خطبه‌ی اول:
حمد و ستایش ازآن الله است. او را مورد ستایش قرار می‌دهیم و از وی آمرزش می‌خواهیم و از بدی‌های نفس خود و از کارهای ناشایستمان به الله پناه می‌بریم الله هرکه را هدایت کند وی گمراه‌کننده‌ای نخواهد داشت و هرکه را گمراه سازد، هدایتگری نخواهد یافت و گواهی می‌دهم که معبود به‌حقی نیست مگر الله به تنهایی که هیچ شریکی ندارد و گواهی می‌دهم که پیامبرمان محمد بنده و پیامبر اوست.
بارالها بر بنده و پیامبرت محمد و بر آل و اصحاب و تابعین و پیروان آن‌ها درود و سلام بفرست.
اما بعد ای بندگان خداوند، تقوای الهی پیشه کنید و از روزی که در آن به‌سوی الله برمی‌گردید بترسید.
﴿ثُمَّ تُوَفَّىٰ كُلُّ نَفۡسٖ مَّا كَسَبَتۡ وَهُمۡ لَا يُظۡلَمُونَ ٢٨١﴾ [البقرة: ٢٨١].
«روزی که هر شخص جزای آنچه به دست آورده را کسب می‌کند و آن‌ها مورد ستم قرار نمی‌گیرند».
ای مسلمانان! از خوشبختی و سعادت انسان این است که در هدف آفرینش خود اندیشه کند. زیرا شناخت آفریدگار و آگاهی نسبت به هدف سبب پایداری در راه و ثابت قدمی و سالم ماندن از لغزش و هدر رفتن تلاش و تلف نمودن وقت و عمر در امور بی‌فایده است. و از نعمت خداوند و نیکی وی بر بندگانش این است که در کتاب‌هایی که برایشان نازل نموده و در وحیی که بوسیله پیامبران آورده هدف خود از خلقت آنان را بیان نموده تا اندیشه‌ها در فهم آن گمراه نشوند.
و پروردگار توضیح داده است که همه‌ی بندگانش را برای عبادت وی به تنهایی و بدون شریک آفریده است:
﴿وَمَا خَلَقۡتُ ٱلۡجِنَّ وَٱلۡإِنسَ إِلَّا لِيَعۡبُدُونِ ٥٦﴾ [الذاريات: ٥٦].
«من جن‌ها و انسان‌ها را نیافریده‌ام مگر برای آنکه مرا عبادت کنند».
و او آدم را و پس از وی ذریه‌اش را در زمین جانشین ساخت:
﴿وَإِذۡ قَالَ رَبُّكَ لِلۡمَلَٰٓئِكَةِ إِنِّي جَاعِلٞ فِي ٱلۡأَرۡضِ خَلِيفَةٗۖ﴾ [البقرة: ٣٠].
«و آنگاه که پروردگارت به فرشتگان فرمود: من در زمین جانشینی قرار داده‌ام».
اما این جانشینی از سوی پروردگار برای آدم و فرزندانش و مسخر نمودن زمین و روزی‌ها و نیروها به این شرط از سوی الله صورت گرفته است که انسان براساس برنامه‌‌ی خداوند و شریعت وی در زمین جانشینی کند و چیزی را دراختیار انسان قرار نداده تا هرگونه و در هر راهی که خواست از آن استفاده کند
و از آنجا که این مال که خداوند به بندگانش بخشیده و به فضل و رحمتش آن را در اختیار آنان قرار داده در واقع ازآن الله است فرمود:
﴿وَءَاتُوهُم مِّن مَّالِ ٱللَّهِ ٱلَّذِيٓ ءَاتَىٰكُمۡۚ﴾ [النور: ٣٣].
«و از مال خداوند که به شما اعطا نموده به آنان نیز بدهید».
و خداوند عزوجل در مقام منت نهادن بر انسان فرمود:
﴿وَجَعَلۡتُ لَهُۥ مَالٗا مَّمۡدُودٗا ١٢﴾ [المدثر: ١٢].
«و مال بسیاری به او بخشیدم».
