خطبه‌ی اول:
ستایش از آنِ خداوندی است که مواسم و اعیاد را تکرار می‌کند و راه‌های خیر را آسان می‌سازد تا بنده خیر بسیار به دست آورد، پس او را برای آنچه تشریع نموده ستایش می‌گوییم برای توفیق و فضل هدایت سپاس می‌گزاریم و بازگشت ما به سوی اوست. گواهی می‌دهم که معبودی به حق نیست جز الله که واحد است و شریک و همانند ندارد و گواهی می‌دهم که محمد پیامبر خداوند و بهترین بندگان است. درود و سلام و برکات خداوند بر او و بر اهل بیت و یاران او باد که اهل هدایتند، و همینطور بر تابعین و کسانی که تا قیامت به نیکی از آنان پیروی نمایند.
اما بعد:
ای مسلمانان: تقوی توصیه‌ی انبیا و زینت اولیا و بهترین توشه برای روز دیدار با خداوند است:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَلۡتَنظُرۡ نَفۡسٞ مَّا قَدَّمَتۡ لِغَدٖۖ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۚ إِنَّ ٱللَّهَ خَبِيرُۢ بِمَا تَعۡمَلُونَ ١٨﴾ [الحشر: ١٨].
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید تقوای الله را پیشه سازید و هر کس باید که بنگرد برای فردای خود چه پیش فرستاده است و تقوای الله را پیشه سازید، همانا الله به آنچه می‌کنید آگاه است».
ای مسلمانان:
همچنان رایحه‌ی خوشِ ماهی که گذشت بر لباسمان باقی است و در درون خود طراوتی از ترتیل قرآن داریم که هنوز تازه است و همچنان چشمانمان از وداع با رمضان نمناک است و کیست که آن را ملامت کند؟ چرا که خوشی طاعات و قُرُبات است که از دست رفته و مَرکَب زمان است که ما را از زمان عبادات دور گردانده است.
اگر انسان صبر پیشه سازد و بر هوای نفس غلبه کند و به عباداتی که در رمضان به آن عادت کرده است از جمله روزه و نماز قیام و قرائت قرآن و صدقه ادامه دهد همه‌ی زندگی‌اش به موسم خیر دائمی تبدیل می‌شود و در باغی از نیکی‌های پی در پی سیر خواهد نمود و چنان خواهد بود که خداوند متعال فرموده است:
﴿قُلۡ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحۡيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ١٦٢﴾ [الأنعام: ١٦٢].
«بگو همانا نماز من و عبادات من و زندگی و مرگ من از آن الله پروردگار جهانیان است».
ای مسلمانان:
زمین میراث خداوند برای بندگانش است که در آن به اندازه‌ی تلاششان جایگاه خود را در آخرت تعیین می‌کنند:
﴿وَقَالُواْ ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ ٱلَّذِي صَدَقَنَا وَعۡدَهُۥ وَأَوۡرَثَنَا ٱلۡأَرۡضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ ٱلۡجَنَّةِ حَيۡثُ نَشَآءُۖ﴾ [الزمر: ٧٤].
«و گویند ستایش مخصوص الله است که وعده‌اش را بر ما راست گردانید و سرزمین [بهشت] را به ما میراث داد و از هر جای آن باغ [پهناور] که بخواهیم جای می‌گزینیم».
مومن حقیقی همیشه در حال حرکت به سوی پروردگار خود است، تلاش می‌کند و زحمت می‌کشد و دست از کوشش بر نمی‌دارد تا آنکه به بهشت رسد و تا هنگام مرگ از حرکت نمی‌ایستد:
﴿وَٱعۡبُدۡ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأۡتِيَكَ ٱلۡيَقِينُ ٩٩﴾ [الحجر: ٩٩].
«و تا هنگامی که مرگت در رسد پروردگارت را عبادت کن».
