خطبه‌ی اول:
ستایش از آنِ خداوندِ کریمِ مَنان است، او را حمد می‌گویم که عطا کننده‌ی نعمت‌ها است، بخشش وی کریمانه است و احسانش ازلی، و گواهی می‌دهم که معبودی به حق جز او نیست که واحد و بی‌شریک است، او که این ماه مبارک را بر دیگر ماه‌ها ویژگی داده است و شهادت می‌دهم که سرور و پیامبر ما محمد بنده‌ی الله و پیامرسان او و دارای مناقب زیبا و صفات نیکو است. خداوندا بر بنده و پیامبرت محمد و بر اهل بیت و یاران وی درود و سلام ارزانی دار.
اما بعد: ای بندگان خداوند تقوای او را پیشه سازید و به یاد داشته باشید که شما روزی در برابر او خواهید ایستاد و مورد پرسش قرار خواهید گرفت:
﴿۞يَوۡمَ تَأۡتِي كُلُّ نَفۡسٖ تُجَٰدِلُ عَن نَّفۡسِهَا وَتُوَفَّىٰ كُلُّ نَفۡسٖ مَّا عَمِلَتۡ وَهُمۡ لَا يُظۡلَمُونَ ١١١﴾ [النحل: ١١١].
«[یاد کن] روزی را که هر کس می‌آيد [و] از خود دفاع می‌کند و هر کس به آنچه کرده بی‌کم و کاست پاداش می‌یابد و بر آنان ستم نمی‌رود».
ای مسلمانان: اگر چه روزه فریضه‌ای است که خداوند همانند امت‌های گذشته بر امت اسلام نیز فرض ساخته است اما روزه در شریعت اسلام دارای ویژگی‌ها و مزایایی است که آن را تشریعی اصلاحی و تنظیمی و ربانی و والا ساخته است که بنده به واسطه‌ی آن به خشنودی پروردگار دست یافته و مقام احسان و اضافه‌ی بر آن را به دست می‌آورد و تقوا را که بهترین توشه‌ی رهپویان و سالکانِ به سوی پروردگار جهانیان است فراچنگ می‌آورد.
این ویژگی‌ها و مزایا بسیارند از جمله:
روزه سبب محقق گردیدن بندگی برای الله، پروردگار جهانیان است زیرا امساک و افطار در اسلام تنها به همان صفت و روش و با همان وقت و زمانی است که خداوند و پیامبر وی ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ مشروع ساخته‌اند، زیرا روزه‌دار بنده‌ای است که به مقام عبودیت نخواهد رسید مگر با عبادت خداوند به یگانگی و با همان روشی که خود وی مشروع گردانده است. خلاصه‌ی دین این است که تنها الله عبادت شود و این عبادت نیز تنها به روشی که خود وی قرار داده است انجام گیرد.
بنابراین روزه ـ آنطور که برخی از علما می‌گویند ـ همه‌اش خضوع و فروتنی در برابر امر خداوند است، و پس از طلوع آفتاب هیچ خوردن و آشامیدنی برای روزه دار حلال نیست هر چه نفس سرکشی کند و هرچه شهوت خوردن و نوشیدن طغیان نماید.
و از سوی دیگر هیچ‌کدام از چیزهایی که تا پیش از غروب خورشید بر روزه‌دار حرام بودند پس از آن حرام نیستند، هرچند طبیعت زهد و عبادت در برخی از انسان‌ها از حد خود در رود، زیرا در این دین حُکم و امر و نهی نه از آن نفس و شهوت و عادت بلکه تنها از آنِ الله است، و هرچه روزه دار از هوای نفس خود دورتر باشد و تسلیم حکم خداوند و شریعت وی شود در عبودیت خود صادق‌تر و نسبت به خداوند مطیع‌تر خواهد بود.
از دیگر ویژگی‌های روزه در شریعت اسلام این است که خداوند این عبادت را بر هر مسلمان مکلفِ توانایی فرض گردانده است، بنابراین وجوب آن تنها محدود به یک طبقه‌ی اجتماعی یا یک گروه به خلاف دیگر گروه‌ها نیست، مانند اینکه تنها مخصوص زنان باشد و نه مردان، چنانچه در امت‌های گذشته یا برخی از آیین‌های کهن اینگونه بود، بلکه خداوند این شریعت را بر هر انسانی که هلال ماه رمضان را به صورت صحیح و مُحَقَق رؤیت نموده [یا از رؤیت صحیح آن اطلاع یافته] واجب گردانده است و تنها بیماران و مسافران و کسانی را که به سبب کهولت سن یا دیگر عذرها از انجام آن ناتوانند مُستَثنیٰ ساخته است:
﴿شَهۡرُ رَمَضَانَ ٱلَّذِيٓ أُنزِلَ فِيهِ ٱلۡقُرۡءَانُ هُدٗى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡهُدَىٰ وَٱلۡفُرۡقَانِۚ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡيَصُمۡهُۖ وَمَن كَانَ مَرِيضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّةٞ مِّنۡ أَيَّامٍ أُخَرَۗ﴾[البقرة:١٨٥].
