خطبه‌ی اول:
ستایش از آن الله است که روزها و ماه‌ها و سال‌ها و دوران‌ها را در پی هم می‌آورد؛ او که بزرگوار و است و مهربان، و بخشاینده است و شکر‌گذار. و گواهی می‌دهم که معبودی به حق نیست جز الله که واحد است و بی‌شریک، او که از نگاه خائنانه و آنچه در سینه‌ها مخفی است آگاه است، و گواهی می‌دهم که محمد، بنده‌ی خداوند و پیامبر اوست که بر هدایت امت حریص و صبور است.
او که دعوت کرد و ابلاغ نمود و بشارت و هشدار داد و رسالت پروردگارش را در همه‌ی امور ابلاغ نمود، پس درود و سلام پروردگارش بر او و بر اهل بیت و یاران وی و همه‌ی کسانی باد که تا قیامت به نیکی از آنان پیروی کنند.
اما بعد: خود و شما را به تقوای خداوندی و پایداری بر دین وی و ثبات بر راه راست و بهره‌گیری از هر نیکی سفارش می‌کنم و شما را از کوتاهی و سستی برحذر می‌دارم که این دو آفت، بنده را به هلاکت کشانده و او را از بهره گرفتن از امور والا باز می‌دارند:
﴿وَتَزَوَّدُواْ فَإِنَّ خَيۡرَ ٱلزَّادِ ٱلتَّقۡوَىٰۖ وَٱتَّقُونِ يَٰٓأُوْلِي ٱلۡأَلۡبَٰبِ ١٩٧﴾ [البقرة: ١٩٧].
«و توشه برگیرید که بهترین توشه تقوا است و ای خردمندان تقوای من را پیشه سازید».
ای مسلمانان: فرصت‌های گرانبها اگر از دست بروند دیگر نمی‌توان آن‌ها را جبران نمود و استفاده بردن از آن‌ها در واقع دلیلی است بر نیروی اراده‌ی برآمده از عزیمت یک انسان، و هرکه به بطالت خشنود است از کار خواهد ترسید، و شایسته نیست که انسان به نیت‌های خوب اما بدون تلاش خود مغرور شود که او از این نیت‌های نیک هیچ سودی نخواهد برد مگر آنکه از هر فرصتی بهترین استفاده را ببرد، و باید دانست که انجام همه‌ی کارهای نیک از انسان وقت زیادی نمی‌برد مگر آنکه خود بنده بر خود سخت گرفته و خود را خسته کند.
پس ای بندگان خداوند، این، عرصه‌ی مسابقه است و فرصت‌ها نیز از دست می‌روند، و انسان، محروم نمی‌شود مگر با تنبلی و سستی، و هیچ خیری به دست نیامده است مگر با تلاش و جدیت، و بدانید که خستگی در راه به دست آوردن فضائل در واقع آسودگی است و آسودگی و استراحت کسی که در طلب فضیلت‌ها کم‌کار است در حقیقت خستگی است.
و دنیا محل آبادانی نیست بلکه محل عبور است و هر کدام از ما به قبرمان سپرده خواهیم شد و آنگاه است که برای از دست دادن آنچه سود ما در آن بود تاسف خواهیم خورد، و چه بسا همین تاسف و اندوه خود نوعی مجازات زودهنگام برای این کم کاری باشد:
﴿أَن تَقُولَ نَفۡسٞ يَٰحَسۡرَتَىٰ عَلَىٰ مَا فَرَّطتُ فِي جَنۢبِ ٱللَّهِ وَإِن كُنتُ لَمِنَ ٱلسَّٰخِرِينَ ٥٦ أَوۡ تَقُولَ لَوۡ أَنَّ ٱللَّهَ هَدَىٰنِي لَكُنتُ مِنَ ٱلۡمُتَّقِينَ ٥٧ أَوۡ تَقُولَ حِينَ تَرَى ٱلۡعَذَابَ لَوۡ أَنَّ لِي كَرَّةٗ فَأَكُونَ مِنَ ٱلۡمُحۡسِنِينَ ٥٨﴾ [الزمر: ٥٦-٥٨].
«تا آنکه [مبادا] کسی بگوید دریغا بر آنچه در حضور الله کوتاهی ورزیدم و بی‌تردید من از ریشخند‌کنندگان بودم (٥٦) یا بگوید اگر الله هدایتم می‌کرد مسلما از پرهیزگاران بودم (٥٧) یا چون عذاب را ببیند بگوید کاش مرا برگشتی بود تا از نیکوکاران می‌شدم».
و این دنیا نیست مگر به مانند سفره‌ای که سیری‌اش اندک است و گرسنگی‌اش طولانی و هرکه راه واضح و روشن را بدون خستگی و دلسردی طی کند بی‌تردید به آب خواهد رسید، و از آن خواهد نوشید، و هرکه مخالفت ورزید در صحرای خشک سرگردان شده و از نوشیدن محروم خواهد شد.
