خطبه‌ی دوم:
ستایش مخصوص خداوند است برای احسان و نیکی وی، و سپاس، برای توفیق و منتی که بر بندگانش دارد، و گواهی می‌دهم که معبودی به حق نیست جز الله که تنها و بی‌شریک است و گواهی می‌دهم که محمد بنده و پیامبر او و دعوتگر به سوی رضوان خداوندی است. درود و سلام خداوند بر او و بر اهل بیت و یاران وی باد.
اما بعد، ای مردم:
خداوند متعال امت مسلمان را در میان دیگر امت‌ها ویژه‌گی بخشیده و آن‌ها را در میان دیگران، بهترین امت و امتی میانه، قرار داده است، چنانکه خداوند متعال می‌فرماید:
﴿وَكَذَٰلِكَ جَعَلۡنَٰكُمۡ أُمَّةٗ وَسَطٗا لِّتَكُونُواْ شُهَدَآءَ عَلَى ٱلنَّاسِ وَيَكُونَ ٱلرَّسُولُ عَلَيۡكُمۡ شَهِيدٗاۗ﴾ [البقرة: ١٤٣].
«و اینچنین شما را امتی میانه قرار دادیم تا گواهانی برای مردم باشید و تا آنکه پیامبر بر شما گواه باشد».
زیرا شریعت خداوند، شریعت عدل و انصاف است. عدالت با خود، و عدالت با همسران، و عدالت با فرزندان، و عدالت با دوستان و عدالت، حتی با دشمنان.
خداوند متعال در کتابش در بیش از ٣٥٠ آیه به عدل امر نموده است. زیرا عدل، ترازوی این دنیا است و خداوند متعال در مورد اجرای عدالت در حق دیگران فرموده است:
﴿۞يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُونُواْ قَوَّٰمِينَ بِٱلۡقِسۡطِ شُهَدَآءَ لِلَّهِ وَلَوۡ عَلَىٰٓ أَنفُسِكُمۡ أَوِ ٱلۡوَٰلِدَيۡنِ وَٱلۡأَقۡرَبِينَۚ﴾ [النساء: ١٣٥].
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! همیشه به عدالت قیام کنید حتی اگر به ضرر شما یا پدر و مادر یا نزدیکان شما باشد».
اما در مورد رعایت عدالت در حق دشمنان، چه مسلمان و چه غیر مسلمان، حد اقل رفتار با آن‌ها در این سخن خداوند متعال تبیین شده است که فرمودند:
﴿وَلَا يَجۡرِمَنَّكُمۡ شَنَ‍َٔانُ قَوۡمٍ عَلَىٰٓ أَلَّا تَعۡدِلُواْۚ ٱعۡدِلُواْ هُوَ أَقۡرَبُ لِلتَّقۡوَىٰۖ﴾ [المائدة: ٨].
«و دشمنی قومی شما را به این باز ندارد که عدالت نکنید. بلکه عدالت کنید که آن به تقوا نزدیک‌تر است».
برای همین، مرحله‌ی فتوحات اسلامی در تاریخ، با رفتار عادلانه و ارزش‌های والایی که در ارتش‌های مسلمان وجود داشت، ویژه و ممتاز است. آن‌ها سرزمین‌ها را یکی پس از دیگری فتح نمودند اما نه مالی را به یغما بردند و نه کهنسال یا زن یا کودکی را به قتل رساندند تا آن‌جا که یکی از مورخان معاصر تاریخ تمدن چنین در مورد آنان شهادت داده است که: تاریخ، فاتحانی مهربان‌تر از مسلمانان سراغ ندارد.
بدین ترتیب به این یقین دست می‌یابیم که مسلمانان زیباترین مثال‌ها را در مهربانی بدون ضعف و نیروی بدون خشونت به نمایش گذارده‌اند. فتوحات آن‌ها نه مستکبرانه بود و نه از روی ستم. آنان هیچگونه ستم سیاسی و یا نظامی و یا اقتصادی را مرتکب نشدند و فتوحات آنان نه برای خودخواهی بود و نه برای نابودی کشتزارها و مردمان. بلکه هدف از آن، دعوت به دین خدا و اعلای کلمه‌ی خدا بود به همراه رحمت و عدالت، و این خلاف آن چیزی است که تاریخ در مورد دیگران نگاشته است که هدف والایشان چیزی نیست جز مسابقه‌ی تسلیحاتی و امتلاک اسلحه‌ی کشتار جمعی، جنگ‌هایی که نتیجه‌ی آن چیزی نبود جز قربانی شدن ملیون‌ها انسان.
جهان از یاد نمی‌برد که چند دهه‌ی گذشته تابوت‌های بتنی زیادی در قعر اقیانوس انداخته و نابود گردید. تابوت‌هایی که حامل مقادیر وحشتناکی از گازهای سمی بود که برای ٦ بار نابود کردن جهان کافی بود! کسی نمی‌داند گناه مردم دنیا چه بود که باید شش بار نابود می‌شدند!؟
﴿قُلۡ هَلۡ يَسۡتَوِي ٱلۡأَعۡمَىٰ وَٱلۡبَصِيرُ أَمۡ هَلۡ تَسۡتَوِي ٱلظُّلُمَٰتُ وَٱلنُّورُۗ﴾ [الرعد: ١٦].
