خطبه‌ی اول:
ستایش برای الله است که بلا را رفع کرده و نعمت‌ها را ارزانی می‌دارد... او را ستایش گفته و تسبیح او را می‌گوییم که خداوندی یگانه‌نیست جز او که و برای دفع بلا و سختی‌ها به او روی آوده می‌شود، و گواهی می‌دهم که سرور و پیامبر ما محمد، بنده و پیامرسان او و سرور نیکوکاران و متقیان است...
خداوندا بر بنده و پیامبرت محمد و بر آل و اصحاب او درود و سلام و برکات فرست... اما بعد
ای بندگان خداوند تقوای او را پیشه سازید:
﴿وَٱتَّقُواْ يَوۡمٗا تُرۡجَعُونَ فِيهِ إِلَى ٱللَّهِۖ ثُمَّ تُوَفَّىٰ كُلُّ نَفۡسٖ مَّا كَسَبَتۡ وَهُمۡ لَا يُظۡلَمُونَ ٢٨١﴾ [البقرة: ٢٨١].
«و بترسيد از روزى كه در آن، به سوى الله بازگردانده مىشويد، سپس به هركسى (پاداش) آنچه به دست آورده، بطور کامل داده شود؛ و آنان مورد ستم قرار نمىگيرند».
ای مسلمانان... سختی‌های دوران و مصیبت‌های شب و روز و هر آزمایش و ابتلایی که بنده در دنیا متحمل می‌شود در واقع محکی است برای ایمان مومنان و صبر محتسبان و وبالی است برای بی‌صبران...
﴿وَلَنَبۡلُوَنَّكُمۡ حَتَّىٰ نَعۡلَمَ ٱلۡمُجَٰهِدِينَ مِنكُمۡ وَٱلصَّٰبِرِينَ وَنَبۡلُوَاْ أَخۡبَارَكُمۡ ٣١﴾ [محمد:٣١].
«و البته شما را مىآزماييم تا مجاهدان و صابران شما را بازشناسانيم و خبرهای [مربوط به] شما را رسيدگى كنيم».
و همیشه امتحان شخص به اندازه‌ی ایمان او خواهد بود و برای همین است که شدیدترین امتحان‌ها برای پیامبران خداوند است. چه اندازه مردمشان به آنان بدی کردند اما آنان به امید پاداش خداوندی صبر پیشه کردند و با این کار خود راه را برای رهپویان صابری که در راه خداوند آزار می‌بینند ترسیم نمودند.
﴿الٓمٓ ١ أَحَسِبَ ٱلنَّاسُ أَن يُتۡرَكُوٓاْ أَن يَقُولُوٓاْ ءَامَنَّا وَهُمۡ لَا يُفۡتَنُونَ ٢ وَلَقَدۡ فَتَنَّا ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِهِمۡۖ فَلَيَعۡلَمَنَّ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ صَدَقُواْ وَلَيَعۡلَمَنَّ ٱلۡكَٰذِبِينَ ٣﴾ [العنكبوت: ١-٣].
«الف لام ميم (١) آيا مردم پنداشتند كه تا گفتند ايمان آورديم رها مىشوند و مورد آزمايش قرار نمىگيرند (٢) و به يقين كسانى را كه پيش از اينان بودند آزموديم تا الله آنان را كه راست گفته‌اند معلوم دارد و دروغگويان را [نيز] معلوم دارد».
آزمایش و ابتلاها و سختی‌ها متفاوت و گوناگون است. برخی از مردم با از دست دادن عزیزان همچون برادر و خواهر و نزدیکان و فرزندان و دوستان آزمایش می‌شوند. عزیزانی که پس از خداوند یار و یاور انسانند
گروهی دیگر از انسان‌ها با فقر و تنگدستی پس از غنا و رفاه آزمایش می‌شوند و برخی دیگر با کساد شدن کسب و کار یا از دست دادن خانه یا ناسازگاری خانوادگی مورد ابتلا قرار می‌گیرند و برخی نیز با بیماری‌هایی که زندگی را بر او تلخ کرده و او را از دست یافتن به بسیاری از آرزوهایش باز می‌دارد.
اما برخی دیگر با عکس این یعنی با گشایش مال و ثروت و پست و مقام و نفوذ و احترام و فراهم شدن خوشی‌های زندگی و رسیدن به آرزوها مورد آزمایش قرار می‌گیرند. چنانکه خداوند متعال می‌فرماید:
﴿... وَنَبۡلُوكُم بِٱلشَّرِّ وَٱلۡخَيۡرِ فِتۡنَةٗۖ وَإِلَيۡنَا تُرۡجَعُونَ ٣٥﴾ [الأنبياء: ٣٥].
«...و شما را از راه آزمايش به بد و نيک خواهيم آزمود و به سوى ما بازگردانيده مىشويد».