حال گرچه ماه رمضان ـ که ماه چند برابر شدن پاداش‌ها است ـ به پایان رسیده است، اما خداوند پروردگار همه‌ی ماه‌هاست و در زندگی همیشه عرصه‌ی وسیعی برای انجام نیکی‌ها و پاداش‌هایی است چندین برابر می‌شوند و تجارتخانه‌ای است سودآور و راهی است که به سوی خشنودی خداوند و به دست آوردن رحمت او منتهی می‌شود که خداوند نیز در برابر آن پاداش بهشت ارزانی می‌کند، اما کجایند آنان که کمر همت می‌بندند؟!
عبدالله بن عمر ـ رضی الله عنهما ـ می‌گوید: رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ شانه‌های مرا گرفت و فرمود: «در دنیا چنان باش که گویی غریب یا رهگذری» و ابن عمر همیشه می‌گفت: «اگر شب کردی منتظر صبح مباش، و اگر صبح کردی منتظر شب نمان، و از سلامتی‌ات برای بیماری و از زندگی‌ات برای مرگ توشه بردار» [به روایت بخاری].
پیامبر خدا ـ صلی الله علیه وسلم ـ ما را به کارهای آسان راهنمایی کرده است که پاداش بسیاری دارند و درهای وسیعی از اعمال نیک را بر ما گشوده است که با آن برای روز حساب توشه برداریم و آن را برای دیدار با پروردگار ذخیره نماییم:
﴿وَمَنۡ أَرَادَ ٱلۡأٓخِرَةَ وَسَعَىٰ لَهَا سَعۡيَهَا وَهُوَ مُؤۡمِنٞ فَأُوْلَٰٓئِكَ كَانَ سَعۡيُهُم مَّشۡكُورٗا ١٩﴾ [الإسراء: ١٩].
«و هر کس آخرت را بخواهد و برای آن تلاشش را بکند در حالی که مومن است پس اینانند که تلاششان مورد حق‌شناسی واقع خواهد شد».
از ابوذر ـ رضی الله عنه ـ روایت شده است که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمودند: «هر صبح بر هر استخوان و مفصل هر یک از شما صدقه‌ای لازم است، پس هر تسبیحی صدقه است و هر الحمدلله گفتنی صدقه است و هر لا اله الا الله گفتنی صدقه است و هر تکبیری صدقه است و امر به معروف صدقه است و نهی از منکر صدقه است و دو رکعت نماز در هنگام ضُحی به جای همه‌ی این‌ها کافی است» [به روایت مسلم].
همچنین از وی ـ رضی الله عنه ـ روایت است که مردمی نزد رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ آمدند و گفتند: ای رسول خداوند! ثروتمندان اجرها را بردند! به مانند ما نماز می‌گزارند و همانند ما روزه می‌گیرند [اما در مقابل] با اموال اضافه‌ی خود صدقه می‌دهند. پیامبر خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمود: «مگر خداوند برای شما کارهایی را قرار نداده است که با آن صدقه دهید؟ هر تسبیحی صدقه است و هر الحمدلله گفتنی صدقه است و هر لا اله اله الله گفتنی صدقه است، و امر به معروف صدقه است و نهی از منکر صدقه است و [حتی] عمل زناشویی شما صدقه است» گفتند: ای رسول خداوند آیا ممکن است کسی از ما شهوت خود را ارضا نماید و اجر نیز ببرد؟ فرمود: «مگر اینطور نیست که اگر شهوتش را در کار حرام نهد گناهکار می‌شود؟ همینطور اگر آن را در حلال نهد پاداش خواهد برد» [به روایت مسلم].
ممکن است انسان مسلمان با کاری آسان که به نظرش نمی‌آید به بالاترین منزلت‌ها دست یابد؛ از ابوهریره ـ رضی الله عنه ـ از پیامبر خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ روایت است که فرمود: «مردی را دیدم که به سبب کندن درختی که در راه قرار داشت و باعث آزار مسلمانان می‌شد، در بهشت گشت و گذار می‌کرد» [به روایت مسلم].
