خطبهی اول:
حمد و سپاس از آن الله است، حمد و سپاس از آن اوست که تنها شایستهی ثنا و بزرگداشت است. پاک و منزه است او که بندگانش را با نعمتهای فراگیر بزرگ داشته است، و گواهی میدهم که معبودی به حق نیست جز الله که یکتا و بیشریک است و گواهی میدهم که پیامبر و سرور ما محمد، بنده و پیامرسان او و الگوی جهانیان در رفتار و سکوت و سخن خویش است... درود و سلام و برکات خداوندی بر وی و بر اهل بیت والا مقام وی و صحابهی نیک وی باد که از سخنان بیارزش دور، و در سخنان زیبا به سان ماههایی تابناک بودند و همچنین بر تابعین و همهی کسانی که به امید رستگاری راه آنان را پیمودند.
اما بعد ای بندگان خداوند، بهترین نصیحتی که برای طالبان عزت و سربلندی گفته میشود تقوای خداوند است زیرا تقوای الهی تشنگان بسیاری را از نیکی سیراب کرده و اهداف سخت را قابل دسترسی مینماید:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَقُولُواْ قَوۡلٗا سَدِيدٗا ٧٠ يُصۡلِحۡ لَكُمۡ أَعۡمَٰلَكُمۡ وَيَغۡفِرۡ لَكُمۡ ذُنُوبَكُمۡۗ...﴾ [الأحزاب: ٧٠-٧١].
«ای کسانی که ایمان آوردهاید تقوای الله را پیشه سازید و سخنی استوار گویید (٧٠) تا کارهای شما را برایتان نیک گرداند و گناهانتان را برایتان بیامرزد...».
ای مسلمانان: سخن از قضیهای تمدنی و ارزشی و جهانی است که ملتها در میدان وسیع آن به رقابت پرداخته و آرزوی پیروزی در آن را دارند و برای آن فداکاری میکنند... قضیهای که معنای تمدن و برگرفته از آن است و تصویری از قدرت و انعکاس آن است که ملتها را به سوی بلندیها و عزت و افتخار سوق میدهد... قضیهای که نور و حکمت و حیات و رحمت و هدایت و رستگاری را در بر گرفته و بلکه همان «باقیات الصالحات» است
آن چیزی که میخواهیم دربارهاش سخن گوییم «مسئولیت در برابر سخن» است...
سخن... سخن چیست؟ واژهای است چون شمشیر دو لب و رسالتی است دارای دو بعد متضاد... اگر بخواهی خورشیدی است روشنگر یا آتشی است سوزاننده... یا دلیلی است قاطع و یا شمشیری برنده... یا باران رحمت است و یا سیل ویرانگر...
سخن، اگر بخواهی احترام است و بزرگواری، یا نیزهای است کشنده... یا باعث خوشحالی و سرور است و یا هشداری برای غم و اندوه... سخن، یا شیرینتر از شهد است و یا تلختر از ناسزا...
برادران و خواهران ایمانی: سخن نیک راهبری است به سوی هدایت و اصلاح و چارچوب اندیشه و رستگاری است که اسلام با آن عالمگیر شد و منتشر گردید و ملتها را به سوی خود دعوت داد و رهبری کرد. این، منارهی راهنمایی و ارشاد و یاری دهندهی آموزش و آمادهسازی است.
سخن است که به دقیقترین مسائل و سختترین آنها پرداخته و آن را آشکار ساخته و در درون انسانها نفوذ کرده، آنها را یا ترقی میدهد و یا به شقاوت میکشاند؛ برای همین است که شریعت حنیف اسلام نسبت به اشتباهات و دستاوردهای آن هشدار داده و رسول گرامی اسلام فرموده است: «آیا چیزی جز دستاور زبان مردم آنان را به صورت در آتش میاندازد؟».
همچنین رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ میفرماید: «بنده، سخنی را از روی خشنودی خداوند به زبان میآورد و برای آن اهمیتی قائل نمیشود اما خداوند به واسطهی آن درجات وی را افزون میگرداند، و بنده کلمهای را از روی خشم خداوندی به زبان میآورد و به آن اهمیت نمیدهد و به واسطهی آن در آتش جهنم سقوط میکند» [به روایت بخاری].
برای اهیمت و خطورت سخن و کلام است که برای آن در اسلام مجازاتها و حدود و تعزیراتی مشخص شده و بر آن احکامی مترتب گردیده است؛ مثلا کلمهی توحید و لفظ نکاح یا طلاق یا آزاد کردن برده که تنها با یک سخن است...
بر همین اساس است که در منهج نمونهی قرآنی دستور العملهایی برای حفظ سخن از زخم زبان و در خدمت گرفتن آن در میدان وسیع راستی و ارزشها وجود دارد... خداوند متعال میفرماید:
﴿مَّا يَلۡفِظُ مِن قَوۡلٍ إِلَّا لَدَيۡهِ رَقِيبٌ عَتِيدٞ ١٨﴾ [ق: ١٨].
«[انسان] سخنی را تلفط نمیکند مگر آنکه مراقبی سختگیر نزد اوست [و آن را ثبت میکند]».
به دلیل عظمت سخن و مسئولیتی که در ورای آن موجود است میبینیم که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ حتی در شوخی خود جز حق و راستی نمیگفت.
ای امت اسلام... سخن ربانی و مخلصانه و زیبا، درون انسانها را از مردابهای سستی و نادانی و جایگاههای فریب و گمراهی دور میسازد و آن را از درندگان شهوات و اندیشهها و مفاهیم کشنده رها میسازد.
خداوند متعال میفرماید:
﴿... وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسۡنٗا...﴾ [البقرة: ٨٣].
