خطبه‌ی اول:
ستایش از آن الله است که از همانند و شریک منزه است، معبودی به حق جز او نیست، گردن‌ها در برابر او فرو افتاده‌اند و چهره‌ها در مقابل او خاضع و پیشانی‌ها برای او به سجده افتاده‌اند... او را ستایش می‌کنم که او پاک و بی‌عیب است:
﴿وَهُوَ ٱلَّذِي فِي ٱلسَّمَآءِ إِلَٰهٞ وَفِي ٱلۡأَرۡضِ إِلَٰهٞۚ﴾ [الزخرف: ٨٤].
«و او کسی است که در آسمان خداوند است و در زمین [نیز] خداوند است».
و او را برای نعمت‌های وافرش و عطای گسترده‌اش شکر می‌گویم و گواهی می‌دهم که معبودی به حق نیست جز الله و گواهی می‌دهم که محمد پیامبر الله است، درود و سلام و برکت الله بر او و بر اهل بیت و یاران او و همه‌ی کسانی باد که از وی پیروی نمایند.
اما بعد:
ای مردم، خود و شما را به تقوای خداوند عزوجل سفارش می‌کنم پس تقوای او را آنگونه که شایسته است پیشه سازید و به مانند کسی که می‌داند خداوند سخنان و کارهای او را می‌شنود و می‌بیند، او را مراقب اعمال و رفتار خود بدانید:
﴿وَٱتَّقُواْ يَوۡمٗا تُرۡجَعُونَ فِيهِ إِلَى ٱللَّهِۖ﴾ [البقرة: ٢٨١].
«و از روزی بترسید که در آن به سوی الله بر خواهید گشت».
﴿يَوۡمَ يَنظُرُ ٱلۡمَرۡءُ مَا قَدَّمَتۡ يَدَاهُ﴾ [النبأ: ٤٠].
«روزی که انسان به آنچه دستانش پیش فرستاده است می‌نگرد».
تقوای الله سودآورترین کالا است، و زیان، از آن کسی است که در مورد دستور پروردگارش کم‌کاری کند و آن را ضایع گرداند.
﴿يَوۡمَ تَجِدُ كُلُّ نَفۡسٖ مَّا عَمِلَتۡ مِنۡ خَيۡرٖ مُّحۡضَرٗا وَمَا عَمِلَتۡ مِن سُوٓءٖ تَوَدُّ لَوۡ أَنَّ بَيۡنَهَا وَبَيۡنَهُۥٓ أَمَدَۢا بَعِيدٗاۗ وَيُحَذِّرُكُمُ ٱللَّهُ نَفۡسَهُۥۗ وَٱللَّهُ رَءُوفُۢ بِٱلۡعِبَادِ ٣٠﴾ [آل عمران: ٣٠].
«روزى كه هر كسى آنچه كار نيك به جاى آورده و آنچه بدى مرتكب شده حاضر شده مى يابد و آرزو مىكند كاش ميان او و آن [كارهاى بد] فاصلهاى دور بود و الله شما را از [كيفر] خود مىترساند و [در عين حال] الله به بندگان [خود] مهربان است».
ای مسلمانان:
خداوند متعال انسان را در این زمین خلیفه گرداند تا آن را آباد گردانده و از امکاناتی که در اختیارش نهاده شده است سود ببرد:
﴿هُوَ ٱلَّذِي جَعَلَكُمۡ خَلَٰٓئِفَ فِي ٱلۡأَرۡضِۚ﴾ [فاطر: ٣٩].
«اوست آن كس كه شما را در اين سرزمين جانشين گردانيد».
﴿هُوَ أَنشَأَكُم مِّنَ ٱلۡأَرۡضِ وَٱسۡتَعۡمَرَكُمۡ فِيهَا﴾ [هود: ٦١].
«او شما را از زمین پدید آورد و شما را آبادگران آن قرار داد».
﴿وَسَخَّرَ لَكُم مَّا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِ جَمِيعٗا مِّنۡهُۚ﴾ [الجاثية: ١٣].