یعنی به صورت آزمایش و فرصت دادن فرد که اگر از آن گروهی باشد که با استفاده از نعمت‌های خداوندی دست به گناه می‌زنند در آن صورت به حال خود رها شده و به گناه خود ادامه خواهد داد چنانکه خداوند متعال می‌فرماید:
﴿فَلَمَّا نَسُواْ مَا ذُكِّرُواْ بِهِۦ فَتَحۡنَا عَلَيۡهِمۡ أَبۡوَٰبَ كُلِّ شَيۡءٍ حَتَّىٰٓ إِذَا فَرِحُواْ بِمَآ أُوتُوٓاْ أَخَذۡنَٰهُم بَغۡتَةٗ فَإِذَا هُم مُّبۡلِسُونَ ٤٤﴾ [الأنعام: ٤٤].
«پس چون آنچه را كه بدان پند داده شده بودند فراموش كردند درهاى هر چيزى [از نعمت‌ها] را بر آنان گشوديم تا هنگامى كه به آنچه داده شده بودند شاد گرديدند ناگهان [گريبان] آنان را گرفتيم و يكباره نوميد شدند».
بهترین کاری که انسان مسلمان صادق در هنگام قرار گرفتن در برابر آزمایش‌ها انجام می‌دهد صبر و انتظار اجر و پاداش الهی در برابر چیزی است که قضای الهی اقتضا نموده است زیرا صبر - چنانکه برخی از علما گفته‌اند - ملاک ایمان و زینت انسان و راه رسیدن او به بزرگی است. انسان با صبر آرامش می‌یابد و در سرزمین صبر به آسودگی دست می‌یابد و این مقام - مقام صبر - از مقامات بزرگ در دین است و منزلگاهی است با عظمت از منازل سالکین و در اسلام دارای اهمیت و شان فراوانی است.
قرآن از مقام صبر به بزرگی یاد کرده است و برای آن اجری بزرگ ذکر نموده و اجر و پاداش اهل صبر را چند برابر دانسته تا صبر را در قلب‌ها محبوب گرداند و هیچ فضیلتی از فضائل نیست مگر آنکه صبر اساس و پشتیبان است. اگر صبر در برابر شهوت‌ها باشد «عفت» نامیده می‌شود و اگر برای تحمل ناخوشی‌ها باشد «رضایت و تسلیم در برابر خداوند» خواهد بود. اگر برای نعمت و شکر آن باشد «خویشتنداری و حکمت نامیده خواهد شد و اگر در جهاد باشد «شجاعت» نام خواهد گرفت و در صورتی که در برابر حماقت و بی‌ادبی دیگران باشد «بردرباری و حلم» نامیده خواهد شد و اگر برای پوشاندن راز دیگران باشد صاحب آن «راز نگهدار و امین» نام خواهد گرفت و اگر در برابر زیاده روی در زندگی و یا در سخن گفتن باشد «زهد» نامیده می‌شود.
برای همین است که انسان بدون صبر در زندگی خود ناتوان و عاجر خواهد شد و در برابر هیچ فشاری توان مقاومت نخواهد داشت...
بر این اساس در صبر پیشه کردن در برابر آزمایش خیری عظیم نهفته است که تنها مخصوص انسان مومن است چنانکه در حدیثی که مسلم در صحیح خود از ابوهریره روایت کرده آمده است که رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «عجیب است امر مومن که امر او همیشه به خیر است و این خصوصیت نیست مگر برای مومن... اگر خوشی به او رسید شکر می‌کند و این برای او خیر است و اگر زیانی به او رسید صبر می‌کند و این باعث خیر او می‌شود».
همچنین در حدیث آمده است: «همانا بزرگی اجر با بزرگی بلا است و اگر خداوند گروهی را دوست بدارد آن‌ها را دچار بلا و آزمایش می‌کند... پس هرکه راضی شد خشنودی و رضایت به دست خواهد آورد و هرکه ناخشنودی در پیش گرفت ناخشنودی به دست خواهد آورد».
یعنی هر کس به قضای الهی که پیش آمده و راه برگشتی ندارد راضی گردد در پایان رضایت الهی را به دست خواهد آورد. اما هرکه در برابر سختی و بلایی که خداوند برای او مقدر نموده راه ناخشنودی و اعتراض در پیش گیرد در برابر سوء ظنی که نسبت به خداوند و عدم رضایت به تقدیر الهی خشم خداوندی را به دست خواهد آورد.
و رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم چنین خبر داده است که: «هرکه صبر پیشه کند [وبرای آن تلاش کند] خداوند او را صابر می‌گرداند».
آنچه که انسان را بر تلاش برای صبر کمک می‌کند – چنانکه امام ابن قیم می‌گوید «در نظر گرفتن خوبی پاداش است، زیرا به اندازه‌ی این در نظر گرفتن پاداش و اندیشیدن به آن، تحمل بلا برای او به سبب دیدن آنچه در برابر آن به دست خواهد آورد، آسان می‌شود. و تحمل این مصیبت هر چه که بزرگ باشد با دیدن لذت عاقبت و به دست آوردن پاداش آن بر شخص آسانتر خواهد شد و اگر این نبود بسیاری از منافع دنیایی و آخرتی از بین می‌رفت و هیچ کس برای به دست آوردن سودی در آینده حاضر نمی‌شد زحمت و مشقت اکنون را تحمل کند زیرا نفس انسانی چیزی را که زود به دست بیاید دوست دارد».