«... و به مردم سخن نیک بگویید...».
و میفرماید:
﴿وَقُل لِّعِبَادِي يَقُولُواْ ٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُۚ...﴾ [الإسراء: ٥٣].
«و به بندگانم بگو: آنچه را که بهتر است بگویند...».
و در این آیات اسوه و الگوی کاملی برای علما و دعوتگران و اهل فتوا و نویسندگان و مخاطبان و اهل رسانه وجود دارد.
امت گفتار نیک، امت گفتار نورانی با ارزشی است که از زبان اهل هنر خارج شده و در راه دعوت و اصلاح به کار برده میشود و با نهایت لطف و زیبایی و استواری و اعتدال و به دور از بد زبانی و ابتذال است تا آنکه هدایت و خیر را محقق نموده و از بدیها جلوگیری نماید زیرا چنین سخنی از اعماق قلب و برای هدایت بندگان خداوند و نشر رحمت و مودت بر زبان آمده است:
﴿أَلَمۡ تَرَ كَيۡفَ ضَرَبَ ٱللَّهُ مَثَلٗا كَلِمَةٗ طَيِّبَةٗ كَشَجَرَةٖ طَيِّبَةٍ أَصۡلُهَا ثَابِتٞ وَفَرۡعُهَا فِي ٱلسَّمَآءِ ٢٤ تُؤۡتِيٓ أُكُلَهَا كُلَّ حِينِۢ بِإِذۡنِ رَبِّهَاۗ...﴾ [إبراهيم: ٢٤-٢٥].
«آيا نديدى که الله چگونه مثل زده سخنى پاک كه مانند درختى پاک است كه ريشهاش استوار و شاخهاش در آسمان است (٢٤) ميوهاش را هر دم به اذن پروردگارش مىدهد...».
چه زیباست سخن سازنده و چه زیباست کلام هدایتگر مهربان!
برادران و خواهران ایمانی... از مقتضیات سخن با ارزش، نقد سازندهو هدفمند از سوی رسانهها است. رسانههایی که همهی آفاق را در نوردیده و به افکار و اندیشهها نفوذ کردهاند. نقدی که از سوی رسانهها نگاشته یا نمایش داده میشود باید از سوی افرادی باشد که دارای قدرت بیانی و اندیشهای هدفمند و خیرخواهانه باشند...
رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ میفرماید: «هر آنکه به خداوند و روز قیامت ایمان دارد پس یا سخن خیری بگوید یا ساکت باشد» [به روایت بخاری در صحیحش].
داناترین مردم کسی است که با علم سخن بگوید یا با شکیبایی سکوت اختیار کند و خداوند رحمت کند شخصی را که سخن خیری گفت و غنیمت برد و یا سکوت اختیار کرد و راه سلامت پیمود و عجیب نیست! چه بسا سخنانی که باعث نفرت و کینه و دشمنی گردیده است.
پس ای عزیزان قلم به دست، ای سازندگان سخن و ای مردان رسانه: سخنان نوشتاری و شنیداری در زمانهی ما عرصهی مبارزه شدهاند؛ پس دربارهی آنچه برای دختران و پسران این جامعه مینویسید تقوای خداوند را فراموش نکنید و از هیاهو و جنجال بپرهیزید و ارزش سخن را پاس دارید و برای کلمه، آن هدفش را که تزکیهی اخلاق و جمع کردن اندیشهها بر دوستی و همگرایی است، محفوظ بدارید. زیرا سخنی که روشنگر است در واقع آینهای است از روح نویسندهاش و نشاندهندهی پاکی اندیشه و وجدان اوست.
چه بسا آتش جنگهایی که با همین کلمات روشن شدهاند و چه بسا دوستیها که در لحظاتی پا گرفتهاند.
زنهار که سخن را در خدمت تصفیه حسابها یا برای طعنه وارد کردن در افراد به کار برید و یا در پی دروغها و شایعات راه افتید!
بیان و سخن را در خدمت دین و یاری قضایای مسلمانان و یکی نمودن امت و وحدت آن و برای خدمت به منافع مردم به کار برید و بدانید که سخن سودمند صادقانه در واقع نشاندهنده و بروز دهندهی اندیشهی روشن و درون پاک گویندهاش است.
اما بعد... برادران و خواهران مسلمان... سخن راست و دقیق، ملاک جهانیان برای بر قرار نمودن عدالت و صلح و انصاف و همگرایی و از بین رفتن کشمکشهاست و ریسمان محکم امت ماست، امتی که امت سخن درست و قرآن مبین است، تا بتواند جایگاه شایستهی خود را در میان جهانیان باز یافته و دوباره قلب مردم دنیا را از عظمت خود پر سازد و این بر خداوند متعال سخت نیست چه بسا که منهج و روش مسلمانان همیشه این بوده که:
﴿وَهُدُوٓاْ إِلَى ٱلطَّيِّبِ مِنَ ٱلۡقَوۡلِ وَهُدُوٓاْ إِلَىٰ صِرَٰطِ ٱلۡحَمِيدِ ٢٤﴾ [الحج: ٢٤].
«و به سخن پاک هدایت میشوند و به سوی راه [پروردگار] ستوده شده هدایت میشوند».
خداوند برای من و شما در دو وحی کتاب و سنت برکت دهد و ما را با راه و روش سرور پیامبران سود رساند... این سخن خویش را گفته و برای خود و شما از هر گناهی از خداند بزرگ و مهربان آمرزش میخواهم، پس از او آمرزش بخواهید و بسوی او توبه کنید که او آن مولای بزرگوار و جلیل است.