«و آنچه را در آسمان‌ها و آنچه را در زمين است به سود شما رام كرد همه از اوست».
خداوند متعال انسان را آفرید و او را با خرد و فهم ویژگی بخشید و خصوصیت تکلیف و آباد سازی و عبادت را به وی عطا کرد:
﴿۞وَلَقَدۡ كَرَّمۡنَا بَنِيٓ ءَادَمَ وَحَمَلۡنَٰهُمۡ فِي ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِ وَرَزَقۡنَٰهُم مِّنَ ٱلطَّيِّبَٰتِ وَفَضَّلۡنَٰهُمۡ عَلَىٰ كَثِيرٖ مِّمَّنۡ خَلَقۡنَا تَفۡضِيلٗا ٧٠﴾ [الإسراء: ٧٠].
«و به راستى ما فرزندان آدم را گرامى داشتيم و آنان را در خشكى و دريا [بر مركبها] برنشانديم و از چيزهاى پاكيزه به ايشان روزى داديم و آن‌ها را بر بسيارى از آفريدههاى خود برترى آشكار داديم».
﴿فَإِمَّا يَأۡتِيَنَّكُم مِّنِّي هُدٗى فَمَنِ ٱتَّبَعَ هُدَايَ فَلَا يَضِلُّ وَلَا يَشۡقَىٰ ١٢٣ وَمَنۡ أَعۡرَضَ عَن ذِكۡرِي فَإِنَّ لَهُۥ مَعِيشَةٗ ضَنكٗا﴾ [طه: ١٢٣-١٢٤].
«پس اگر براى شما از جانب من رهنمودى رسد هركس از هدايتم پيروى كند نه گمراه مىشود و نه تيرهبخت (١٢٣) و هركس از ياد من دل بگرداند در حقيقت زندگى تنگ [و سختى] خواهد داشت».
برای این، پیامبران به سوی انسان فرستاده شده و کتاب‌های آسمانی برای وی نازل گردید تا بتواند وظیفه‌ی استخلاف را به بهترین صورت ادا نماید و تا بتواند برای خداوند به عبادت برخاسته و با اطاعت از وی به سازندگی و اصلاح برخیزد.
و تا این انسان بتواند به طور کامل از امکاناتی که خداوند متعال در زمین قرار داده است استفاده نماید، خداوند متعال نیرو و ادراک لازم را در اختیار وی قرار داده است، پس بنابر این، انسان در برابر همه‌ی خرابی‌ها و فساد و انحرافی که در زمین رخ می‌دهد نیز مسئول است.
از مهم‌ترین مواردی که وظیفه‌ی استخلاف انسان را نمایان می‌سازد رفتارهایی است که از انسان سر می‌زند و در زندگی وی تاثبر می‌گذارد که یا باعث آسانی زندگی و خوشبختی وی می‌شود و یا وی را در تنگنا و سختی قرار خواهد داد.
برادران و خواهر گرامی:
برای این است که خداوند متعال با حکمت و فضل و رحمت خویش آفریده‌های خویش را براساس اندازه‌گیری دقیق و میزان آفریده است. چنانکه خداوند متعال در آیات متعددی می‌فرماید:
﴿وَٱلۡأَرۡضَ مَدَدۡنَٰهَا وَأَلۡقَيۡنَا فِيهَا رَوَٰسِيَ وَأَنۢبَتۡنَا فِيهَا مِن كُلِّ شَيۡءٖ مَّوۡزُونٖ ١٩﴾ [الحجر:١٩].
«و زمين را گسترانيديم و در آن كوههاى استوار افكنديم و از هر چيز سنجيدهاى در آن رويانيديم».
﴿إِنَّا كُلَّ شَيۡءٍ خَلَقۡنَٰهُ بِقَدَرٖ ٤٩﴾ [القمر: ٤٩].
«ما همه چیز را با اندازه آفریدیم».
