خطبه‌ی اول:
ستایش مخصوص خداوند است، و گواهی می‌دهم که معبودی به حق نیست جز الله که واحد و بی‌شریک است و گواهی می‌دهم که سرور و پیامبر ما محمد، بنده و پیامبر اوست. خداوندا بر او و بر اهل بیت و یاران وی درود و سلام و برکت ارزانی دار.
اما بعد، ای مسلمانان:
خود و شما را به تقوای الله ـ عزوجل ـ و عمل به طاعت وی و دوری از اسباب خشم او، توصیه می‌کنم.
ای مسلمانان:
سال‌ها و ماه‌ها در پی هم می‌روند و کتاب عُمر، ورق می‌خورد و فرصت‌ها به پایان می‌رسد، و هر چیزی نزد خداوند عمری مشخص دارد. استقبال از سال جدید و خداحافظی با سال گذشته نیز برای اهل تدبر، فرصتی است برای تأمل و یادآوری:
﴿يُقَلِّبُ ٱللَّهُ ٱلَّيۡلَ وَٱلنَّهَارَۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَعِبۡرَةٗ لِّأُوْلِي ٱلۡأَبۡصَٰرِ ٤٤﴾ [النور: ٤٤].
«الله شب و روز را جا به جا می‌کند. همانا در این [جا به جایی] عبرتی برای صاحبان بصیرت وجود دارد».
برای مومنی که به خداوند و آخرت یقین دارد شایسته است که از محاسبه‌ی نفس خویش و تصحیح مسیر آن در گذشته و حال و آینده‌اش غافل نباشد.
ابن قیم ـ رحمه الله ـ می‌گوید: «نابودی قلب در اِهمال محاسبه‌ی نفس و همراهی با خواهش‌های نفس و پیروی از آن است».
خداوند ـ جَلّ و عَلا ـ می‌فرماید:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَلۡتَنظُرۡ نَفۡسٞ مَّا قَدَّمَتۡ لِغَدٖۖ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۚ إِنَّ ٱللَّهَ خَبِيرُۢ بِمَا تَعۡمَلُونَ ١٨﴾ [الحشر: ١٨].
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، تقوای الله را آنگونه که شایسته‌ی اوست پیشه سازید و هر کس ببیند برای فردای خود چه پیش فرستاده است و پروای الله را داشته باشید که همانا الله به آنچه می‌کنید آگاه است».
امام احمد ـ رحمه الله ـ از امیر المومنین، عمر بن خطاب ـ رضی الله عنه ـ چنین روایت کرده است که ایشان فرمودند: «خود را مورد محاسبه قرار دهید، پیش از آنکه شما را محاسبه کنند و آن را در ترازو گزارید پیش از آنکه شما را در ترازو قرار دهند زیرا اگر امروز، خود را مورد محاسبه قرار دهید محاسبه‌ی فردایتان نیز آسان خواهد بود و خود را برای عرضه‌ی بزرگ زینت دهید».
﴿يَوۡمَئِذٖ تُعۡرَضُونَ لَا تَخۡفَىٰ مِنكُمۡ خَافِيَةٞ ١٨﴾ [الحاقة: ١٨].
«در آن روز [به پیش‌گاه خداوند] عرضه می‌شوید و هیچ پوشیده‌ای از شما پنهان نمی‌ماند».
برادران و خواهران مسلمان، ای مسلمانان!
اکنون که داریم سال گذشته را وداع می‌گوییم و روی به سوی سالی جدید می‌آوریم، این را به یاد داشته باشید که نجات و رستگاری شما در محاسبه‌ی نفس و پیروزی، در مراقبت از آن است.
از خود بپرس که آیا دستورات خداوند ـ جَلَّ وعَلا ـ و دستورات رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ را مورد عمل قرار داده‌ای؟
آیا در همه‌ی امور و در همه حال و همه جا مطیع خداوند و تابع پیامبر وی هستی؟!
آیا نفس خود را از گناهان و معاصی باز داشته‌ای؟!
آیا حق خداوند و حقوق بندگان را به طور کامل ادا کرده‌ای؟!