«ماه رمضان [همان ماه] است كه در آن قرآن فرو فرستاده شده است [کتابی] که مردم را راهبر و [در بر گیرنده‌ی] دلایل آشکار هدایت و [میزان] تشخیص حق از باطل است پس هر کس از شما اين ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد و کسی که بیمار یا در سفر است [باید به شماره‌ی آن] تعدادی از روزهای ديگر [را روزه بدارد]».
از دیگر ویژگی‌های روزه این است که جلوی زیاده‌روی‌های عرب در جاهلیت و برخی دیگر از امت‌های پیشین را گرفته است که به گمان نزدیکی به خداوند، در نوع، یا تعدادِ روزهای روزه‌داری زیاده‌روی می‌کردند و دست به ساختن شریعتی غیر از شریعت خداوند زده و بدعت‌گذاری می‌نمودند. بنابراین شارع همه‌ی راه‌های غلو و زیاده‌روی را سد نموده به طوری که از روزه‌ی روز شک و روز عید نهی نموده است و همچنین رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ به تعجیل در افطار و تاخیر در سحری ترغیب و تشویق کرده است چنانکه در حدیثی که بخاری و مسلم در صحیح خود از سهل بن سعد ـ رضی الله عنه ـ روایت کرده‌اند آمده است که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمودند: «مردم تا هنگامی که در افطار تعجیل نمایند همچنان در خیر و نیکی خواهند بود».
این شریعت همچنین با نهی از روزه‌ی وصال ـ یعنی ادامه دادن روزه برای دو روز یا بیشتر ـ جلوی زیاده‌روی و غلو را گرفته است. در حدیثی که شیخین بخاری و مسلم در صحیح خود از ابوهریره ـ رضی الله عنه ـ روایت کرده‌اند آمده است که «رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ از روزه وصال نهی نمودند..». در این حدیث همچنین آمده است: «هنگامی که برخی از صحابه از ترک روزه‌ی وصال ابا نمودند پیامبر ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ به مدت دو روز روزه‌شان را ادامه داد تا آنکه هلال [عید] را رؤیت نمودند، سپس فرمود: «اگر هلال به تاخیر می‌افتاد بر شما می‌افزودم» و گویا این کار را برای تنبیه آنان به سبب دست نکشیدن از روزه‌ی وصال انجام داد».
جز اینکه وی ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ برای کسی که قصد روزه‌ی وصال دارد حدی را قرار داده است که تجاوز از آن برای وی جایز نیست و آن این است که تنها اجازه دارد تا سحرِ روز بعد به وصال خود ادامه دهد چنانکه در حدیثی که بخاری در صحیح خود از ابوسعید خُدری ـ رضی الله عنه ـ روایت کرده است آمده که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمودند: «وصال نکنید و هر کس از شما قصد وصال نمود تا سحر وصال کند».
و این آنطور که امام ابن قیم می‌فرماید «معتدل‌ترین نوع وصال و آسان‌ترین آن برای روزه‌دار است که در حقیقت همان به تاخیر انداختن شام است».
این شریعت همچنین با حلال گرداندن زناشویی و خوردن و آشامیدن و همه‌ی ممنوعاتِ روزه در شبهای روزه‌داری مانع از تَعَمُّق و غلو و زیاده‌روی در دین شده است:
﴿أُحِلَّ لَكُمۡ لَيۡلَةَ ٱلصِّيَامِ ٱلرَّفَثُ إِلَىٰ نِسَآئِكُمۡۚ هُنَّ لِبَاسٞ لَّكُمۡ وَأَنتُمۡ لِبَاسٞ لَّهُنَّۗ عَلِمَ ٱللَّهُ أَنَّكُمۡ كُنتُمۡ تَخۡتَانُونَ أَنفُسَكُمۡ فَتَابَ عَلَيۡكُمۡ وَعَفَا عَنكُمۡۖ فَٱلۡـَٰٔنَ بَٰشِرُوهُنَّ وَٱبۡتَغُواْ مَا كَتَبَ ٱللَّهُ لَكُمۡۚ وَكُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ ٱلۡخَيۡطُ ٱلۡأَبۡيَضُ مِنَ ٱلۡخَيۡطِ ٱلۡأَسۡوَدِ مِنَ ٱلۡفَجۡرِۖ ثُمَّ أَتِمُّواْ ٱلصِّيَامَ إِلَى ٱلَّيۡلِۚ﴾ [البقرة: ١٨٧].