﴿وَخَلَقَ كُلَّ شَيۡءٖ فَقَدَّرَهُۥ تَقۡدِيرٗا ٢﴾ [الفرقان: ٢].
«و هر چيزى را آفريده و بدان گونه كه درخور آن بوده اندازهگيرى كرده است».
آنکه با تامل و دقت به خلقت خداوندی نظر بیندازد از این ارتباط و تکامل و توازن و هم‌گرایی میان مخلوقات خداوندی به شگفت می‌آید. خداوند متعال در این باره می‌فرماید:
﴿أَفَلَمۡ يَنظُرُوٓاْ إِلَى ٱلسَّمَآءِ فَوۡقَهُمۡ كَيۡفَ بَنَيۡنَٰهَا وَزَيَّنَّٰهَا وَمَا لَهَا مِن فُرُوجٖ ٦ وَٱلۡأَرۡضَ مَدَدۡنَٰهَا وَأَلۡقَيۡنَا فِيهَا رَوَٰسِيَ وَأَنۢبَتۡنَا فِيهَا مِن كُلِّ زَوۡجِۢ بَهِيجٖ ٧ تَبۡصِرَةٗ وَذِكۡرَىٰ لِكُلِّ عَبۡدٖ مُّنِيبٖ ٨ وَنَزَّلۡنَا مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ مُّبَٰرَكٗا فَأَنۢبَتۡنَا بِهِۦ جَنَّٰتٖ وَحَبَّ ٱلۡحَصِيدِ ٩ وَٱلنَّخۡلَ بَاسِقَٰتٖ لَّهَا طَلۡعٞ نَّضِيدٞ ١٠ رِّزۡقٗا لِّلۡعِبَادِۖ وَأَحۡيَيۡنَا بِهِۦ بَلۡدَةٗ مَّيۡتٗاۚ كَذَٰلِكَ ٱلۡخُرُوجُ ١١﴾
[ق: ٦-١١].
«مگر به آسمان بالاى سرشان ننگريستهاند كه چگونه آن را ساخته و زينتش دادهايم و براى آن هيچ گونه شكافتگى نيست (٦) و زمين را گسترديم و در آن لنگر [آسا كوه]ها فرو افكنديم و در آن از هر گونه جفت دلانگيز رويانيديم (٧) [تا] براى هر بنده توبهكارى بينشافزا و پندآموز باشد (٨) و از آسمان آبى پر بركت فرود آورديم پس بدان [وسيله] باغ‌ها و دانههاى دروكردنى رويانيديم (٩) و درختان تناور خرما كه خوشه [هاى] روى هم چيده دارند (١٠) [اين‌ها همه] براى روزى بندگان [من] است و با آن [آب] سرزمين مردهاى را زنده گردانيديم رستاخيز [نيز] چنين است».
و در جای دیگر می‌فرماید:
﴿سُبۡحَٰنَ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلۡأَزۡوَٰجَ كُلَّهَا مِمَّا تُنۢبِتُ ٱلۡأَرۡضُ وَمِنۡ أَنفُسِهِمۡ وَمِمَّا لَا يَعۡلَمُونَ ٣٦﴾ [يس: ٣٦].
«پاک است آنكه از آنچه زمين مىروياند و [نيز] از خودشان و از آنچه نمىدانند همه را نر و ماده گردانيده است».
واضح است که هر کدام از موجودات زنده و زیبایی که خداوند آفریده است براساس حکمتی بالغ و ترازویی دقیق دارای جایگاه و وظیفه‌ی مخصوص به خود هستند و اگر برخی از این جانداران و موجودات دچار خلل و یا اشکالی شوند دیگر جانداران نیز در زمین و دریا و هوا دچار خلل و مشکل خواهند شد.
﴿فَتَبَارَكَ ٱللَّهُ أَحۡسَنُ ٱلۡخَٰلِقِينَ ١٤﴾ [المؤمنون: ١٤].
«پس مبارک باد الله، آن بهترین آفرینندگان».
