خطبهی دوم:
ستایش از آن خداوند است و او شایستة حمد، او را حمد گفته و برای فضل همهگیر و خیر وافرش، شکر میگویم و گواهی میدهم که معبودی به حق جز الله نیست که واحد و بیشریک است، چیزی به مانند او نیست و او بسیار شنوا و بیناست، و گواهی میدهم که پیامبر و سرور ما محمد، بنده و پیامبر او و بشارتدهنده و هشدار دهنده و چراغ روشنگر است. درود و سلام و برکات خداوند ارزانی وی و اهل بیت والا و اصحاب گرامی او و تابعین و همة کسانی باد که به نیکی پیروی آنان کنند و راه حق را در پی گیرند.
اما بعد:
ای مسلمان؛ برادران تو آنانی هستند که اگر از آنها جدا شوی تو را حفظ میکنند و اگر نزدشان نباشی عیب تو را نمیجویند. کسی که تو را به بدی میرساند مانند کسی است که بدی را برای تو خواسته است و هرکه پیرو سخنچین باشد دوست خود را از دست میدهد. هرکه سخن دیگران را نزد تو آوَرَد بیتردید سخن تو را نیز به نزد دیگران خواهد برد. هرکه فحش دیگری را برای تو نقل کند در واقع خودش به تو فحش داده است. بدتر از سخنچین کسی است که به او گوش دهد و اگر حرفی که سخنچین میگوید درست هم باشد این اوست که برای بیان فحش و بدگویی به خود جرات داده است.
اما کسی که سخن بد او را دربارة تو نقل کردهاند بیش از شخص سخنچین شایستة بخشش و گذشت است، زیرا او حداقل این بدی را در مقابل تو نگفته است و در این حد احترام تو را نگه داشته است. کافی است به این سخن پیامبرمان محمد ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ توجه کنید که میفرماید: «هیچ کدام از اصحاب من چیزی را از کسی نزد من نقل نکند زیرا دوست دارم درحالی نزد شما بیایم که سینهام [دربارهی شما] سالم است» [به روایت احمد].
خردمند به سخنی که سخنچینان نقل میکنند توجه نمیکند و هر سخنی را که از اهل فضل نقل میکنند و شایستة آنها نیست به دیدة تردید مینگرد زیرا اگر انسان به دیدة تامل بنگرد خواهد دانست که سرزنش سزاوار آن است که سخن را به تو نقل کرده است نه آنکه آن را گفته است.
به ام دردارء ـ رضی الله عنها ـ گفتند: مردی نزد عبدالملک بن مروان بدگویی تو را کرده است. فرمود: «اگر اینبار به آنچه در ما نیست متهم شدهایم در مقابل بارها نیز با آنچه در ما نیست مورد ستایش قرار گرفتهایم».
در هر صورت اگر برای کسی سخن برادرش را نقل کردند اشکال ندارد که او را برای اشتباهش مورد عتاب قرار دهد و در صورت عذرخواهی عذر او را بپذیرد و خود را عادت دهد که در هنگام حفظ خداوندی شکر او را گوید و در صورت زیان، صبر پیشه سازد و بداند که نرمی با خطاکار خود عتابی برای اوست و بخشش از خصلتهای آزادگان است.
پس تقوای الله را پیشه سازید و برادری اسلامی و رابطة ایمانی را حفظ نمایید که هرکه خواهان در امان ماندن از گناه و باقی ماندن دوستی برادران خود است شایسته است سخن هیچکس را دربارة کس دیگر نپذیرد، زیرا مردمان بسیاری با سخن دیگران دوستی و دشمنی پیشه کردند و عاقبت پشیمان شدند.
و در پایان درود و سلام فرستید بر آن رحمت هدایتگر، و آن نعمت خداوندی، پیامبرتان محمد مصطفی، که خداوند در آیات محکم کتاب خود به آن امر نموده و فرموده است:
﴿إِنَّ ٱللَّهَ وَمَلَٰٓئِكَتَهُۥ يُصَلُّونَ عَلَى ٱلنَّبِيِّۚ يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ صَلُّواْ عَلَيۡهِ وَسَلِّمُواْ تَسۡلِيمًا ٥٦﴾ [الأحزاب: ٥٦].
شخداوندا بر بنده و پیامبرت محمد مصطفی و بر اهل بیت پاک او درود و سلام و برکت ارزانی دار و از چهار خلیفة راشد او، ابوبکر و عمر و عثمان و علی و از دیگر صحابه و تابعین و پیروان آنان راضی و خشنود باش و همچنین از ما با عفو و احسان و کَرم خویش راضی و خشنود باش ای گرامیترین گرامیان.
خداوندا اسلام و مسلمانان را عزت ده، خداوندا اسلام و مسلمانان را عزت ده، خداوندا اسلام و مسلمانان را عزیز بگردان و شرک و مشرکان را خوار گردان و تجاوزگران و مُلحدان و دیگر دشمنان دین و امت را بییار و یاور گردان.
خداوندا ما را در سرزمینهایمان ایمن گردان و والیان و مسئولان ما را اصلاح نما و مسئولیت ما را بر عهدة کسانی قرار ده که تقوای تو را پیشه سازند و در پی خشنودی تو باشند.
خداوندا همة مسئولان و والیان مسلمان را برای عمل به کتاب و سنت پیامبرت ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ وفق گردان و آنان را رحمتی برای مردمشان قرار ده و کلمة آنها را بر حق یکی بگردان ای پروردگار جهانیان.
خداوندا برای امت اسلامی امر رُشدی قرار ده که در آن اهل طاعت عزیز شوند و اهل معصیت هدایت شوند و در آن به معروف امر شود و از منکر باز داشته شود که تو بر کاری توانایی.
خداوندا حال و روز مسلمانان را در همه جای جهان اصلاح نما خداوندا نعمت امنیت را بر آنها بگستران و کلمةشان را یکی گردان و سختیشان را از بین ببر و آنان را مورد عنایت خود قرار ده ای مهربانترین مهربانان.
خداوندا یهودیان غاصب اشغالگر را به تو میسپاریم، خداوندا آنها قادر به ناتوان ساختن تو نیستند، خداوندا عذاب خود را بر آنها نازل ساز، عذابی که از جنایتکاران باز داشته نمیشود...
خداوندا ما را به سوی توبه و بازگشت موفق گردان و در استجابت و قبول را بر ما بگشای. خداوندا طاعات ما را بپذیر و اعمال ما را اصلاح نما و بدیهای ما را بپوشان و بر ما توبه پذیر و ما را مورد مغفرت و رحمت خویش قرار ده ای مهربانترین مهربانان.
«پروردگارا ما را در دنیا و آخرت نیکی عطا کن و از آتش جهنم دور بدار»
[البقرة: ٢٠١].
پاک و بیعیب است پروردگار تو از آنچه مشرکان به دروغ وصفش میکنند و سلام بر پیامبران و الحمدلله رب العالمین.