آیا درون خود و اشکالاتی را که در آن هست، مورد بررسی قرار داده‌ای؟ و آیا آن را از اسباب نابودی پاک نموده‌ای؟
از ابن عمر ـ رضی الله عنهما ـ روایت است که فرمود: روزی رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ دست بر شانه‌ام گذاشت و چنین فرمود: «در دنیا چنان باش که گویی غریب یا رهگذری» و ابن عمر می‌گفت: «اگر شب نمودی منتظر صبح مباش و اگر شب را به صبح رساندی در انتظار شب مباش و از سلامتی‌ات برای بیماری‌ات و از زندگی‌ات برای مرگت، توشه برگیر» [به روایت بخاری].
زیرا متقیان، همیشه و در همه حال، با گذشت سال‌ها، جز بر خیر و نیکی‌شان افزوده نمی‌شود و سال‌ها نمی‌گذرد مگر آنکه آنان در حال شتاب برای انجام نیکی‌ها و غنیمت شمردن فرصت برای انجام اعمال صالح‌اند. رسول خداوند ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید:
«بهترین شما کسی است که عمرش طولانی شده و [در این حال] عملش نیک گردد» [به روایت احمد و ترمذی؛ ترمذی می‌گوید: این حدیثی است حسن و صحیح. حاکم نیشابوری نیز آن را صحیح دانسته است].
پس ای مسلمان! از هدر دادن تلاش خود و از دست دادن سال‌های عمرت در بیهودگی برحذر باش که پروردگارمان ـ عزو جل ـ می‌فرماید:
﴿أَوَ لَمۡ نُعَمِّرۡكُم مَّا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَن تَذَكَّرَ وَجَآءَكُمُ ٱلنَّذِيرُۖ﴾ [فاطر: ٣٧].
«مگر شما را آن اندازه عمر دراز ندادیم که هر کس عبرت گیرنده بود در آن عبرت می‌گرفت و [مگر] هشدار دهنده‌ای به نزد شما نیامد؟».
ابن عباس در تفسیر این آیه می‌گوید: «آیا شما را شصت سال عمر عطا نکردیم؟».
و در صحیح بخاری از رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ روایت است که ایشان فرمودند: «خداوند نسبت به کسی که وی را ٦٠ سال عُمر عطا کرده است، عذر را تمام نموده است» یعنی به خاطر این مدتی که به وی مهلت داده است عذری برای وی باقی نگذاشته است.
برادران و خواهران مسلمان:
هر لحظه‌ای را برای به دست آوردن نیکی‌ها و انجام اعمال صالح، غنیمت بشمار زیرا از جابر ـ رضی الله عنه ـ روایت است که گفت: شنیدم رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ مردی را نصیحت می‌کرد و خطاب به وی می‌فرمود: «پنج چیز را قبل از پنج چیز غنیمت بشمار: جوانی‌ات را پیش از پیری، و سلامتی‌ات را پیش از بیماری، و بی‌نیازی‌ات را قبل از فقر، و فراغتت را پیش از مشغولیت، و زندگی‌ات را پیش از مرگ، زیرا که پس از پشت سر نهادن دنیا دیگر راهی برای جبران نیست و دیگر چیزی وجود ندارد به جز بهشت یا دوزخ» [به روایت حاکم؛ ابن حجر آن را صحیح دانسته است].
بر انسان مُکَلَّف شایسته است در حالی که سالی را پشت سر گذاشته و قدم به سالی دیگر می‌نهد، صادقانه خود را مورد محاسبه قرار داده و مورد پرسش قرار دهد، تا بدینوسیله گذر زمان را بهترین جبرانگر و فصیح‌ترین نصیحتگر قرار داده و از غفلتِ خود برخواسته و از گمراهیِ خود بازگردد، زیرا که در حوادث، عبرت‌ها نهفته است، عبرت‌هایی که باعث می‌شود انسان خود را مورد محاسبه قرار داده و بداند این دنیا سرای عبور است، و تنها آخرت، همیشگی است و ماندگار.
خداوند متعال من و شما را با قرآن بزرگ برکت داده و با آیات آن سود رسانَد. این سخن خویش را گفته و برای خود و شما و دیگر مسلمانان از هر گناهی از خداوند آمرزش می‌طلبم. پس از او آمرزش بخواهید که او بسیار آمرزنده و بسیار مهربان است.