اهمیت ندادن به این موضوع و بی‌توجهی به آن باعث به وجود آمدن ناآرامی و مشکلاتی خواهد شد که همه‌ی موجودات و جانداران را از جمله انسان‌ها و حیوانات و گیاهان و آب و هوا را در بر خواهد گرفت. خداوند عزوجل می‌فرماید:
﴿وَلَا تُفۡسِدُواْ فِي ٱلۡأَرۡضِ بَعۡدَ إِصۡلَٰحِهَا وَٱدۡعُوهُ خَوۡفٗا وَطَمَعًاۚ﴾ [الأعراف: ٥٦].
«و در زمين پس از اصلاح آن فساد مكنيد و با بيم و اميد او را بخوانيد».
﴿وَلَا تُفۡسِدُواْ فِي ٱلۡأَرۡضِ بَعۡدَ إِصۡلَٰحِهَاۚ ذَٰلِكُمۡ خَيۡرٞ لَّكُمۡ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ ٨٥﴾ [الأعراف: ٨٥].
«و در زمين پس از اصلاح آن فساد مكنيد اين [رهنمودها] اگر مؤمنيد براى شما بهتر است».
همچنان که خداوند متعال همه‌ی خیرات زمین را در درون و بیرون آن، در آب‌ها و گیاهان و حیوانات و در دیگر مخازن طبیعی توزیع کرده است که همان محیط زیستی است که خداوند آن را جایگاهی برای زندگی بنی آدم قرار داده است.
محیطی که زمین و کوه‌ها و تپه‌ها و دریاها و رودها و ساحل‌ها را در بر می‌گیرد و بادها و حرارت و سرما و رطوبت و خشکی و همه‌ی شرایط زمانی و مکانی و اجتماعی که دور و بر انسان را فرا گرفته جزئی از آن می‌باشد و همچنین همه‌ی جانوران و کوچک و بزرگ و پرندگان و گیاهان و حتی موجودات غیر زنده جرئی از آن می‌باشد.
﴿ءَأَنتُمۡ أَشَدُّ خَلۡقًا أَمِ ٱلسَّمَآءُۚ بَنَىٰهَا ٢٧ رَفَعَ سَمۡكَهَا فَسَوَّىٰهَا ٢٨ وَأَغۡطَشَ لَيۡلَهَا وَأَخۡرَجَ ضُحَىٰهَا ٢٩ وَٱلۡأَرۡضَ بَعۡدَ ذَٰلِكَ دَحَىٰهَآ ٣٠ أَخۡرَجَ مِنۡهَا مَآءَهَا وَمَرۡعَىٰهَا ٣١ وَٱلۡجِبَالَ أَرۡسَىٰهَا ٣٢ مَتَٰعٗا لَّكُمۡ وَ لِأَنۡعَٰمِكُمۡ ٣٣﴾ [النازعات: ٢٧-٣٣].
«آيا آفرينش شما دشوارتر استيا آسمانى كه [او] آن را برپا كرده است (٢٧) سقفش را برافراشت و آن را [به اندازه معين] درست كرد (٢٨) و شبش را تيره و روزش را آشكار گردانيد (٢٩) و پس از آن زمين را با غلتانيدن گسترد (٣٠) آبش و چراگاهش را از آن بيرون آورد (٣١) و كوه‌ها را لنگر آن گردانيد (٣٢) [تا وسيله] استفاده براى شما و دامهايتان باشد».
﴿فَلۡيَنظُرِ ٱلۡإِنسَٰنُ إِلَىٰ طَعَامِهِۦٓ ٢٤ أَنَّا صَبَبۡنَا ٱلۡمَآءَ صَبّٗا ٢٥ ثُمَّ شَقَقۡنَا ٱلۡأَرۡضَ شَقّٗا ٢٦ فَأَنۢبَتۡنَا فِيهَا حَبّٗا ٢٧ وَعِنَبٗا وَقَضۡبٗا ٢٨ وَزَيۡتُونٗا وَنَخۡلٗا ٢٩ وَحَدَآئِقَ غُلۡبٗا ٣٠ وَفَٰكِهَةٗ وَأَبّٗا ٣١ مَّتَٰعٗا لَّكُمۡ وَلِأَنۡعَٰمِكُمۡ ٣٢﴾ [عبس: ٢٤-٣٢].
