خطبه های حرمین

خطبه‌ی اول:

ستایش مخصوص الله است، او را سپاس گفته و از او یاری جسته و از بدی‌های نفس خویش و کارهای ناشایستمان به او پناه می‌بریم. خداوند هرکه را هدایت کند او گمراه‌گری نخواهد داشت و هرکه را گمراه سازد او هدایت‌گری نخواهد یافت، و گواهی می‌دهم که معبودی به حق نیست جز الله که تنها و بی‌شریک است و گواهی می‌دهم که محمد، بنده و پیامبر اوست، درود و سلام و برکات خداوند بر او و بر اهل بیت و یاران و تابعین و همه‌ی کسانی باد که تا قیامت به نیکی از آنان پیروی نمایند.

اما بعد: بدانید که توصیه‌ی خداوند برای گذشتگان و آیندگان، تقوای اوست:

﴿وَلَقَدۡ وَصَّيۡنَا ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ مِن قَبۡلِكُمۡ وَإِيَّاكُمۡ أَنِ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَۚ﴾ [النساء: ١٣١].

«و ما به کسانی که پیش از شما به آن‌ها کتاب داده شده و به شما توصیه نمودیم که از الله پروا نمایید».

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَقُولُواْ قَوۡلٗا سَدِيدٗا ٧٠ يُصۡلِحۡ لَكُمۡ أَعۡمَٰلَكُمۡ وَيَغۡفِرۡ لَكُمۡ ذُنُوبَكُمۡۗ وَمَن يُطِعِ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ فَقَدۡ فَازَ فَوۡزًا عَظِيمًا ٧١﴾ [الأحزاب: ٧٠-٧١].

«ای کسانی که ایمان آوریده‌اید تقوای الله را پیشه سازید و سختی استوار گویید (٧٠) تا کارهای شما را اصلاح نموده و گناهان شما را بیامرزد و هرکه از الله و رسولش اطاعت نماید یقینا پیروزی بزرگی به دست آورده است».

هر که پنهان خود را اصلاح سازد خداوند نیز ظاهر او را نیک ساخته و امورش را آسان ساخته و او را محبوب بندگان می‌گرداند، پس درون خود را اصلاح کنید که در صورت فاسد بودن درون، صلاح ظاهر انسان هیچ سودی نخواهد داشت.

ای مسلمانان:

مهم‌ترین چیزی که یک مسلمان در زندگی روزمره‌اش بدان می‌پردازد عمل به سنت رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ در گفتارها و کردارها و حرکات و سکناتش می‌باشد تا آنکه بتواند همه‌ی زندگی‌اش را ـ از صبح تا شب ـ براساس سنت رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ پایه ریزی نماید، آن هم در زمانه‌ای که مدعیان محبت پیامبر ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ بسیار زیادند حال آنکه خداوند متعال می‌فرماید:

﴿قُلۡ إِن كُنتُمۡ تُحِبُّونَ ٱللَّهَ فَٱتَّبِعُونِي يُحۡبِبۡكُمُ ٱللَّهُ وَيَغۡفِرۡ لَكُمۡ ذُنُوبَكُمۡۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِيمٞ ٣١﴾ [آل عمران: ٣١].

«[ای پیامبر به مردم بگو] اگر شما الله را دوست دارید پس از من پیروی کنید تا الله شما را دوست بدارد و گناهان شما را آمرزش نماید و همانا الله آمرزنده‌ی مهربان است».

جایگاه و منزلت مسلمان در واقع با پیروی از پیامبر ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ سنجیده می‌شود، یعنی هر چه بیشتر سنت را تطبیق نماید نزد جایگاه وی نزد خداوند نیز بالاتر خواهد بود. پایبندی به سنت‌ها باعث محافظت بر واجبات و دری است به سوی ازدیاد پاداش و حسنات و راهی برای رسیدن به کمال.

