خطبه های حرمین

خطبه‌ی اول:

ستایش از آن خداوندی است که امتش را با فریضه‌ی روزه گرامی داشت. او را ثنا و سپاس می‌گویم که در دهه‌ی پایانی رمضان با انعام و اکرام بیشتری امت خویش را گرامی داشته است.

و گواهی می‌دهم که معبودی به حق نیست جز الله که واحد است و شریکی ندارد و گواهی می‌دهم که سرور و پیامبر ما محمد، بنده و پیامرسان اوست و او بهترین کسی است که در این زمان‌های مبارک و عظیم برای عبادت پروردگار خویش تلاش نموده است.

خداوندا بر او و بر اهل بیت و یارانش درود و سلامی همیشگی فرست تا آنگاه که شب و روز در پی هم می‌آیند...

اما بعد: ای بندگان خداوند تقوای الله را پیشه سازید «و از روزی پروا داشته باشید که در آن به سوی الله باز خواهید گشت» [البقرة: ٢٨١] پس برای آن روز توشه‌ای مناسب را آماده سازید و زندگی دنیا با خوشگذرانی‌ها و لغو و زینت آن شما را نفریبد «و [شیطان] فریبنده شما را درباره‌ی الله فریب ندهد» [لقمان: ٣٣ - فاطر: ٥].

ای مسلمانان: والایی روح و آرامش قلب و پاک‌سازی درون آن اثر بزرگ و عاقبت نیکی است که صاحبان خرد آن را به دست خواهند آورد. و این محقق نمی‌شود مگر با حرص و پایبندی بر «مرتبه‌ی احسان» که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ حقیقت آن را چنین بیان نموده‌اند که: «احسان آن است که خداوند را به گونه‌ای عبادت کنی گو اینکه او را می‌بینی پس اگر تو او را نمی‌بینی [این را در نظر داشته باشی که] او تو را می‌بیند» [متفق علیه].

رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ و صحابه‌ی وی و اهل قرن‌های نیک (سلف امت) این روش را در پیش گرفتند و همیشه و در هر کاری احسان را رعایت می‌کردند و در انجام دادن و یا ندادن هر کاری خداوند را ناظر و مراقب خویش می‌دانستند و به طور کامل به او روی می‌آوردند و صادقانه به او توکل می‌کردند و این رفتار آن‌ها به طور واضح در مواسم خیر و زمان‌ها بافضیلت آشکار می‌گردید.

یکی از بهترین و نیک‌ترین مواسم خیر این دهه‌ی پایانی ماه مبارک رمضان است. این ده روز از روزهای مبارک خداوند است که وی با آن بر بندگان خویش منت نهاده است تا در آن به سوی نیکی‌ها سبقت گیرند و تا رقابت آن‌ها در به دست آوردن باقیات صالحات شدیدتر شود و بتوانند کم‌کاری و تقصیر خود نسبت به خداوند را بدینوسیله جبران نمایند و عاقبت نیک را به دست آورند.

این ده روز در زندگی مبارک رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ دارای جایگاهی بس بزرگ و منزلتی والا بود و برای همین در این دهه تلاشی می‌نمود که در غیر آن نمی‌نمود، چنانکه در صحیح مسلم و جامع ترمذی از ام المومنین عائشه - رضی الله عنها ـ روایت شده است که ایشان فرمودند: رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ در ده روز آخر رمضان چنان تلاشی می‌نمودند که در غیر آن چنین تلاشی نمی‌کردند.

یعنی در این ده روز انواعی از عبادت‌ها و طاعات را زیاده بر دیگر روزهای ماه رمضان انجام می‌دادند و این تلاشی که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ به طور ویژه در این دهه انجام می‌داد در سه مورد خلاصه می‌گردد که اولین آن دوری از زنان بود چنانکه در حدیثی که شیخین بخاری و مسلم در صحیح خود از عائشه ـ رضی الله عنها ـ روایت نموده‌اند ایشان فرمودند: رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ هنگامی که دهه‌ آخر رمضان می‌رسید ازار خود را محکم می‌بست (یعنی از هم‌خوابی با همسرانش دوری می‌کرد) و شبش را زنده می‌داشت و خانواده‌اش را [برای عبادت] بیدار می‌کرد.

و در روایتی دیگر از امام احمد با سند خوب از عائشه ـ رضی الله عنها ـ روایت شده است که فرمودند: رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ [شب‌های] بیست روز اول رمضان را میان خواب و نماز جمع می‌بست اما همینکه ده شب آخر رمضان فرا می‌رسید تلاش فراوان می‌کرد و ازارش را محکم می‌بست.

دومین مورد از موارد تلاش رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ در این ده شب، زنده داشتن شب با انواع عبادت‌ها از جمله نماز و قرائت قرآن و ذکر و دعا و تضرع و مناجات بود تا بدین ترتیب برای نزدیکی به پروردگارش وسیله‌ای بجوید و چنین سنتی را برای امت خویش به جای بگذارد.

سومین مورد بیدار کردن خانواده برای نماز است چنانکه زینب بنت أم سلمه ـ رضی الله عنها ـ می‌فرماید که: رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ هنگامی که ده روز از رمضان باقی مانده بود کسی از خانواده‌اش را که توانایی نماز شب را داشت رها نمی‌کرد مگر اینکه او را برای نماز بیدار می‌کرد.