«پس انسان بايد به خوراک خود بنگرد (٢٤) كه ما آب را به صورت بارشى فرو ريختيم (٢٥) آنگاه زمين را با شكافتنى [لازم] شكافتيم (٢٦) پس در آن دانه رويانيديم (٢٧) و انگور و سبزى (٢٨) و زيتون و درختخرما (٢٩) و باغ‌هاى انبوه (٣٠) و ميوه و چراگاه (٣١) [تا وسيله] استفاده شما و دامهايتان باشد».
قاعده‌ی «توازن» و سنت خداوندی در اندازه‌گیری و میزان، این جهان را در دقتی بی‌نهایت اداره می‌کند که این دال بر حکمت خداوند سبحان و عظمت خلقت اوست.
﴿صُنۡعَ ٱللَّهِ ٱلَّذِيٓ أَتۡقَنَ كُلَّ شَيۡءٍۚ إِنَّهُۥ خَبِيرُۢ بِمَا تَفۡعَلُونَ ٨٨﴾ [النمل: ٨٨].
«[اين] صنع الله است كه هر چيزى را در كمال استوارى پديد آورده است در حقيقت او به آنچه انجام مىدهيد آگاه است».
همه‌ی این کائنات، حتی حشرات و جنبندگان ریزی که ممکن است به چشم بیایند یا دیده نشوند، در توازن ربانی عجیبی زندگی می‌کنند که توسط آن مدبر حکیم و روزی دهنده‌ی دانا به وجود آمده است:
﴿وَٱلسَّمَآءَ رَفَعَهَا وَوَضَعَ ٱلۡمِيزَانَ ٧ أَلَّا تَطۡغَوۡاْ فِي ٱلۡمِيزَانِ ٨ وَأَقِيمُواْ ٱلۡوَزۡنَ بِٱلۡقِسۡطِ وَلَا تُخۡسِرُواْ ٱلۡمِيزَانَ ٩﴾ [الرحمن: ٧-٩].
«و آسمان را برافراشت و ترازو را گذاشت (٧) تا مبادا از اندازه درگذريد (٨) و وزن را به انصاف برپا داريد و در سنجش مكاهيد».
نظر انداختن به این توازن و محافظت از آن و فهم حکمت آن چشم انسان را به روی وظیفه‌ی استخلاف و آبادانی زمین می‌گشاید. عمل صالح و بهره‌گیری آگاهانه و صحیح از موجودات و منابع و ایجاد هماهنگی میان نیازهای بشر و حفاظت از این موجودات و بهره بردن از محیط زیستی پاک همان اصلاح مورد نظر است که «حیاة طیبة» و زندگی نیک در دنیا و آخرت به آن بستگی دارد.
ای مسلمانان و ای مردم:
با وجود این، کسی که در زندگی جهان امروز و مشکلاتی که انسان معاصر با آن دست و پنجه نرم می‌کند نظر بیفکند پرتگاه خطرناکی را خواهد دید که مردم به دلیل عدم توجه به این توازن در خطر افتادن در آن قرار دارند و همچنین آلودگی و فساد وسیعی را مشاهده خواهد کرد که به سبب اخلال در توازن و هماهنگی میان موجودات و تغییر ویژگی‌های خدادادی آن‌ها به وجود آمده است.