مقصود این است که در نظر گرفتن عاقبت نیک انسان را بر صبر کردن در برابر آنچه با اختیار یا بدون اختیار تحمل می‌کند یاری خواهد داد. سپس ابن قیم اینگونه ادامه می‌دهد:
کوچک شدن سختی برای انسان به دو امر بستگی دارد:
اول اینکه: نعمت‌های خداوندی را بر خود بشمارد و هنگامی که از شمردن آن ناتوان گردید این سختی و بلایی که برایش پیش آمده نیز در نظرش کوچک خواهد شد و آن را در برابر نعمت‌های خداوندی به مانند قطره‌ای در دریا خواهد یافت.
و دوم اینکه: نعمت‌هایی را که خداوند در گذشته به او عطا نموده به یاد آورد. که این مربوط به گذشته است و شمردن نعمت‌های الهی [که در مورد قبلی گفته شد] مربوط به حال حاضر است. [پایان سخن ابن قیم]
اما از جمله چیزهایی که باعث آرامش یافتن انسان در هنگام پیش آمدن سختی‌ها می‌شود وباعث می‌گردد موج این درد با همه‌ی فاجعه‌بار بودن آن فروکش کند امید به فرج نزدیک الهی و اعتماد داشتن به رحمت الهی و عدالت اوست زیرا او ارحم الراحمین است و از رحمت اوست که سختی‌ها را پی در پی بر آنان نازل نمی‌کند بلکه در پی سختی آسانی و گشایش قرار می‌دهد و در پی آزمایش آنان را با رحمت و نعمت خود در بر می‌گیرد. چنانکه خداوند عزوجل می‌فرماید:
﴿فَإِنَّ مَعَ ٱلۡعُسۡرِ يُسۡرًا ٥ إِنَّ مَعَ ٱلۡعُسۡرِ يُسۡرٗا ٦﴾ [الشرح: ٥-٦].
«پس [بدان كه] با دشوارى آسانى است (٥) آرى با دشوارى آسانى است».
که در اینجا آسانی بعد از سختی دو بار تکرار شده است و یک سختی دو آسانی را شکست نخواهد داد و هر جا سختی و مصیبت به هر صورتی پیش بیاید، در کنار آن نوعی آسانی به وجود خواهد آمد که ناراحتی درون را از بین برده و قلب را آرام می‌گرداند و درد را التیام داده و باعت فراموش شدن آن می‌شود مخصوصا اگر انسان مومن در این شرایط به پروردگار خود پناه ببرد و از او بخواهد که پس از این سختی آسانی قرار دهد و برای او فرج و بیرون رفتی از این غم‌ها به وجود آورد. چنانکه در حدیث آمده که:
«هیچ بنده‌ای نیست که دچار غم یا غصه‌ای شده سپس اینگونه بگوید که: ای خداوند من بنده‌ی تو و بنده‌ی بنده و کنیز توام. حکم تو در مورد من انجام شدنی است و قضاوت تو درباره‌ی من عادلانه، خداوندا از تو با توسل به هر اسمی که خود را به آن نامیده‌ای یا در کتاب خود نازل کرده‌ای یا به کسی از بندگانت یاد داده‌ای یا آن را در علم غیب نزد خود نگه داشته‌ای می‌خواهم که قرآن بزرگ را بهار قلبم و نور سینه‌ام و از بین برنده غصه و غم من قرار دهی... هیچ بنده‌ای نیست که این را بگوید مگر آنکه خداوند غم او را از بین برده وبه جای او شادی و خوشحالی قرار می‌دهد» [به روایت امام احمد با سند صحیح].
پس ای بندگان خداوند تقوای او را پیشه سازید و از نا امید شدن از رحمت خداوند بپرهیزید و به فرج نزدیک از سوی خداوند رحمن و رحیم یقین داشته باشید که این سختی‌ها و آزمایش‌ها و بلاها نیست مگر گامی در راه بهتر شدن اوضاع و جهشی است به سوی زندگی آسان و رسیدن به آرزوها و در همین حال باعث پاک شدن گناهان و بالا رفتن درجات می‌شود و همیشه این سخن خداوند را به یاد داشته باشید که:
﴿فَإِنَّ مَعَ ٱلۡعُسۡرِ يُسۡرًا ٥﴾ [الشرح: ٥].
«به همراه دشواری آسانی است».
و این که: ﴿... إِنَّمَا يُوَفَّى ٱلصَّٰبِرُونَ أَجۡرَهُم بِغَيۡرِ حِسَابٖ ١٠﴾ [الزمر: ١٠].
«... همانا صابران اجر خود را بی‌حساب دریافت خواهند کرد».
خداوند من و شما را با هدایت کتابش و سنت پیامبرش – صلی الله علیه وآله وسلم – سود رساند. این سخن خود را گفته و برای خود و شما و دیگر مسلمانان از خداوند بزرگ از هر گناهی آمرزش می‌خواهم که او بسیار آمرزنده و مهربان است.