این شرف پیروی و اقتدا به رسول خداوند و زندگی آگاهانه است و چنین کسی اهوای نفسانی او را به سوی گمراهی نمی‌برد و بالاتر از آن محبت خداوند را به دست خواهد آورد. خداوند متعال در حدیثی قدسی چنین می‌فرماید: «بنده‌ام همچنان با مستحبات به من نزدیک می‌شود تا آنکه او را دوست بدارم».

برادران و خواهران مسلمان:

این‌ها برگزیده‌هایی از سنت‌های شبانه روز است که هرکه به آن پایبند بماند در حفظ و رعایت خداوندی خواهد بود و درجات صلاح و هدایت را طی خواهد نمود تا آنکه پایانش به بهشت منتهی گردد. سنت‌هایی که شایسته است آن‌ها را فراگرفته و به دیگران نیز یاد دهیم و نسبت به آن همدیگر را توصیه نماییم و خانواده و زیر دستان و نزدیکان را با این سنت‌ها به خداوند نزدیک سازیم.

بندگان خداوند:

انسان مسلمان، از هنگام رفتن به رختخواب به سنت نبوی اقتدا می‌کند چنانکه رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ انجام می‌داد. وی پیش از خوب وضو می‌گرفت و دو دست خویش را باز می‌کرد و در کف دو دستش سوره‌های ﴿قُلۡ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ ١﴾ و ﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلۡفَلَقِ ١﴾ و ﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلنَّاسِ ١﴾ را می‌خواند سپس تا جایی که می‌توانست آن را به بدن خویش می‌کشید و به ترتیب سر و صورت و قسمت جلوی بدن را با آن مسح می‌کرد و این کار را سه بار تکرار می‌نمود چنانکه در صحیح بخاری وارد شده است.

سپس آیة الکرسی را می‌خواند زیرا براساس حدیث نبوی که بخاری آن را روایت کرده است «هرکه آن را بخواند همچنان از سوی خداوند در حفظ و امان خواهد بود و هیچ شیطانی به وی نزدیک نخواهد شد».

وی همچنین پیش از خواب این دعا را می‌خواند که: «باسمك ربي وضعتُ جنبي وبك أرفعه، إن أمسكتَ نفسي فارحمها، وإن أرسلتَها فاحفظها بما تحفظ به عبادَك الصالحين» یعنی: «به نام تو ای پروردگارم پهلوی خود را [بر رختخواب] می‌گذارم و با [توانی که] تو [در اختیارم گذارده‌ای] آن را بر می‌دارم، اگر جانم را [در خواب] گرفتی پس آن را مورد رحمت خویش قرار ده و اگر آن را [به بدنم] باز فرستادی پس آن را با همان حفظی که بندگان صالحت را حفظ می‌نمایی مورد محافظت قرار ده» [به روایت بخاری و مسلم].

و همچنین این دعا را سه بار می‌خواند: «اللهم قِنِي عذابَكَ يوم تبعثُ عبادَك» یعنی: «خداوندا مرا از عذاب خود در روزی که بندگانت را مبعوث خواهی کرد در امان بدار» وی این دعا را هنگامی که برای خواب، دست راستش را زیر گونه‌اش قرار می‌داد می‌خواند [به روایت ابوداوود و ترمذی].

او بر دست راست می‌خوابید و پیش از خواب این اذکار را می‌خواند: «سی و سه بار سبحان الله، سی و سه بار الحمدلله، و سی و چهار بار الله اکبر» [به روایت بخاری و مسلم].

وی همچنین دو آیه‌ی پایانی سوره‌ی بقره را یعنی از آیه‌ی ﴿ءَامَنَ ٱلرَّسُولُ بِمَآ أُنزِلَ إِلَيۡهِ مِن رَّبِّهِۦ وَٱلۡمُؤۡمِنُونَۚ...﴾ [البقرة: ٢٨٥]. تا پایان سوره تلاوت می‌کرد و می‌فرمود: «هرکه این دو [آیه] را در یک شب بخواند وی را [از همه چیز] کفایت خواهند کرد» [به روایت بخاری].