آنچه دیده می‌شود فساد و تباهی آشکاری است که دارای نتایجی ویرانگر است که زندگی مردم و همه‌ی طبیعت از جمله حیوانات و گیاهان و خشکی‌ها و دریاها و آب و هوا را به ویرانی کشانده و باعث ایجاد نا آرامی و ناهماهنگی در شرایط زندگی شده است. آلودگی و فسادی که انسان را در غذایش در معرض تهدید قرار داده است، آنگاه که صاحبان صنایع غذایی برای زیبا جلوه دادن محصولات خود از نظر رنگ و بو به روش‌های منحرف و ناسالمی دست زده‌اند، و همچنین با به خطر انداختن منابع طبیعی از جمله رودها و دریاها و منابع آبی و جنگل‌ها و سواحل و صحراها و دیگر زیست‌گاه‌های آبی و زمینی با صید و چرای بی‌رویه و قطع کردن درختان و برداشت بیش از حد آب.
این فساد و تباهی به سبب سوء استفاده از صنعت و تکنولوژی و زباله‌های سمی و به جامانده‌های صنعتی خطرناک و زباله‌های صنعتی و دودکش‌های کارخانه‌ها و سم‌های خانگی و صنعتی و پاک کننده‌ها و دیگر مواد سمی و خطرناک است که اشکال گاه در خود محصول است و گاه در سوء استفاده‌ی از آن.
از سوی دیگر، انسان از روی طمع و زیاده‌خواهی و خودخواهی خود تنها به تباهی روی آورده و از اصلاح روی‌گردان است و این انحرافی است خطرناک در مسیر بشر که به طغیان و سرکشی و انحراف و فساد و روی‌گردانی از اخلاق و انسانیت منتهی شده است چه رسد به دوری از دین خدا...
این انحرافی است شدید که تنها برای ارضای شهوت سلطه‌جویانه و استبدادی و دست یابی به منافع اقتصادی کوته نظرانه‌ی برخی از انسان‌ها است که نتیجه‌ای ندارد جز نابودی ملت‌ها و به تاراج رفتن خیرات آن‌ها و نابودی منابع طبیعی آنان.
این طمعی است که باعث شده انسان طمع‌کار نتواند بر غریزه‌ی سلطه‌جویانه‌ی خود کنترل کرده بلکه عاقبت آن به اشغال جوامع و جنگ‌های ویرانگر کشیده شد به طوری که باعث ویرانی محیط زیست و سوء استفاده‌ی از آن و اسراف در برداشت از آن و نابودی آن گردید.
و از جمله‌ی حوادثی که تاریخ معاصر ثبت نموده استفاده‌ی متجاوزان از ابزار گسترش بیماری در سرزمین‌های دیگر و بمباران این سرزمین‌ها با هزاران تن از بمب‌های ترسناک است که باعث نابودی مساحت عظیمی از جنگل‌ها گردیده و حجم عظیمی از ویرانی را به جای گذاشته است که آثار آن تاکنون بر جای مانده است و این چیزی نیست جز زیاده‌روی و طمع و اهداف صرف اقتصادی و خودخواهی مفرط.
پس از آن به اسرافی فکر کنید که اهل این دوران دچار آنند. اسرافی که عامل اصلی آن تبلیغات و رسانه‌ها هستند که به هدف ایجاد محصولاتی مصرفی است بدون نیاز واقعی به آن، و با استفاده از روش‌های بازاریابی و فریفتن مردم صورت می‌گیرد. بلکه حتی کار به تولید محصولاتی رسیده است که هیچ نیازی به آن‌ها نیست مگر به هدف اسراف که در پایان به بالا بردن حجم زباله‌ها و باقی‌مانده‌های صنعتی منتهی می‌گردد. اسراف در غذا و نوشیدنی و شست و شو و پاکسازی و مصرف آب و اسراف و زیاده‌روی در خانه‌ها و مدارس و بازارها و دفاتر و در همه‌ی امور.
﴿وَلَا تُطِيعُوٓاْ أَمۡرَ ٱلۡمُسۡرِفِينَ ١٥١ ٱلَّذِينَ يُفۡسِدُونَ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَلَا يُصۡلِحُونَ ١٥٢﴾
[الشعراء: ١٥١-١٥٢].
«و از دستور اسرافکاران پیروی نکنید (١٥١) آنانی که در زمین فساد می‌کنند و اصلاح نمی‌ورزند».