و مقتضای جانشینی در زمین کمال حرف‌شنوی از الله و اطاعت از امر و نهی وی با در نظر داشتن حلال و حرام وی در کسب و خرج است.
درباره‌ی کسب حلال خداوند متعال به همه‌ی بندگانش دستور می‌دهد:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ كُلُواْ مِمَّا فِي ٱلۡأَرۡضِ حَلَٰلٗا طَيِّبٗا وَلَا تَتَّبِعُواْ خُطُوَٰتِ ٱلشَّيۡطَٰنِۚ إِنَّهُۥ لَكُمۡ عَدُوّٞ مُّبِينٌ ١٦٨﴾ [البقرة: ١٦٨].
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید. از آنچه در زمین است حلال و پاک را بخورید و از گام‌های شیطان پیروی نکنید که او برای شما دشمنی آشکار است».
و همچنین می‌فرماید:
﴿وَكُلُواْ مِمَّا رَزَقَكُمُ ٱللَّهُ حَلَٰلٗا طَيِّبٗاۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ ٱلَّذِيٓ أَنتُم بِهِۦ مُؤۡمِنُونَ ٨٨﴾ [المائدة:٨٨].
«از آنچه الله روزی شما نموده حلال و پاکش را بخورید و اگر به الله ایمان دارید تقوای وی را پیشه سازید».
و در حدیثی که مسلم در صحیح خود از ابوهریره رضی الله عنه روایت نموده آمده است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود:
«همانا الله پاک است و جز پاک را نمی‌پذیرد و الله مؤمنان را همانگونه امر نموده که به پیامبرانش امر نموده است که»:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلرُّسُلُ كُلُواْ مِنَ ٱلطَّيِّبَٰتِ وَٱعۡمَلُواْ صَٰلِحًاۖ إِنِّي بِمَا تَعۡمَلُونَ عَلِيمٞ ٥١﴾
[المؤمنون:٥١].
«ای پیامبران از پاکیزه‌ها بخورید و کار نیک انجام دهید. من به آنچه انجام می‌دهید آگاهم».
و فرمود:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُلُواْ مِن طَيِّبَٰتِ مَا رَزَقۡنَٰكُمۡ...﴾ [البقرة: ١٧٢].
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید از پاکی‌هایی که روزی‌تان نموده‌ایم بخورید..»..
سپس درباره‌ی مردی سخن گفت که سفرش به طول انجامید، ژولیده موی و غبارآلود دستش را به آسمان دراز نموده و می‌گوید: پروردگارا! پرودگارا! در حالی‌که غذایش و نوشیدنی‌اش و لباسش از حرام است و حرام خورده است. پس چگونه دعایش استجابت شود؟»
اما درباره‌خرج کردن در راه حلال نیز مسئولیت اخروی آن را در روز قیامت در برابر خداوند، بیان نموده است.
در حدیثی که ترمذی آن را در جامع خود با سند صحیح از ابی برزه اسلمی رضی‌الله عنه روایت نموده آمده است که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود:
«پاهای بنده در روز قیامت جابجا نمی‌شود تا آنکه درباره‌عمرش که در چه راهی گذرانده و درباره‌ی علمش که با آن چه کرده و درباره‌مالش که از کجا به دست آورده و چگونه خرجش نموده و از بدنش که در چه کاری از آن استفاده کرده مورد سوال قرار گیرد».
و این سوالی است که باید برای آن آمده شد و برای آن با طلب روزی پاک و دوری از ناپاک و پایبندی به پاکی در نیت و عمل و پاکی در وسائل و اهداف و التزام به میانه‌روی و اعتدال و پرهیز از اسراف و زیاده‌روی در خرج کردن از مال خداوند که به ما داده است، پاسخی درخور آماده کرد. و این نصیحتی است که پروردگار در این سخنش ما را به ان امر کرده است:
﴿وَلَا تَجۡعَلۡ يَدَكَ مَغۡلُولَةً إِلَىٰ عُنُقِكَ وَلَا تَبۡسُطۡهَا كُلَّ ٱلۡبَسۡطِ فَتَقۡعُدَ مَلُومٗا مَّحۡسُورًا ٢٩﴾ [الإسراء: ٢٩].
