خطبه‌ی اول:
ستایش مخصوص خداوندی است که در جلال خود با کمال زیبایی و بزرگی، یگانه است، او که در تصریف کارها به تفصیل و اِجمال از روی تقدیر و تدبیر، یکتا است، او که با عظمت و بزرگی‌اش والا است و فرقان را بر بنده‌اش نازل نمود تا هشدار دهنده‌ای برای جهانیان باشد. و گواهی می‌دهم که معبودی به حق نیست جز الله که واحد و بی‌شریک است و گواهی می‌دهم که محمد، بنده‌ی الله و پیامبر اوست که با معجزات تایید شده است و از سوی پروردگار با باد صبا یاری داده شده است. بهترین درودها و سلام‌ها بر وی و بر اهل بیت و همسران وی مادران مومنان و بر صحابه‌ی وی و کسانی باد که تا قیامت به نیکی از آنان پیروی نمایند.
ای بندگان خداوند تقوای او را پیشه سازید و بدانید که بهترین سخن، کلام خداوند است و بهترین راه و روش، راه و روش محمد ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ است و بدترین کارها، نوآوری در دین است و هر نوآوری در دین، بدعت است و هر بدعتی گمراهی است و به جماعت مسلمانان پایبند باشید که دست خداوند بر جماعت است.
﴿وَمَن يُشَاقِقِ ٱلرَّسُولَ مِنۢ بَعۡدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ ٱلۡهُدَىٰ وَيَتَّبِعۡ غَيۡرَ سَبِيلِ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ نُوَلِّهِۦ مَا تَوَلَّىٰ وَنُصۡلِهِۦ جَهَنَّمَۖ وَسَآءَتۡ مَصِيرًا ١١٥﴾ [النساء: ١١٥].
«و هر کس پس از آنکه راه هدایت برای او آشکار شد با پیامبر به مخالفت برخیزد و [راهی] غیر راه مؤمنان در پیش گیرد وی را بدانچه روی خود را بدان سو کرده واگذاریم و به دوزخش کشانیم و چه بازگشت‌گاه بدی است».
ای مردم:
سخنمان درباره‌ی نشانه‌ای از نشانه‌های خداوند در این جهان است؛ نشانه‌ای که زندگی انسان به آن وابسته است و باعث نشاط و تحرک و عزیمت است. نشانه‌ای که اگر انسان در آن تفکر کند ایمانش به پروردگار افزون شده و خواهد دانست که او آفریدگار و مالک هر چیز است و معبودی به حق جز او نیست.
آن، نشانه‌ای است در آسمان و زمین که خداوند در کتاب خود به آن قسم یاد کرده است و در بیست و نه موضع در کتاب خود از آن یاد کرده است. بدیهی است هر سوگندی که خداوند در کتاب خود یاد کرده است عظیم است:
﴿وَإِنَّهُۥ لَقَسَمٞ لَّوۡ تَعۡلَمُونَ عَظِيمٌ ٧٦﴾ [الواقعة: ٧٦].
«اگر بدانید آن سوگندی بس بزرگ است».
چنانکه خداوند متعال می‌تواند به هر یک از مخلوقات و نشانه‌هایش که عبرت و اندرزی برای صاحبان خرد است، سوگند یاد کند که این نشانه‌ها از سوی دیگر حجتی علیه غافلان و عامل حسرت آنان است که با دیدن آن یادی از الله نمی‌کنند و در آن تدبر نمی‌کنند و اینانند که خداوند متعال درباره‌شان فرموده است:
﴿وَكَأَيِّن مِّنۡ ءَايَةٖ فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ يَمُرُّونَ عَلَيۡهَا وَهُمۡ عَنۡهَا مُعۡرِضُونَ ١٠٥ وَمَا يُؤۡمِنُ أَكۡثَرُهُم بِٱللَّهِ إِلَّا وَهُم مُّشۡرِكُونَ ١٠٦﴾ [يوسف: ١٠٥-١٠٦].
