خطبه‌ی دوم:
ستایش تنها از آن الله است و درود و سلام بر آنکه پیامبری پس از وی نیست. اما بعد... ای بندگان خداوند تقوای وی را پیشه کنید و بدانید که در حکم بر افراد و آرا و اشخاص و در رفتاری که به دیگری مربوط می‌شود باید دو عنصر اساسی وجود داشته باشد: نخست: علم به آن چیز و دوم: انصاف در آن؛ زیرا علم به یک چیز انسان را به حقیقت می‌رساند و حکم براساس این حقیقت با در نظر گرفتن علم گرایی و با دوری از عاطفه و احساسات و تعصبات دقیقا همان انصافی است که ما آن را می‌خواهیم و داریم دربارۀ آن سخن می‌گوییم...
برای به تصویر کشیده شدن عنصر علم می‌توان آن را بطور واضح در خلال این قاعده که «حکم بر چیزی برگرفته از تصور و دانسته شدن آن است» مشاهده نمود و برای به تصویر کشیدن عنصر انصاف نیز انسان می‌تواند نگاهی به منهج قرآن کریم بیندازد، چنانکه خداوند متعال می‌فرماید:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُونُواْ قَوَّٰمِينَ لِلَّهِ شُهَدَآءَ بِٱلۡقِسۡطِۖ وَلَا يَجۡرِمَنَّكُمۡ شَنَ‍َٔانُ قَوۡمٍ عَلَىٰٓ أَلَّا تَعۡدِلُواْۚ ٱعۡدِلُواْ هُوَ أَقۡرَبُ لِلتَّقۡوَىٰۖ﴾ [المائدة: ٨].
«اى كسانى كه ايمان آوردهايد براى الله به عدالت برخيزيد [و] به عدالت شهادت دهيد و نبايد دشمنى گروهى شما را بر آن دارد كه عدالت نكنيد. عدالت كنيد كه آن به تقوا نزديكتر است».
یعنی دشمنی و کینه نسبت به قومی شما را بر آن ندارد که انصاف را در مورد آنان فراموش نمایید. بلکه عدل و انصاف را در مورد هر کسی به کار ببرید، دشمن باشد یا دوست. و این سخن خداوند متعال گواهی است بر این سخن، آنجا که می‌فرماید:
﴿وَلَا يَجۡرِمَنَّكُمۡ شَنَ‍َٔانُ قَوۡمٍ أَن صَدُّوكُمۡ عَنِ ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِ أَن تَعۡتَدُواْۘ...﴾ [المائدة: ٢].
«نبايد كينهتوزى گروهى كه شما را از مسجد الحرام باز داشتند شما را به تعدى وادارد».
شیخ الاسلام ابن تیمیه و ابن کثیر می‌فرمایند: «معنای آیه این است که: دشمنی قومی که شما را در سال حدیبیه از مسجدالحرام بازداشته بودند، شما را بر آن ندارد که دربارۀ آن‌ها براساس حکم خداوند عدالت نورزید و این باعث گردد از روی ستم و تجاوز از آنان انتقام بگیرید. بلکه براساس آنچه خداوند شما را بدان امر نموده حکم نمایید که همان عدالت ورزیدن در حق همگان است».
و نشانۀ همۀ این‌ها عدل و انصاف است. یعنی نه باید در حال خشنودی از کسی در تعریف و تمجید وی غلو کرد و نه در حالت دشمنی در بدگویی وی افراط نمود. بلکه باید در حالت خشنودی این سخن خداوند متعال دربارۀ ما صدق نماید که می‌فرماید:
﴿۞يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُونُواْ قَوَّٰمِينَ بِٱلۡقِسۡطِ شُهَدَآءَ لِلَّهِ وَلَوۡ عَلَىٰٓ أَنفُسِكُمۡ أَوِ ٱلۡوَٰلِدَيۡنِ وَٱلۡأَقۡرَبِينَۚ...﴾ [النساء: ١٣٥].
«اى كسانى كه ايمان آوردهايد پيوسته به عدالت قيام كنيد و براى الله گواهى دهيد هر چند به زيان خودتان يا [به زيان] پدر و مادر و خويشاوندان [شما] باشد».