ایشان ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ هنگام بیدار شدن از خواب اثر خواب را با دست از صورتش پاک می‌کرد. امام نووی و حافظ ابن حجر ـ رحمت خداوند بر آنان باد ـ براساس حدیثی که مسلم در صحیح خود روایت نموده است این کار را سنت دانسته‌اند.

وی در هنگام بیدار شدن از خواب این دعا را به زبان می‌آورد: «الحمدُ لله الذي أحيانا بعدَ ما أماتَنا وإليه النُشور» یعنی: «ستایش مخصوص الله است که ما را پس از آنکه میراند [دوباره] زنده گرداند و رستاخیز به سوی اوست» [به روایت بخاری].

در صحیحین بخاری و مسلم چنین آمده است که رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ پس از بیدار شدن از خواب دهان خویش را مسواک می‌زد.

بندگان خداوند:

وارد شدن به دستشویی نیز آداب و مستحباتی دارد که از جمله‌ی آن وارد شدن با پای چپ و خارج شدن با پای راست است. همینطور خواندن دعای ورود به دستشویی: «اللهم إني أعوذ بك من الخُبُثِ والخبائث» یعنی: «خداوندا از شیطان‌های نر و ماده به تو پناه می‌برم» [متفق علیه] و همینطور ذکر خارج شدن از دستشویی: «غُفرانَك» یعنی: «مغفرت تو را می‌خواهم» [به روایت همه‌ی اصحاب سنن به جز نسائی].

وضو نیز دارای سنت‌هایی که شایسته است در یاد گرفتن و تطبیق آن کوشا باشیم از جمله:

صرفه‌جویی در مصرف آب، ‌زیرا «رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ با [آبی به اندازه‌ی] یک مُدّ وضو می‌گرفت» [متفق علیه] و یک مُد تقریبا به اندازه‌ی ٧٥٠ میلی لیتر یعنی کمتر از یک لیتر می‌باشد.

همینطور دو رکعت نماز پس از وضو سنت است. رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «هر کس به مانند این وضویی که من گرفتم وضو بگیرد سپس دو رکعت نماز بگذارد و ذهن خود را [به چیز دیگری] مشغول ندارد گناهان گذشته‌اش آمرزیده خواهد شد» [به روایت بخاری و مسلم] و در روایتی از مسلم چنین آمده است که: «بهشت برای او واجب می‌شود».

از جمله سنت‌های بزرگ، سنت مسواک است. رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «اگر [ترس این نبود] که بر امتم سخت بگیرم، حتما آن‌ها را به مسواک زدن هنگام هر وضو دستور می‌دادم» [به روایت بخاری].

مسواک برای همه‌ی نماز‌های پنجگانه و سنت‌های قبل و بعد از نمازهای فرض و نماز ضحی و وتر و هنگام وارد شدن به خانه مستحب است. اولین کاری که پیامبر خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ هنگام وارد شدن به خانه انجام می‌داد مسواک زدن بود، چنانکه امام مسلم از بانو عایشه ـ رضی الله عنها ـ چنین روایت کرده است.

همچنین مسواک زدن برای قرائت قرآن و در صورت تغییر بوی دهان و پس از بیدار شدن از خواب و هنگام وضو مستحب می‌باشد. رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «مسواک باعث پاکی دهان و خشنودی پروردگار است» [به روایت امام احمد].

همچنین پوشیدن لباس نیز دارای آداب و سنت‌هایی می‌باشد که از جمله‌ی آن گفتن «بسم الله» هنگام پوشیدن یا در آوردن لباس است. رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ هنگامی که لباس یا رداء یا عمامه‌ای می‌پوشید چنین دعا می‌کرد: «اللهم إني أسألك من خيره وخير ما هو له، وأعوذ بك من شره وشرِّ ما هو له» یعنی: «خداوندا من از تو خیر آن را می‌خواهم و خیر آنچه را که این لباس برای آن [دوخته شده] است و به تو از شر آن و شر آنچه این لباس برای آن [دوخته شده] است پناه می‌برم» [به روایت ابوداوود و ترمذی].