«و چه بسیار نشانه‌ها در آسمان‌ها و زمین است که بر آن‌ها می‌گذرند در حالی که از آن‌ها روی برمی‌گردانند (۱۰۵) و بیشترشان به الله ایمان نمی‌آورند جز اینکه [با او چیزی را] شریک می‌گیرند».
آری، خداوند متعال چهار بار در کتاب خود به این نشانه قسم یاد کرده است. الله ـ سبحانه و تعالی ـ می‌فرماید:
﴿وَٱلۡمُرۡسَلَٰتِ عُرۡفٗا ١ فَٱلۡعَٰصِفَٰتِ عَصۡفٗا ٢ وَٱلنَّٰشِرَٰتِ نَشۡرٗا ٣﴾ [المرسلات: ١-٣].
«سوگند به بادهایی که پی در پی فرستاده می‌شوند (١) که سخت توفنده‌اند (٢) و سوگند به افشانندگان افشان‌گر».
و فرموده است:
﴿وَٱلذَّٰرِيَٰتِ ذَرۡوٗا ١﴾ [الذاريات: ١].
«سوگند به بادهای ذره‌افشان».
بندگان خداوند؛ این نشانه‌ی خداوندی، «باد» است.
بادی که خداوند آن را هر طور که بخواهد می‌گرداند و مطیع خداوند است و در برابر وی فروتن است، چنانکه آسمان‌ها و زمین در برابر خداوند فروتن و ذلیلند:
﴿ثُمَّ ٱسۡتَوَىٰٓ إِلَى ٱلسَّمَآءِ وَهِيَ دُخَانٞ فَقَالَ لَهَا وَلِلۡأَرۡضِ ٱئۡتِيَا طَوۡعًا أَوۡ كَرۡهٗا قَالَتَآ أَتَيۡنَا طَآئِعِينَ ١١﴾ [فصلت: ١١].
«سپس [خداوند] آهنگ آسمان کرد و آن بخاری بود پس به آن و به زمین فرمود خواه یا ناخواه بیایید. آن دو گفتند: فرمان‌پذیر آمدیم».
خداوند متعال نیز گرداندن بادها را نشانه‌ای قرار داده است «برای کسانی که می‌اندیشند». بادی که ممکن است سرد یا گرم باشد، از سمت جنوب بوزد یا شرق و شمال. ابرها را پراکنده می‌کند و یکجا می‌سازد و متراکم می‌کند و دانه‌های باران را می‌بینی که از میان آن خارج می‌شود و باعث بارور شدن ابرها و گیاهان می‌شود و یکی از منابع تولید برق و حرکت آسیاب‌های بادی و کشتی‌های بادبانی است و در حرکت هواپیماها نیز تاثیر گذار است. همه‌ی این‌ها باد را از اینکه نشانه‌ای از نشانه‌های خداوند و عرصه‌ای برای اندیشه و نظر در ملکوت آسمان‌ها و زمین و آفریده‌های خداوند باشد، خارج نمی‌سازد.
اما عجیب آن است که اندیشه‌ی برخی از مسلمانان به درجه‌ای از سقوط عقلی و ذلت علمی رسیده که فریب برخی پژوهش‌ها و فرهنگ‌های غیر اسلامی را خورده‌اند که پدیده‌های این جهان و فاجعه‌هایی که رخ می‌دهد را تنها از نگاه مادیِ صِرف می‌بینند، هم از جنبه‌ی مصدر این حوادث و هم سبب آن و هم از نظر نحوه‌ی تعامل با آن. آن هم در زمانه‌ای که حتی برخی از غیر مسلمانان نیز از خلال پژوهش‌ها و اکتشافاتِ خود در مورد این پدیده‌ها درک کرده‌اند که قضیه تنها مربوط به «طبیعت» نیست و بلکه این بادها دارای حکمت، و «حکیم» و «مدبری» دانا است.
و چه بسا از دانستن آن به شگفت آیند و حتی برخی از آنان به اسلام گرایش یابند، آنگاه که بدانند اسلام به این جانب پرداخته و از نگاه آن بادها در واقع آفریده‌ای از آفریده‌های عجیب خداوند در جهانِ باعظمتی هستند که او خلق کرده است.