و درحالت دشمنی و اختلاف نیز این سخن خداوند گویای حال ما باشد:
﴿وَلَا يَجۡرِمَنَّكُمۡ شَنَ‍َٔانُ قَوۡمٍ عَلَىٰٓ أَلَّا تَعۡدِلُواْۚ﴾ [المائدة: ٨].
«و دشمنی گروهی شما را بر آن ندارد که [در حق آنان] عدالت نورزید».
و در این حالت نباید با چشم بدبینی به طرف مقابل نظر انداخت. چشمی که تنها بدی‌ها را می‌بیند که اگر با چشم خشنودی به آن‌ها نگریسته می‌شد زشتی‌ها را نیز زیبا نشان می‌داد! و اساس در همۀ این‌ها آن است که جلو هوا و هوس گرفته شود تا آنکه انسان را به این لغزش‌ها نکشاند چنانکه خداوند متعال می‌فرماید:
﴿... فَلَا تَتَّبِعُواْ ٱلۡهَوَىٰٓ أَن تَعۡدِلُواْۚ...﴾ [النساء: ١٣٥].
«پس از پى هوا و هوس نرويد كه [در نتيجه از حق] عدول كنيد».
و در پایان درود فرستید بر بهترین و پاکترین انسان‌ها محمد بن عبدالله، آن صاحاب حوض کوثر و مقام شفاعت که خداوند شما را بدان امر نموده و خود و ملائکه‌اش نیز بر وی درود فرستاده‌اند:
﴿إِنَّ ٱللَّهَ وَمَلَٰٓئِكَتَهُۥ يُصَلُّونَ عَلَى ٱلنَّبِيِّۚ يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ صَلُّواْ عَلَيۡهِ وَسَلِّمُواْ تَسۡلِيمًا ٥٦﴾ [الأحزاب: ٥٦].
«همانا الله و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند. ای کسانی که ایمان آورده‌اید بر او درود و سلام فرستید».
و رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم می‌فرماید: «هرکه بر من یک درود فرستد خداوند به وسیلۀ آن بر او ده درود خواهد فرستاد».
خداوندا درود و سلام و برکت فرست بر بنده و رسولت محمد مصطفی و راضی و خشنود باش از چهار خلیفۀ پیامبرت ابوبکر و عمر و عثمان و علی و از دیگر صحابۀ پیامبرت ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ و از تابعین و آنانی که تا قیامت به نیکی از آنان پیروی نمایند و از ما به همراه آنان با عفو و کرم خود راضی و خشنود باش ای مهربان‌ترین مهربانان.
خداوندا اسلام و مسلمانان را عزت ده، خداوندا اسلام و مسلمانان را عزت ده، خداوندا اسلام و مسلمانان را عزت ده، و شرک و مشرکان را خوار بگردان. خداوندا دینت را و کتابت را و سنت پیامبرت و بندگان مومنت را یاری ده...
خداوندا غم ِ غم دیدگان مسلمان را برطرف ساز و سختی ِ سختی‌دیدگان را برطرف ساز و قرض وام‌داران را ادا نما و بیماران ما و دیگر بیماران مسلمان را با رحمت خویش شفا عطا فرما ای رحیم‌ترین رحیمان.
بارالها ما را در سرزمین‌هایمان ایمن بدار و مسولان ما را اصلاح نما و مسئولیت و ولایت ما را در دست کسانی قرار ده که تقوای تو را داشته باشند و رضایت تو را در پیش گیرند... بارالها تو آن خداوندی هستی که معبودی حقیقی جز تو نیست، تو بی‌نیازی و ما فقیریم؛ باران را بر ما نازل نما و ما را از مایوسان نگردان، خداوندا باران را بر ما ببار و ما را از نومیدان قرار مده. خداوندا باران را بر ما نازل نما و ما را از نا امیدان قرار مده. خداوندا ما را به سبب بدی‌هایمان از خوبی‌های خود محروم نساز.
خداوندا ما را در دنیا و آخرت نیکی عطا کم و از آتش جهنم دور بدار. پاک و بی‌عیب است پروردگارت، آن پروردگار عزت از آنچه مشرکان به دورغ بدو نسبت می‌دهند و سلام بر پیامبران و سخن آخرمان این است که الحمدلله رب العالمین.