و در روایت دیگری اینگونه آمده است که: «مردی از کنار شاخه‌ی درختی گذشت که در راه قرار داشت پس گفت: به خدا سوگند این را از راه مسلمانان برخواهم داشت تا به آنان آزار نرساند، پس [به همین سبب] به بهشت داخل گردید» همچنین در روایت دیگر آمده است: «در حالی که مردی از راهی می‌گذشت شاخه‌ای خار یافت که در راه افتاده بود پس آن را برداشت، خداوند نیز عمل او را ستود و او را مورد آمرزش قرار داد».
ای مسلمانان:
گاه ممکن است انسان به واسطه‌ی یک سخن خشنودی پروردگار را به دست آورد: از اَنَس ـ رضی الله عنه ـ روایت است که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمودند: «همانا خداوند از بنده خشنود می‌شود که غذایی بخورد و به سبب آن او را ستایش گوید یا نوشیدنی‌ای بنوشد و او را به سبب آن ستایش کند» [به روایت مسلم].
اما در مورد وضو و نماز که در روز چند بار تکرار می‌شوند این روایت ابوهریره ـ رضی الله عنه ـ را بشنوید: رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «هنگامی که بنده‌ی مسلمان وضو گیرد و چهره‌اش را بشوید همه‌ی گناهانی را که با چشمانش انجام داده است با آب ـ یا با آخرین قطره‌ی آب ـ از چهره‌اش خارج می‌شود، و هنگامی که دستش را بشوید همه‌ی گناهانی که با دستانش انجام داده است به همراه آب ـ یا با آخرین قطره‌ی آب ـ از دستانش بیرون می‌ریزد، و هنگامی که پاهایش را می‌شوید همه گناهانی را که با پاهایش به سویشان گام برداشته است به همراه آب ـ یا با آخرین قطره‌ی آب ـ از آن بیرون می‌ریزد تا آنکه از گناهان پاک می‌شود» [به روایت مسلم].
و از ابوهریره ـ رضی الله عنه ـ از رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ روایت است که فرمودند: «آیا شما را به چیز راهنمایی نکنم که خداوند به واسطه‌ی آن گناهان را پاک ساخته و درجات انسان را بلند می‌سازد؟» گفتند: آری ای رسول خدا. فرمود: «کامل نمودن وضو در سختی‌ها و بسیار قدم براشتن به سوی مساجد و انتظار نماز پس از نماز دیگر، که این است جهاد» [به روایت مسلم].
از ابوهریره ـ رضی الله عنه ـ روایت است که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمودند: «نمازهای پنجگانه و جمعه تا جمعه و رمضان تا رمضان پاک کننده‌ی گناهانی هستند که میان آن‌ها اتفاق افتاده است در صورتی که شخص از گناهان کبیره دوری گزیند» [به روایت مسلم].
باز ابوهریره ـ رضی الله عنه ـ روایت می‌کند که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمودند: «اگر مردم می‌دانستند در اذان و صف اول چه [اجری] است و راهی برای به دست آوردن آن جز قرعه کشی نمی‌یافتند حتما برای به دست آوردن آن قرعه‌کشی می‌کردند و اگر می‌دانستند زود رفتن به نماز چه اجری دارد برای به دست آوردن آن با یکدیگر مسابقه می‌دادند و اگر می‌دانستند در نماز عشا و صبح چه [اجری] است حتما حتی اگر به صورت سینه خیز در آن حاضر می‌شدند» [متفق علیه].
و از اوعبدالله، ثوبان، برده‌ی آزاد شده‌ی رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ روایت است که گفت: شنیدم رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمودند: «بر سجده‌ی بسیار کوشا باش زیرا تو برای خداوند سجده‌ای انجام نمی‌دهی مگر آنکه خداوند به واسطه‌ی آن درجه‌ای بر درجاتت افزوده و گناهی از گناهانت پاک می‌کند» [به روایت مسلم].