این فسادی است فراگیر و وسیع تا جایی که برخی از آگاهان می‌گویند: اکنون آلودگی می‌تواند بیش از جنگ‌هایی که در طول تاریخ رخ داده است باعث نابودی مردم شود. این آلودگی می‌تواند خوشبختی و آرامشی را که بشر در محیط طبیعی خدادای از آن برخوردار است از وی بگیرد. آلودگی باعث از بین رفتن پاکی زمین و صفای خدادادی آن می‌گردد. در حالی که خداوند برای ما از آسمان آبی پاک و پاک کننده فرو فرستاده و زمین را برای ما به عنوان مسجد و پاکیزه گردانده است:
﴿وَأَنزَلۡنَا مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ طَهُورٗا ٤٨ لِّنُحۡـِۧيَ بِهِۦ بَلۡدَةٗ مَّيۡتٗا وَنُسۡقِيَهُۥ مِمَّا خَلَقۡنَآ أَنۡعَٰمٗا وَأَنَاسِيَّ كَثِيرٗا ٤٩ وَلَقَدۡ صَرَّفۡنَٰهُ بَيۡنَهُمۡ لِيَذَّكَّرُواْ فَأَبَىٰٓ أَكۡثَرُ ٱلنَّاسِ إِلَّا كُفُورٗا ٥٠﴾
[الفرقان: ٤٨-٥٠].
«...از آسمان آبى پاک فرود آورديم (٤٨) تا به وسيله آن سرزمينى پژمرده را زنده گردانيم و آن را به آنچه خلق كردهايم از دام‌ها و انسان‌هاى بسيار بنوشانيم (٤٩) و قطعا آن [پند] را ميان آنان گوناگون ساختيم تا توجه پيدا كنند و [لى ] بيشتر مردم جز ناسپاسى نخواستند».
کم‌بارانی و خشکی در برخی سرزمین‌ها و در مقابل آن، سیل و طغیان رودخانه‌ها در سرزمین‌های دیگر و گسترش خشکی‌ها و صحراها و تغییرات سریع آب و هوایی و درجه‌ی حرارت و از بین رفتن برخی از حیوانات و گیاهان و ازدیاد برخی دیگر از آن‌ها و گسترش گاز‌های سمی، همه‌ی این‌ها به سبب کارهای بنی‌آدم و گناهان و اشتباهات و زیاده‌روی‌ها و اسرافی است که از آن‌ها سر می‌زند.
بلکه می‌توان ملاحظه نمود که بسیاری از بیماری‌هایی که در تاریخ بشر سابقه نداشته‌اند به شدت گسترش یافته به ویژه بیماری‌های لاعلاج و سخت و معلولیت‌ها و نازایی و بیماری‌های واگیر دیگر و حتی این بیماری‌های به جنین‌ها نیز کشیده شده است و آثار مخرب آن به طور ژنتیکی به دیگر نسل‌ها نیز منتقل خواهد شد.
﴿ظَهَرَ ٱلۡفَسَادُ فِي ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِ بِمَا كَسَبَتۡ أَيۡدِي ٱلنَّاسِ لِيُذِيقَهُم بَعۡضَ ٱلَّذِي عَمِلُواْ لَعَلَّهُمۡ يَرۡجِعُونَ ٤١﴾ [الروم: ٤١].
«به سبب آنچه دست‌هاى مردم فراهم آورده فساد در خشكى و دريا نمودار شده است تا [سزاى] بعضى از آنچه را كه كردهاند به آنان بچشاند باشد كه بازگردند».
﴿وَمَآ أَصَٰبَكُم مِّن مُّصِيبَةٖ فَبِمَا كَسَبَتۡ أَيۡدِيكُمۡ وَيَعۡفُواْ عَن كَثِيرٖ ٣٠﴾ [الشورى: ٣٠].
«و هر [گونه] مصيبتى به شما برسد به سبب دستاورد خود شماست و [الله] از بسيارى در مىگذرد».