ای مسلمانان: ماه رمضان نیز گذشت و تمام شد و بازار آن پس از عرضه و تقاضا و خرید و فروش و سود و زیان و همه چیز آن بسته شد و مردم پس از پایان این ماه به سه دسته تقسیم شدند:
گروهی از آنان چنین گمان کردند که خداوند پرستیده نمی‌شود مگر در رمضان و از وی اطاعت نمی‌شود مگر در رمضان، و حرام، حرام نیست مگر در رمضان! و چه بدند این گروه که خداوند را نمی‌شناسند مگر در رمضان و چه بیچاره‌اند این گروه که از روزه‌شان چیزی جز گرسنگی و تشنگی، و از نمازشان چیزی جز خستگی و بی‌خوابی به دست نمی‌آورند.
﴿وَذَٰلِكُمۡ ظَنُّكُمُ ٱلَّذِي ظَنَنتُم بِرَبِّكُمۡ أَرۡدَىٰكُمۡ فَأَصۡبَحۡتُم مِّنَ ٱلۡخَٰسِرِينَ ٢٣﴾ [فصلت: ٢٣].
«و همین بود گمانتان که درباره‌ی پروردگارتان بردید، شما را هلاک کرد و از زیانکاران شدید».
گروهی دیگر از مردم بیش از آنی که در توان دارند به خود فشار آوردند، و بیش از آنکه خداوند از آن‌ها خواسته بود بر خود سخت گرفتند، و شکی در این نیست که کاروان اگر دو مرحله را یکجا طی کند لازم است برای استراحت توقف کند، و راه نیز سخت است و باید به نرمی آن را طی نمود و برای همین، استراحت برای یک کار مهم، مهم است، و پایین رفتن در عمق دریاها برای به دست آوردن مروارید نوعی بلندی است و هرکه برای این ادعا دلیلی می‌خواهد به این سخن رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ گوش بسپارد که می‌فرماید:
«این دین، متین است و محکم، پس با رفق و ملایمت به آن وارد شوید که تندرو نه مسیری را طی می‌کند و نه وسیله‌ی سواری برای خود باقی می‌گذارد» [به روایت امام احمد].
و در صحیحین چنین روایت شده که رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمودند: «ای مردم! از اعمال، آن مقداری را انجام دهید که توانایی دارید زیرا خداوند خسته نمی‌شود و شما خسته می‌شوید و همانا دوست داشتنی‌ترین کارها نزد خداوند آن کاری است که با دوام باشد حتی اگر کم باشد».
اما گروه سوم آن مومنانی هستند که ترس و امید و رغبت و رهبت را با هم دارند و در حالی که دیگران رو به کناره‌ها آورده‌اند راه وسط را می‌روند و در حالی که برخی از فریب خورده‌گان به تندروی روی آورده‌اند راه اعتدال را در پیش گرفته‌اند؛ درونشان به مانند بیرونشان است، و آنان، همان مردان و زنان مومنی هستند که خداوندِ همه‌ی ماه‌ها را می‌پرستند و در همه حال او را عبادت می‌کنند.
آنان می‌دانند که خداوند، رمضان را با فضیلت و اعمالی خاص ویژگی بخشیده است، اما این به معنای الغای اعمال صالح در دیگر ماه‌ها نیست، و نمی‌توان کارهای خیر دیگر ماه‌ها را کوچک شمرد. آنان این را به درستی می‌دانند که رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ در همه‌ی ماه‌ها اهل خیر و بخشش بود نه فقط در رمضان و بلکه در رمضان بر خیر و بخشش وی افزوده می‌شد.
بر این اساس باید بدانید که عبادت‌هایی وجود دارند که از جمله‌ی ثوابت هستند، و هرگز تغییر نمی‌کنند، مانند نماز و زکات و حج و روزه‌ی مستحب و صدقه و دعا و امر به معروف و نهی از منکر و بسیاری دیگر از عبادت‌ها.
و همچنین توبه، که هیچ‌گاه تغیر نمی‌کند بلکه در همه حال و همه وقت مطلوب است، چنانکه الله سبحانه و تعالی می‌فرماید:
﴿... وَتُوبُوٓاْ إِلَى ٱللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ ٣١﴾ [النور: ٣١].
«و ای مومنان همگی به سوی الله توبه کنید باشد که رستگار شوید».
و رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ این فرموده‌ی خداوند متعال را اینگونه در عمل نشان می‌داد و می‌فرمود: «همانا من در روز بیش از صد بار از الله آمرزش خواسته و به سوی او توبه می‌کنم».
پس ای بندگان خداوند بدانید که شما آنچه را شنیدید دانستید و چه خوب است کار آن کس که آنچه را شنید و یا دانست به انجام برساند و شما طعم عبادت و نزدیکی به خداوند را در رمضان چشیده‌اید پس این خوشی را مکدر نسازید و این نزدیکی را به دوری تبدیل نکنید.
﴿وَلَا تَكُونُواْ كَٱلَّتِي نَقَضَتۡ غَزۡلَهَا مِنۢ بَعۡدِ قُوَّةٍ أَنكَٰثٗا﴾ [النحل: ٩٢].
«و مانند آن زنی مباشید که رشته‌ی خود را پس از محکم کردن آن یکی یکی از هم باز می‌کند».
خداوند متعال من و شما را با قرآن بزرگ برکت دهد و من و شما را با آیات و ذکر حکیم سود رساند. سخنان خویش را گفتم، حال اگر درست بود از سوی خداوند است و اگر اشتباه بود از نفس است و از شیطان، و از الله آمرزش می‌خواهم که او بسیار آمرزنده است.