداوند ما را می‌بخشد چنین روشی گمان نیک گفته نمی‌شود، و همچنین اگر طاعت باری تعالی را به جا آریم و بترسیم که ما را عذاب کند بازهم حسن ظن به شمار نمی‌آید.

۵- ایشان را از فضیلت ذکر قلبی و همچنین ذکری که به قلب و زبان باشد آگاه کن.

۶- به ایشان یادآور شو: طوری که بنده در مقابل خداوند عمل طاعت یا معصیت انجام می‌دهد. خداوند نیز همان طور در مقابل برایش جزا می‌دهد، مگر این که او را عفو نموده ببخشاید، زیرا او تعالی عفوکننده و بخشاینده و مهربان است.

[۱] علامه قرطبی می‌گوید: معنای ظن عبدی بی: یعنی گمان اجابت داشته باشد در وقت توبه و گمان مغفرت داشته باشد در حین استغفار و گمان پاداش در مقابل انجام عبادت با شرایط آن.