درست در هنگامی که برخی گمان می‌کنند پس از تلاش و پژوهش و صرف وقت و عمرِ بسیار به این اکتشاف دست یافته‌اند که بادها خارج از این چهار حالت نیستند که یا ساکن و بی‌حرکتند یا آرام یا تند و یا ویرانگر؛ در این هنگام است که به اوج شگفت‌زدگی خواهند رسید اگر بدانند کتاب خداوند قبل از پانزده قرن به بیان این حالات باد پرداخته است. آن هم در میان امتی امی که نه می‌خواندند و نه می‌نوشتند. خداوند متعال درباره‌ی باد ساکن می‌فرماید:
﴿وَمِنۡ ءَايَٰتِهِ ٱلۡجَوَارِ فِي ٱلۡبَحۡرِ كَٱلۡأَعۡلَٰمِ ٣٢ إِن يَشَأۡ يُسۡكِنِ ٱلرِّيحَ فَيَظۡلَلۡنَ رَوَاكِدَ عَلَىٰ ظَهۡرِهِۦٓۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَأٓيَٰتٖ لِّكُلِّ صَبَّارٖ شَكُورٍ ٣٣﴾ [الشورى: ٣٢-٣٣].
«و از نشانه‌های او کشتی‌های کوه‌آسا در دریاست (۳۲) اگر بخواهد باد را ساکن می‌گرداند و [کشتی‌ها] بر پشت [آب] متوقف می‌مانند قطعا در این [امر] برای هر شکیبای شکرگزاری نشانه‌هاست».
مفهوم این آیه از نظر عموم مفسرانی که کتاب خداوند را در دوران گذشته تفسیر کرده بودند این بود که منظور آن کشتی‌های بادبانی است که اگر هوا ساکن شود نخواهند توانست به حرکت در دریا ادامه دهند اما این اعجاز علمی قرآن است که ناگهان ما را چنین مبهوت خود می‌کند که در واقع از اکتشافات جدید پیشی گرفته است که اگر باد به طور کامل ساکن شود کشتی‌ها توانایی ادامه‌ی سفر را نخواهند داشت، نه کشتی‌های بادی و نه کشتی‌های بخاری و نه کشتی‌های غول‌پیکری که با نیروی هسته‌ای کار می‌کنند. زیرا همه‌ی منابع انرژی که در این کشتی‌ها استفاده می‌شوند برای به جلو راندن این کشتی‌ها به اکسیژن موجود در هوا نیازمندند و اگر باد از حرکت بایستد اکسیژنی نخواهد بود و در پی آن کشتی‌ها نیز از حرکت خواهند ایستاد.
همینطور در مورد هواپیماها و آسیاب‌های بادی و دیگر چیزها.
اما درباره‌ی باد آرام و باد تند خداوند متعال چنین فرموده است:
﴿هُوَ ٱلَّذِي يُسَيِّرُكُمۡ فِي ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِۖ حَتَّىٰٓ إِذَا كُنتُمۡ فِي ٱلۡفُلۡكِ وَجَرَيۡنَ بِهِم بِرِيحٖ طَيِّبَةٖ وَفَرِحُواْ بِهَا جَآءَتۡهَا رِيحٌ عَاصِفٞ وَجَآءَهُمُ ٱلۡمَوۡجُ مِن كُلِّ مَكَانٖ وَظَنُّوٓاْ أَنَّهُمۡ أُحِيطَ بِهِمۡ...﴾ [يونس: ٢٢].
«او کسی است که شما را در خشکی و دریا می‌گرداند تا وقتی که در کشتی‌ها باشید و آن‌ها با بادی خوش آنان را ببرند و ایشان بدان شاد شوند [بناگاه] بادی سخت بر آن‌ها وزد و موج از هر طرف بر ایشان تازد و یقین کنند که در محاصره افتاده‌اند...» تا آخر آیه.