«و دستت را به گردنت زنجير مكن و بسيار هم گشادهدستى نكن تا ملامتشده و حسرتزده بر جاى مانى».
و این سخن خداوند متعال که می‌فرماید:
﴿وَكُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ وَلَا تُسۡرِفُوٓاْۚ إِنَّهُۥ لَا يُحِبُّ ٱلۡمُسۡرِفِينَ ٣١﴾ [الأعراف: ٣١].
«و بخورید و بیاشامید ولی اسراف ننمایید که او اسراف‌کننده‌گان را دوست ندارد».
تا اینکه احتیاج به مصرف مال و روزی پاکیزه محدود به حدود میانه‌روی باشد. و پس از آن از مقداری از مال باقی بماند که در آن فریضه‌ی زکات واجب شود، و همچنین صدقه‌ی مستحب نیز مورد پسند است.
و همینطور برای اینکه از این مال مقداری نیز برای سرمایه‌گذاری و زیاد نمودن آن باقی بماند البته به شرطی که از این سرمایه‌گذاری ضرر به دیگران وارد نیاید بطوری که این سرمایه‌گذاری سد و مانعی در برابر جریان ثروت و دارایی بین همه‌بندگان شود و این همان چیزی است که خداوند متعال در کلام خود ما را از آن برحذر داشته است:
﴿كَيۡ لَا يَكُونَ دُولَةَۢ بَيۡنَ ٱلۡأَغۡنِيَآءِ مِنكُمۡۚ﴾ [الحشر: ٧].
«تا آنکه ثروت بین ثروتمندان شما دست به دست نشود».
و تا آنکه ثروتمندان برای زیاد نمودن ثروتشان راه‌هایی را انتخاب نکنند که به اخلاق فرد ضربه وارد کند. یا آنکه رابطه‌ی بین افراد جامعه را ضعیف بگرداند یا به یکپارچگی آن ضربه وارد کند
و از ناپاکترین این راه‌ها و مضرترین و بدترین آن می‌توان به بلای فریب و احتکار و رباخواری اشاره کرد که پیامبر صلی الله علیه وسلم ما را آگاه نموده که یکی از هلاک کننده‌های هفت‌گانه است که پیامبران در حدیث متفق علیه ما را از آن برحذر داشته است. که پیامبر صلی الله علیه وسلم گیرنده و دهنده و نویسنده و دو شاهد آن را لعنت کرده است و فرموده: «آنان برابرند» [به روایت مسلم].
و وقتی گروهی در زمان پیامبر به علت شبهه‌ای که برایشان پیش آمده بود به تحریم آن اعتراض کردند که اساس آن بر این بود که هم در خرید و فروش و هم در ربا سود وجود دارد خداوند متعال این اعتراض آنان را رد کرد و فرمود:
﴿ٱلَّذِينَ يَأۡكُلُونَ ٱلرِّبَوٰاْ لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ ٱلَّذِي يَتَخَبَّطُهُ ٱلشَّيۡطَٰنُ مِنَ ٱلۡمَسِّۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمۡ قَالُوٓاْ إِنَّمَا ٱلۡبَيۡعُ مِثۡلُ ٱلرِّبَوٰاْۗ وَأَحَلَّ ٱللَّهُ ٱلۡبَيۡعَ وَحَرَّمَ ٱلرِّبَوٰاْۚ فَمَن جَآءَهُۥ مَوۡعِظَةٞ مِّن رَّبِّهِۦ فَٱنتَهَىٰ فَلَهُۥ مَا سَلَفَ وَأَمۡرُهُۥٓ إِلَى ٱللَّهِۖ وَمَنۡ عَادَ فَأُوْلَٰٓئِكَ أَصۡحَٰبُ ٱلنَّارِۖ هُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ ٢٧٥﴾ [البقرة: ٢٧٥].
«كسانى كه ربا مىخورند، از قبربرنمىخيزند مگر مانند برخاستن كسى كه شيطان بر اثر تماس، آشفتهسرش كرده است اين بدان سبب است كه آنان گفتند: خريد و فروش بهً مانند رباست حال آنكه خدا داد و ستد را حلال، و ربا را حرام گردانيده است. پس، هر كس، اندرزى از جانب پروردگارش بدو رسيد، و از رباخوارى دست کشید، آنچه گذشته، از آنِ اوست، و كارش به خدا واگذار مىشود، و كسانى كه به رباخوارى باز گردند، آنان اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود».