ای بندگان خداوند:
انسان، هنگامی که از ایمان و اخلاق دست می‌کشد تبدیل به حیوانی درنده و ستمگر خواهد شد:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِنَّمَا بَغۡيُكُمۡ عَلَىٰٓ أَنفُسِكُمۖ﴾ [يونس: ٢٣].
«اى مردم سركشى شما فقط به زيان خود شماست».
﴿نَسُواْ ٱللَّهَ فَأَنسَىٰهُمۡ أَنفُسَهُمۡۚ﴾ [الحشر: ١٩].
«الله را فراموش کردند و الله نیز آن‌ها را دچار خودفراموشی کرد».
این ایمان به خداوند و آخرت است که باعث می‌شود انسان دارای اخلاقی ضابطه‌مند گردد و هر چه یک بنده به پروردگارش نزدیک‌تر شود به همان اندازه نیز به حق و سلامتی و امنیت و عافیت نزدیک‌تر خواهد شد زیرا انسان مسئول زمین و مسئول محافظت از آن و اصلاح آن قرار داده شده است و آن هنگام که زمین سنگینی‌های خود را بیرون ریزد و اخبار خود را باز گوید آن هنگام است که:
﴿فَمَن يَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٍ خَيۡرٗا يَرَهُۥ ٧ وَمَن يَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٖ شَرّٗا يَرَهُۥ ٨﴾
[الزلزلة: ٧-٨].
«هركه هم‌وزن ذرهاى نيكى كند [نتيجه] آن را خواهد ديد (٧) و هركه هم‌وزن ذرهاى بدى كند [نتيجه] آن را خواهد ديد».
أعوذ بالله من الشیطان الرجیم:
﴿أَلَمۡ نَجۡعَلِ ٱلۡأَرۡضَ مِهَٰدٗا ٦ وَٱلۡجِبَالَ أَوۡتَادٗا ٧ وَخَلَقۡنَٰكُمۡ أَزۡوَٰجٗا ٨ وَجَعَلۡنَا نَوۡمَكُمۡ سُبَاتٗا ٩ وَجَعَلۡنَا ٱلَّيۡلَ لِبَاسٗا ١٠ وَجَعَلۡنَا ٱلنَّهَارَ مَعَاشٗا ١١ وَبَنَيۡنَا فَوۡقَكُمۡ سَبۡعٗا شِدَادٗا ١٢ وَجَعَلۡنَا سِرَاجٗا وَهَّاجٗا ١٣ وَأَنزَلۡنَا مِنَ ٱلۡمُعۡصِرَٰتِ مَآءٗ ثَجَّاجٗا ١٤ لِّنُخۡرِجَ بِهِۦ حَبّٗا وَنَبَاتٗا ١٥ وَجَنَّٰتٍ أَلۡفَافًا ١٦﴾ [النبأ: ٦-١٦].
«آيا زمين را گهوارهاى نگردانيديم (٦) و كوه‌ها را [چون] ميخ‌هايى [نگذاشتيم] (٧) و شما را جفت آفريديم (٨) و خواب شما را [مايه] آسايش گردانيديم (٩) و شب را [براى شما] پوششى قرار داديم (١٠) و روز را [براى] معاش [شما] نهاديم (١١) و بر فراز شما هفت [آسمان] استوار بنا كرديم (١٢) و چراغى فروزان گذارديم (١٣) و از ابرهاى متراكم آبى ريزان فرود آورديم (١٤) تا بدان دانه و گياه برويانيم (١٥) و باغ‌هاى در هم پيچيده و انبوه».
خداوند متعال من و شما را با قرآن بزرگ و سنت و راه و روش محمد ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ سود رساند. این سخن خویش را گفته و برای خود و شما و دیگر مسلمانان از خداوند متعال از هر گناه و خطایی آمرزش می‌خواهم پس از او آمرزش بخواهید که او بسیار آمرزنده و مهربان است.