برای پوشیدن لباس نیز مستحب است که از سمت راست شروع شود زیرا از رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ روایت شده است که فرمودند: «هنگامی که لباس پوشیدید از سمت راست خود شروع کنید» [به روایت ترمذی و ابوداوود و ابن ماجه با سند صحیح].

و رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «هنگامی که کف به پا کردید نخست از راست شروع کنید و هنگامی که [کفشتان را از پایتان] در آوردید نخست کفش چپ را بیرون بیاورید، و یا هر دو کفش را بپوشید و یا هر دو را نپوشید» [به روایت مسلم] یعنی از پوشیدن یک کفش خودداری کنید.

همچنین وارد شدن به منزل دارای آداب و مستحباتی است.

امام نووی ـ رحمه الله ـ می‌گوید: مستحب است که انسان در هنگام ورود به خانه «بسم الله» بگوید و بسیار ذکر خداوند را به جای آورد و به اهل خانه سلام کند زیرا رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «اگر شخص وارد خانه‌اش شود و هنگام ورود به خانه و هنگام غذا ذکر خداوند را به جای آورد شیطان به دیگر شیاطین می‌گوید: امشب اینجا نه جای ماندن دارید و نه غذا..» [به روایت مسلم].

همچنین مستحب است که انسان هنگام ورود به خانه‌اش این دعای ورود را بخواند: «اللهم إني أسألك خيرَ المَولِج وخيرَ المَخرَج، باسم الله ولَجْنا، وبسم الله خرَجْنا، وعلى الله ربِّنا توكَّلنا» یعنی: «خداوندا من از تو بهترین وارد شدن و بهترین خارج شدن را می‌خواهم، به نام الله وارد شدیم و به نام الله خارج شدیم و بر پروردگارمان الله توکل کردیم» و «سپس بر خانواده‌اش سلام کند» [به روایت ابوداوود].

اما در هنگام خارج شدن از خانه این دعا را بخواند: «بسم الله، توكَّلتُ علی الله، لا حول ولا قوة إلا بالله» در حدیث وارد شده است که اگر انسان این دعا را هنگام خارج شدن از خانه بگوید به او گفته می‌شود: «کفایت شدی و هدایت شدی و حفظ شدی، و شیطان از او کناره می‌گیرد» [به روایت ترمذی و ابوداوود].

رفتن به مسجد نیز سنت‌هایی دارد از جمله: زود رفتن به مسجد. رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «اگر مردم می‌دانستند در اذان و صف اول چه [اجر و پاداشی] هست، و سپس برای آن راهی به جز قرع انداختن نمی‌یافتند حتما برای آن قرعه می‌انداختند و اگر می‌دانستند زود رفتن به نماز جماعت چه [پاداشی] دارد برای آن مسابقه می‌دادند و اگر می‌دانستند در نماز جماعت عشاء و صبح چه [اجری] برای این دو نماز حاضر می‌شدند حتی اگر به صورت خزیده..» [متفق علیه].

راه رفتن با آرامش و وقار در هنگام رفتن به مسجد مستحب است. رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «هنگامی که اقامه را شنیدید به سوی نماز بروید و آرامش و وقار خود را حفظ کنید و عجله نکنید..» [به روایت بخاری].

همچنین سنت است که هنگام وارد شدن به مسجد دعای آن را بگوییم. رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «هنگامی که کسی از شما وارد مسجد شد بگوید: «اللهمُ افتَح لي أبوابَ رحمتك» و هنگامی که خارج شد بگوید: «اللهم إني أسألك مِن فَضلِك»» [به روایت مسلم].