«بگو آیا نابینا و بینا برابرند؟ یا اینکه آیا تاریکی‌ها و نور یکی هستند؟».
نتیجه‌ی نهایی که می‌توان به آن رسید این است که برای ما هیچ راهی نیست جز این دین رحمت و مهربانی، دین اسلام، دین وحدت و امنیت، دینت عدالت و دادگری و انصاف؛ و این ممکن نیست مگر با بازگشت به کتاب پروردگار و سنت پیامبرمان ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ و دعوت به سوی کتاب و سنت به همراه صدق و پایداری بر آنچه خداوند از ما خواسته است.
و این موسم حجی که گذشت، نبود مگر برای زنده شدن این هدف و پایبندی به آن:
﴿إِنَّ ٱلدِّينَ عِندَ ٱللَّهِ ٱلۡإِسۡلَٰمُۗ وَمَا ٱخۡتَلَفَ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ إِلَّا مِنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَهُمُ ٱلۡعِلۡمُ بَغۡيَۢا بَيۡنَهُمۡۗ وَمَن يَكۡفُرۡ بَِٔايَٰتِ ٱللَّهِ فَإِنَّ ٱللَّهَ سَرِيعُ ٱلۡحِسَابِ ١٩﴾ [آل عمران: ١٩].
«در حقیقت دین نزد الله همان اسلام است و کسانی که کتاب [آسمانی] به آنان داده شده با یکدیگر به اختلاف نپرداختند مگر پس از آنکه علم برای آنان [حاصل] آمد آن هم به سابقه‌ی حسدی که میان آنان وجود داشت و هر کس به آیات الله کفر ورزد پس [بداند] که الله زود شمار است».
و در پایان درود و سلام فرستید بر بهترین انسان‌ها و پاک‌ترین آن‌ها، محمد بن عبدالله، آن صاحب حوض و مقام شفاعت که خداوند شما را به آن امر نموده و فرموده است:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ صَلُّواْ عَلَيۡهِ وَسَلِّمُواْ تَسۡلِيمًا ٥٦﴾ [الأحزاب: ٥٦].
و رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرموده است: «هرکه بر من یک درود فرستد خداوند بخاطر آن بر او ده درود خواهد فرستاد» [به روایت مسلم].
خداوندا درود و سلام و برکت ارزانی دار بر بنده و پیامبرت محمد و راضی و خشنود باش از چهار خلیفه‌ی پیامبرت ابوبکر و عمر و عثمان و علی و از دیگر یاران پیامبرت ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ و از تابعین و آنانی که تا قیامت به نیکی از آنان پیروی نمایند و همچنین از ما با عفو و کرم خود راضی و خشنود باش ای مهربان‌ترین مهربانان.
خداوندا اسلام و مسلمانان را عزت ده، خداوندا اسلام و مسلمانان را عزت ده و شرک و مشرکان را خوار بگردان. خداوندا دینت را و کتاب را و سنت پیامبرت و بندگان مومنت را یاری ده.
خداوندا غم غمدیده‌گان مسلمان را از بین ببر و وام وام داران را ادا نما و بیماران ما و دیگر بیماران مسلمان را شفا ده و حاجیان و مسافران را به سلامت دار، ای مهربان‌ترین مهربانان.
خداوندا نفس‌های ما را تقوا عطا کن و آن را پاک بدار که تو بهترین کسی هستی که آن را پاک می‌دارد و تو ولی و مولای آنی.
خداوندا اوضاع مسلمانان را در همه جای دنیا اصلاح بگردان، خداوندا اوضاع آن را در هر جایی که هستند اصلاح نما، خداوندا کلمه‌ی آنان را یکی بگردان، ای زنده‌ی پایدار، ای داری جلال و بزرگواری.
خداوندا ما را در سرزمین‌هایمان ایمن بگردان و مسئولان و والیان امر ما را اصلاح نما و ولایت ما را بر عهده‌ی کسانی قرار ده که تقوای تو را داشته و در پی رضایت تو باشند ای پروردگار جهانیان.
خداوندا ولی امر ما را به سوی کردار و گفتاری که باعث رضایت توست موفق بگردان. خداوندا همنشینان نیک را نصیب وی بگردان...
﴿رَبَّنَآ ءَاتِنَا فِي ٱلدُّنۡيَا حَسَنَةٗ وَفِي ٱلۡأٓخِرَةِ حَسَنَةٗ وَقِنَا عَذَابَ ٱلنَّارِ ٢٠١﴾ [البقرة: ٢٠١].
خداوندا! تویی آن الله که معبودی به حق نیست جز تو، تو بی‌نیازی و ما نیازمندانیم، باران را بر ما نازل گردان و ما را از نومیدان مگردان. خداوندا باران را بر ما نازل ساز و ما را از مایوسان قرار مده...
خداوندا خیر خود را به سبب شر ما از ما دریغ مدار، خداوندا ما بندگانی از بندگان توایم، پس به سبب گناهانمان ما را از فضل خویش محروم مگردان.
پاک و بی‌عیب است پروردگار ما، پروردگار عزت از آنچه مشرکان وصفش می‌کنند و سلام بر پیامبران و سخن آخرمان این که: ستایش تنها از آن الله پروردگار جهانیان است.