این تفاوت چیزی جز این نیست که داد و ستد تجارتی است قابل برد و زیان که از تفاوت مهارت‌های شخصی و اختلاف تلاش بشری ناشی می‌شود بر این اساس هر تبادل صحیح به دور از خوردن مال دیگران به ناحق، داد و ستدی است حلال اما ربا در واقع مقدار سودی است مشخص در هر قرارداد ربوی و خداوند این سود را حرام نموده زیرا صاحب مال آن را به خاطر تاخیر در مهلت می‌گیرد و این سود در برابر هیچ کالا یا خدمتی گرفته نمی‌شود. بر این اساس بدون شک نوعی ظلم است.
ای بندگان خداوند تکیه کردن بر سود ربوی در غالب مانع مشغول شدن به کار و کسب می‌شود زیرا در اشتغال و کار، سختی و زحمت وجود دارد اما سود به دست آمده از قراردادهای ربوی هیچ سختی و زحمتی را متحمل گیرنده ربا نمی‌کند و همچنین باعث قطع شدن رشته‌ی همدردی و خوبی و نیکی میان مردم می‌شود و همینگونه باعث می‌شود ثروتمند وام‌دهنده با گرفتن پول بیشتر بر فقیر وام‌گیرنده تسلط یابد و این خود امری خلاف عدل است
و این کسب ربوی آنگونه که بعضی از علما گفته‌اند به مانند دوشیدن فقرا به نفع ثروتمندان است و نتیجه ربا این است که ثروتمند، ثروتمندتر و فقیر، فقیرتر شود که این باعث ورم کردن یکی از طبقات جامعه به حساب طبقات دیگر می‌شود آنجاست که کینه‌ها ونفرت‌ها و آتش درگیری میان فرزندان یک جامعه بالا می‌گیرد. و خطرها امنیت و صلح جهانی را تهدید خواهند کرد.
برای همین است که از سوی خدا و رسولش علیه ربا اعلان جنگ شده است. آنجا که خداوند می‌فرماید:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَذَرُواْ مَا بَقِيَ مِنَ ٱلرِّبَوٰٓاْ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ ٢٧٨ فَإِن لَّمۡ تَفۡعَلُواْ فَأۡذَنُواْ بِحَرۡبٖ مِّنَ ٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦۖ وَإِن تُبۡتُمۡ فَلَكُمۡ رُءُوسُ أَمۡوَٰلِكُمۡ لَا تَظۡلِمُونَ وَلَا تُظۡلَمُونَ ٢٧٩ وَإِن كَانَ ذُو عُسۡرَةٖ فَنَظِرَةٌ إِلَىٰ مَيۡسَرَةٖۚ وَأَن تَصَدَّقُواْ خَيۡرٞ لَّكُمۡ إِن كُنتُمۡ تَعۡلَمُونَ ٢٨٠﴾ [البقرة: ٢٧٨-٢٨٠].
«اى كسانى كه ايمان آوردهايد، تقوای پروردگار را پیشه کنید؛ و اگر مؤمنيد، آنچه از ربا باقى مانده است رها سازید. و اگر چنين نكرديد، بدانيد به جنگ با خدا و رسولش، برخاستهايد؛ و اگر توبه كنيد، سرمايههاى شما ازآن خودتان است. نه ظلم مىكنيد و نه مورد ظلم قرار می‌گیرید. و اگر (بدهكار) تنگدست باشد، پس تا (هنگام) گشايش، (به او) مهلتى دهيد؛ و بخشيدن آن براى شما بهتر است - اگر بدانيد».
از خداوند می‌خواهم من و شما را بوسیله قرآن و سنت مورد منفعت قرار دهد. این سخنم را می‌گویم و از پروردگار جلیل برای خودم و شما و سایر مسلمانان از هر گناهی طلب آمرزش می‌کنم. اوست که آمرزنده و مهربان است.