و نزد ابی داوود و ابن ماجه چنین روایت شده است که: «[نخست] بر پیامبر ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ درود فرستد و سپس [دعای ورود و خروج] را بگوید..».

أنس بن مالک ـ رضی الله عنه ـ می‌گوید: «سنت است که هنگام ورود به مسجد با پای راست وارد شوی و هنگام خروج با پای چپ».

و سپس نماز تحیة المسجد را به جای آورد زیرا رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «هنگامی که کسی از شما وارد مسجد شد ننشیند تا اینکه دو رکعت به جای آورد» [متفق علیه].

اما سنت‌های اذان چنانکه ابن قیم در کتاب خود «زاد المعاد» بیان کرده است، پنج مورد است:

نخست اینکه: شنونده همه‌ی آنچه را موذن می‌گوید تکرار کند به جز دو لفظ «حي علی الصلاة» و «حي علی الفلاح» که باید پس از شنیدن آن بگوید: «لا حولَ ولا قوةَ إلا بالله» [به روایت بخاری و مسلم].

این سنت چنانکه در صحیح مسلم وارد شده است باعث واجب شدن بهشت برای شخصی می‌شود که از روی ایمان و اخلاص آن را به جای آورد.

سنت دوم اذان این است که شنونده‌ی اذان این دعا را پس از آن بگوید: «وأنا أشهدُ أن لا إلهَ إلا الله، وأن محمدًا رسولُ الله، رضِيتُ باللهِ ربًّا، وبالإسلامِ دينًا، وبمحمدٍ رسولاً» یعنی: «و من [نیز] گواهی می‌دهم که معبودی به حق جز الله نیست و اینکه محمد فرستاده‌ی الله است، راضی شدم به الله به عنوان پروردگار و به اسلام به عنوان دین و به محمد به عنوان پیامبر» [به روایت مسلم].

سومین سنت از سنت‌های اذان این است که پس از پایان تکرار اذان به همراه موذن بر پیامبر ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ درود فرستد زیرا رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «اگر شنیدید که موذن اذان می‌گوید پس همان چیزی را که او می‌گوید تکرار کنید سپس بر من درود فرستید زیرا هرکه من بر یک درود فرستد خداوند به خاطر آن بر او ده درود خواهد فرستاد» [به روایت مسلم].

سنت چهارم اذان این است که پس از فرستادن درود بر پیامبر ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ این دعا را بخواند: «اللهم ربَّ هذه الدعوة التامة، والصلاة القائمة؛ أت محمدًا الوسيلة والفضيلة، وابعثْه مقامًا محمودًا الذي وعدتَّه» یعنی: «خداوندا؛ ای صاحب این دعوت کامل و نمازی که برای همیشه بر پا خواهد ماند، آن مقام و منزلت بزرگ را در بهشت به محمد عطا کن و او را به آن مقام ستوده شده‌ای که به او وعده داده‌ای برسان» [به روایت بخاری].

ثمره‌ی این دعا این است که هرکه آن را بگوید شفاعت پیامبر ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ نصیب او خواهد شد.

سنت پنجم متعلق به اذان این است که در پایان برای خود دعا کند و از خداوند، فضل وی را بخواهد که در آن صورت دعای وی مستجاب خواهد شد زیرا رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «همان چیزی را بگو که آن‌ها ـ یعنی موذنان ـ می‌گویند پس هنگامی که آن را انجام دادی از خداوند بخواه که [آنچه خواسته‌ای به تو] داده می‌شود» [به روایت ابوداوود؛ حافظ ابن حجر آن را حسن دانسته است و ابن حبان آن را صحیح دانسته است].

خداوندا ما را در پیروی از سنت توفیق ده و از پیروان پیامبرت محمد ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ بگردان که راه و روش او را پی می‌گیرند. خداوندا ما را بر حوض او وارد گردان و در زمره‌ی پیروان او محشور ساز و شفاعت او را نصیب ما بگردان. آمین