آنجا که مرگ اوج می‌گیرد، بلندتر از کشتی‌ها، و با سرعتی بسیار به سوی غرق شدن... آنجا که باد آرام و خوش تبدیل می‌شود به بادی طوفانی...
اما باد ویرانگر که به آن گردباد می‌گویند و به شکل عمودی است و آن بادی است که باعث می‌شود موج‌های سهمگین به وجود آمده از آن کشتی‌ها را در هم بکشند و غرق کند. گردباد ممکن است آتشین یا بدون آتش باشد که بیشتر گردبادها اینگونه‌اند.
از جمله اکتشافات جدید علمی نزد پژوهشگران زمین‌شناسی و جغرافی این است که گردباد آتشین از آتش‌سوزی جنگل‌های انبوه شکل می‌گیرد و این بدیهی است که قرآن بر امتی نازل گردید که در محیطی بیشتر صحرایی زندگی می‌کردند که در آن جنگلی وجود نداشت اما با این حال خداوند متعال در همان زمان فرموده‌اند:
﴿أَيَوَدُّ أَحَدُكُمۡ أَن تَكُونَ لَهُۥ جَنَّةٞ مِّن نَّخِيلٖ وَأَعۡنَابٖ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ لَهُۥ فِيهَا مِن كُلِّ ٱلثَّمَرَٰتِ وَأَصَابَهُ ٱلۡكِبَرُ وَلَهُۥ ذُرِّيَّةٞ ضُعَفَآءُ فَأَصَابَهَآ إِعۡصَارٞ فِيهِ نَارٞ فَٱحۡتَرَقَتۡۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ ٱللَّهُ لَكُمُ ٱلۡأٓيَٰتِ لَعَلَّكُمۡ تَتَفَكَّرُونَ ٢٦٦﴾ [البقرة: ٢٦٦].
«آیا کسی از شما دوست دارد که باغی از درختان خرما و انگور داشته باشد که از زیر آن‌ها نهرها روان است، و برای او در آن (باغ) از هر گونه میوه‌ای (فراهم) باشد، و در حالی که او را پیرى رسیده و فرزندانی خردسال دارد، (ناگهان) گردبادی آتشین بر آن (باغ) زند و (باغ یکسر) بسوزد؟ این گونه، الله آیات (خود) را برای شما روشن می‌گرداند، باشد که شما بیندیشید».
این کتاب خداوند است که پانزده قرن پیش از آنان پیشی گرفته است. دینی که حق است و ارزشمند. دینی که «رنگ خدایی» است:
﴿وَمَنۡ أَحۡسَنُ مِنَ ٱللَّهِ صِبۡغَةٗۖ وَنَحۡنُ لَهُۥ عَٰبِدُونَ ١٣٨﴾ [البقرة: ١٣٨].
«و کیست خوش‌نگارتر از الله و ما او را پرستندگانیم».
اما بعد:
باد سربازی از سربازان خداوند است، رأفتی است برای مومنان و بشارتی است پیش از رحمت او. ابرهایی سنگین را به سوی سرزمینی مرده می‌برد تا با آن به انسان‌ها و جانوران بسیاری آب برساند و نعمتی باشد برای بندگان مومن خداوند؛ و همچنین لشکری از لشکریان پروردگار جهانیان است، آنگاه که خداوند آن را به سوی دشمن مومنان می‌فرستد چنانکه از رسول خدا ـ صلی الله علیه وسلم ـ روایت شده که فرمود: «به واسطه‌ی باد صبا یاری داده شدم» [به روایت مسلم] و باد صبا بادی است که از سوی شرق می‌وزد.
ممکن است باد عذابی باشد که خداوند به سوی هر گروه از بندگانش که اراده کند بفرستد زیرا او حکیم است و دانا، و خداوند عاد را با باد بدفرجام توفنده نابود ساخت:
﴿وَأَمَّا عَادٞ فَأُهۡلِكُواْ بِرِيحٖ صَرۡصَرٍ عَاتِيَةٖ ٦﴾ [الحاقة: ٦].
«اما عاد با بادی توفنده و سرکش نابود شدند».