و این بیدار کردن خانواده برای نماز شب اگر چه در دیگر شب‌های این ماه نیز توسط رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ انجام شده است، اما در این دهه‌ی آخر تاکید آن بیشتر است به طوری که رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ هرگز آن را ترک نمی‌کرد، به خلاف دیگر شب‌های ماه رمضان زیرا رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ گاه آن را انجام می‌داد و گاه آن را ترک می‌کرد، و این یکی از روش‌های ترتیبی نبوی است و منهجی است بس کامل و زیبا و دارای آثاری نیک، و برای همین است که از جمله عادت‌های صحابه و تابعین و اهل خیرالقرون این بود که تا جایی که توان دارند خانواده و زیر دستانشان را از خیر این شب‌های مبارک و عظیم بهره‌مند سازند.

از دیگر انواع عبادت که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ در این ده شب بر آن حرص شدید می‌ورزید سنت «اعتکاف» در مسجد است چنانکه در حدیثی که بخاری و مسلم در صحیح خود از ام المومنین عائشه ـ رضی الله عنها ـ روایت نموده‌اند: رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ ده شب آخر رمضان را اعتکاف می‌نمود تا آنکه وفات نمودند.

و اگر اعتکاف رمضان را ترک می‌کرد آن را در ماه دیگر قضا می‌نمود چنانکه در صحیحین از عائشه ـ رضی الله عنها ـ رواست شده است که او ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ اعتکاف را در [رمضان] یک سال ترک نمود سپس آن را در شوال قضا نمود.

و شکی در این نیست که براساس محافظت رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ بر این سنت، می‌توان هدف از این سنت را درک نمود. هدفی که امام ابن قیم آن را چنین بیان کرده است:

«از آنجا که صلاح قلب و استقامت آن در سیر به سوی خداوند، وابسته به متمرکز بودن قلب به سوی خداوند و جمع کردن پراکندگی آن است تا آنکه به طور کامل به خداوند مشغول شود، بر این اساس پراکندگی قلب تنها با روی آوردن کامل به خداوند از بین می‌رود، و از آنجا که زیاده‌روی در خوردن و نوشیدن و زیاده‌‌روی در هم‌نشینی با مردم و بسیار سخن گفتن و بسیار خوابیدن باعث بیشتر شدن پراکندگی قلب می‌شود و آن را در هر وادی سر گردان می‌کند و از سیر به سوی خداوند باز می‌دارد یا ضعیف می‌گرداند، حکمت خداوند بر این رفته است که برای بندگان خویش روزه را مشروع گرداند تا زیاده‌روی در خوردن و نوشیدن را از آن‌ها برطرف سازد. و اعتکاف را برای آن‌ها مشروع گرداند که هدف و روح آن روی آوردن قلب به سوی خداوند و جمع شدن پراکندگی آن و خلوت کردن آن با پروردگار و دور شدن از مشغولیت به خلق و مشغول شدن به خداوند است تا جایی که ذکر و محبت و روی آوردن به سوی او به جای دیگر مشغولیت‌های قلب قرار بگیرد و بدین ترتیب همه‌ی هم و غم قلب برای خداوند باشد، و تنها یاد خداوند در آن جای گیرد و فکر آن، به دست آوردن رضایت خداوند و نزدیک شدن به او باشد و اینچنین، خداوند به جای مردم انیس او می‌شود و این او را برای روز تنهایی و وحشت در قبر که تنها خداوند انیس و شادی بخش او می‌شود آماده خواهد ساخت، و این هدف بزرگ اعتکاف است» [زاد المعاد فی هدی خیر العباد].

این کجا و اعتکاف بسیاری از معتکفان کجا که قلبشان بر خلق معتکف است و سخن گفتن و هم‌نشینی و خواب بسیار آن‌ها را مشغول ساخته است.

پس ای بندگان خداوند تقوای او را پیشه سازید و قدر این شب‌های شریف را بدانید و حق آن را پاس بدارید که برای بزرگی این شب‌ها همین بس که در آن شبی قرار دارد که عبادت آن از عبادت هزار ماه بهتر است و آن شب شرف بزرگ، شب قدر است. شبی که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ درباره‌ی پاداش بزرگ آن فرموده است: «هرکه شب قدر را از روی ایمان و اخلاص به پا بدارد گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌شود» [متفق علیه].

و هرکه خیر این شب را از دست دهد همان محروم واقعی است و شایسته است که اشک حسرت و پشیمانی بر گونه‌هایش جاری گردد و هیهات که پس از از دست دادن فرصت اشک حسرت فایده‌ای داشته باشد!

أعوذ بالله من الشیطان الرجیم

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱرۡكَعُواْ وَٱسۡجُدُواْۤ وَٱعۡبُدُواْ رَبَّكُمۡ وَٱفۡعَلُواْ ٱلۡخَيۡرَ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ۩ ٧٧﴾ [الحج: ٧٧].

«اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد ركوع و سجود كنيد و پروردگارتان را عبادت کنید و كار خوب انجام دهيد باشد كه رستگار شويد».

خداوند متعال من و شما را با رهنمون‌های کتاب خود و سنت پیامبرش سود رساند. این سخن خویش را گفته و برای خود و شما و همه‌ی مسلمانان از هر گناهی از خداوند بزرگ آمرزش می‌خواهم پس از او آمرزش بخواهید که همانا او همان آمرزنده‌ی مهربان است.