«در شبهای روزه هم‌بستری با زنانتان بر شما حلال گردیده است آنان برای شما لباسی هستند و شما برای آنان لباسی هستید الله می‌دانست كه شما با خودتان ناراستی می‌کردید پس توبه‌ی شما را پذیرفت و از شما درگذشت پس اکنون [در شبهای ماه رمضان می‌توانید] با آنان همخوابگی کنید و آنچه را الله برای شما مقرر داشته طلب کنید و بخورید و بیاشامید تا رشته‌ی سپید بامداد از رشته‌ی سیاه [شب] بر شما نمودار شود سپس روزه را تا [فرا رسیدن] شب به اتمام رسانید».
از دیگر ویژگی‌های روزه در اسلام این است که روزه هرگز نشانه یا علامت عزا و غم و اندوه یا یادآور مصیبت‌ها و بلاها نیست بلکه عبادت و طاعت و نزدیکی به خداوند و سبب خوش‌بینی و بشارت و باعث شادی و سرور برای فضل و رحمت و پاداش خداوندی و جزای نیک وی برای کسی است که از روی ایمان و احتساب روزه گرفته است، آنگونه که در حدیث آمده است: «هر کار فرزند آدم چند برابر می‌شود که از ده برابر تا هفتصد برابر است، و خداوند متعال می‌فرماید: مگر روزه که برای من است و من پاداش آن را می‌دهم، [زیرا بنده‌ام] شهوت و غذای خود را برای من ترک می‌گوید. روزه دار دو شادی دارد: یک شادی هنگامی که افطار می‌کند و شادی دیگر هنگام دیدار پروردگار..» این حدیث را بخاری در صحیح خود روایت کرده است.
و در صحیحین از سهل بن سعد ـ رضی الله عنه ـ از رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ روایت شده است که فرمودند: «در بهشت دری وجود دارد که به آن رَیّان گفته می‌شود و روزه‌داران در روز قیامت از آن وارد [بهشت] می‌شوند و کسی جز آنان از آن وارد نمی‌شود. پس هنگامی که از آن داخل شدند بسته می‌شود و کسی دیگر از آن داخل [بهشت] نخواهد شد». این حدیث را شیخین بخاری و مسلم در صحیح خود و همچنین نسائی و ترمذی روایت کرده‌اند و ترمذی افزوده است: «هر کس از آن وارد شود هرگز پس از آن احساس تشنگی نخواهد کرد».
همچنین در صحیح بخاری از ابوهریره ـ رضی الله عنه ـ روایت است که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمود: «هر کس رمضان را از روی ایمان و احتسابِ پاداش روزه بدارد گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌شود».
از دیگر ویژگی‌های روزه‌ی اسلامی این است که امساک در آن تنها محدود به دست کشیدن از خوردن و نوشیدن و شهوت و دیگر مُفطراتِ حسی نیست بلکه همچنین از دیگر کارهایی که با اهداف روزه منافات دارد و باعث از بین رفتن آثار و ثمرات آن و کم شدن اجر آن می‌شود نیز منع به عمل آمده است چنانکه در حدیث آمده است: «هنگامی که روزه‌ی کسی از شما بود بد دهانی نکند و صدای خود را بلند نکند و اگر کسی به او دشنام داد یا با وی درگیر شد بگوید: من روزه‌ام» [به روایت بخاری و مسلم در صحیح].
همینطور در حدیث آمده است که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمودند: «هر کس سخن دروغ و عملِ به آن را ترک نکند خداوند نیز نیازی به این ندارد که وی غذا و نوشیدنی خود را ترک کند».
و در حدیث عثمان بن ابی العاص ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ آمده است که گفت: شنیدم که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «روزه سِپَری در برابر آتش است همانند سپر یکی از شما در جنگ..» [به روایت امام احمد و نسائی و ابن ماجه با سند صحیح].
همه‌ی این‌ها حِفاظ‌هایی از ادب و تقوا هستند که روزه‌ی بنده را از چرکِ گناهان حفظ می‌نمایند. یادآوری این مزایای عظیم باید باعث شکر خداوند متعال برای این نعمت شود که با ادای نیکوی آن و دوری از فرصت‌سوزی و عدم کم‌کاری ممکن است.
خداوند من و شما را با هدایتِ کتاب و سنت سود رساند؛ این سخن خویش را گفته و برای خود و شما و دیگر مسلمانان از خداوند متعال از هر گناهی آمرزش می‌خواهم که همانا او بسیار آمرزنده و مهربان است.