یاد خداوند عنوان خوشبختی و نشانه‌ی توفیق و صلاح است؛ از عبدالله بن بُسر ـ رضی الله عنه ـ روایت است که مردی خطاب به رسول خدا ـ صلی الله علیه وسلم ـ گفت: ای رسول خداوند! شریعت‌های اسلام بسیار شده است، مرا به چیزی راهنمایی کن که به آن چنگ زنم. فرمود: «همچنان زبانت با یاد خداوند مرطوب باشد» [به روایت ترمذی].
و از ابودرداء ـ رضی الله عنه ـ از رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ روایت است که فرمود: «آیا شما را به بهترین کار و پاک‌ترین آن نزد خداوند که بیش از دیگر اعمال باعث بالا رفتن درجات شما می‌شود و بهتر از انفاق طلا و نقره است، و بهتر از آن است که با دشمنتان روبرو شوید و آنان را بکشید و آنان شما را بکشند، آگاه نسازم؟» گفتند: آری. فرمود: «ذکر خداوند متعال» [به روایت ترمذی. حاکم می‌گوید: سند آن صحیح است].
همچنین از ابن عباس ـ رضی الله عنهما ـ روایت است که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمودند: «هر کس بر استغفار پایبندی نماید خداوند برای او از هر تنگنا و غم و غصه‌ای راه برون رفت قرار خواهد داد و او را از جایی که به حساب نیاورده روزی خواهد داد» [به روایت ابوداوود].
و از شَدّاد بن اوس ـ رضی الله عنه ـ از رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ روایت است که فرمود: «دعای سید الاستغفار آن است که بنده بگوید: خداوندا تو پروردگار منی که معبودی به حق جز تو نیست، مرا آفریده‌ای و من بنده‌ی توام، و من تا جایی که بتوانم بر عهد و وعده‌ی تو خواهم ماند، از بدی‌هایی که انجام داده‌ام به تو پناه می‌برم، به نعمت تو بر خودم و به گناهان خود اعتراف می‌کنم، پس مرا مورد مغفرت خود قرار ده زیرا هیچکس جز تو گناهان را نمی‌آمرزد. هر کس آن را در روز با یقین بخواند و پیش از شب بمیرد از اهل بهشت است و هر کس آن را در شب با یقین بخواند و پیش از صبح از دنیا رود از اهل بهشت است» [به روایت بخاری].
در مورد نیکی به دیگر آفریدگان نیز هرگز در هیچ کار نیکی تردید نکن و هیچ عملی خیری را کوچک مشمار هرچند به ظاهر کم باشد؛ عدی بن حاتم ـ رضی الله عنه ـ می‌گوید: شنیدم رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرمود: «خود را از آتش دور کنید حتی اگر با نصف دانه‌ی خرما باشد» [متفق علیه].
و در روایتی دیگر از او آمده است که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمودند: «کسی از شما نیست مگر آنکه پروردگارش با او سخن خواهد گفت در حالی که میانشان هیچ مترجمی نیست، پس به راست خود می‌نگرد، چز آنچه پیش فرستاده نمی‌بیند و به سمت چپ خود می‌نگرد، جز آنچه پیش فرستاده است نمی‌بیند، و به روبروی خود نگاه می‌کند جز آتش را در مقابل خود نمی‌بیند، پس خود را از آتش دور کنید حتی اگر با نصف دانه‌ی خرما باشد، و هر کس آن را نیافت با سخنی نیک».
از ابوموسی ـ رضی الله عنه ـ نیز روایت است که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمودند: «بر هر مسلمانی صدقه‌ای لازم است» راوی گفت: اگر صدقه‌ای نیافت چه؟ فرمود: «با دستان خود کار می‌کند و به خود سود رسانده و صدقه نیز می‌دهد» ابوموسی پرسید: اگر نتوانست چه؟ فرمود: «نیازمندی درمانده را کمک می‌کند» گفت: اگر آن را نیز انجام نداد؟ فرمود: «دست از شر رساندن به دیگران می‌کشد که آن نیز صدقه است» [متفق علیه].
خداوند من و شما را به واسطه‌ی کتاب و سنت و با آیات و حکمت آن سود رساند. این سخن را گفته و برای خود و شما از خداوند متعال آمرزش می‌خواهم.