و خداوند به واسطه‌ی آن احزاب را که علیه پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ دست به یکی شده بودند نابود ساخت چنانکه درباره‌ی آنان فرموده است:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱذۡكُرُواْ نِعۡمَةَ ٱللَّهِ عَلَيۡكُمۡ إِذۡ جَآءَتۡكُمۡ جُنُودٞ فَأَرۡسَلۡنَا عَلَيۡهِمۡ رِيحٗا وَجُنُودٗا لَّمۡ تَرَوۡهَاۚ وَكَانَ ٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِيرًا ٩﴾ [الأحزاب: ٩].
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید نعمت الله را بر خود به یاد آرید آنگاه که لشکرهایی به سوی شما [در] آمدند پس بر سر آنان تندبادی و لشکرهایی که آن‌ها را نمی‌دیدید فرستادیم و الله به آنچه می‌کنید همواره بیناست».
باد همچنین از نشانه‌های صدق پیامبری رسول خدا ـ صلی الله علیه وسلم ـ است؛ جابر ـ رضی الله عنه ـ می‌گوید: رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ از سفری باز می‌گشت و هنگامی که به مدینه نزدیک شد بادی شدید وزیدن گرفت که نزدیک بود سواران را مدفون کند، پس رسول خدا ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمود: «این باد برای مرگ یک منافق برانگیخته شده است» و هنگامی که به مدینه رسید باخبر شدیم که یکی از بزرگان منافقان مرده است [به روایت مسلم در صحیح].
پس ای بندگان خداوند تقوای او را پیشه سازید و در منت خداوند متعال بر بندگانش با فرستادن بادهای خوب، بیاندیشید چنانکه خداوند متعال می‌فرماید:
﴿وَمِنۡ ءَايَٰتِهِۦٓ أَن يُرۡسِلَ ٱلرِّيَاحَ مُبَشِّرَٰتٖ وَلِيُذِيقَكُم مِّن رَّحۡمَتِهِۦ وَلِتَجۡرِيَ ٱلۡفُلۡكُ بِأَمۡرِهِۦ وَلِتَبۡتَغُواْ مِن فَضۡلِهِۦ وَلَعَلَّكُمۡ تَشۡكُرُونَ ٤٦﴾ [الروم: ٤٦].
«و از نشانه‌های او این است که بادهای بشارت‌آور را می‌فرستد تا بخشی از رحمتش را به شما بچشاند و تا کشتی به فرمانش روان گردد و تا از فضل او [روزی] بجویید و امید كه سپاسگزاری کنید».
یکی از سلف می‌گوید: «بادهای بشارت‌آور را می‌فرستد» که مردم را شاد کند «و شما را از رحمت خود بچشاند» یعنی: به واسطة بارانی که بادها آن را با خود به همراه دارند «و تا کشتی به امر او به جریان افتد» یعنی کشتی‌هایی که به واسطه‌ی باد حرکت می‌کنند «و تا از فضل وی روزی بجویید» یعنی با تجارت در دریاها که بادها کشتی‌های آن را به حرکت می‌اندازند «و امید که شکرگزار باشید» یعنی خداوند را برای نعمت بادها شکر گویید.
﴿وَهُوَ ٱلَّذِي يُرۡسِلُ ٱلرِّيَٰحَ بُشۡرَۢا بَيۡنَ يَدَيۡ رَحۡمَتِهِۦۖ حَتَّىٰٓ إِذَآ أَقَلَّتۡ سَحَابٗا ثِقَالٗا سُقۡنَٰهُ لِبَلَدٖ مَّيِّتٖ فَأَنزَلۡنَا بِهِ ٱلۡمَآءَ فَأَخۡرَجۡنَا بِهِۦ مِن كُلِّ ٱلثَّمَرَٰتِۚ كَذَٰلِكَ نُخۡرِجُ ٱلۡمَوۡتَىٰ لَعَلَّكُمۡ تَذَكَّرُونَ ٥٧﴾ [الأعراف: ٥٧].
«و اوست که بادها را پیشاپیش [باران] رحمتش مژده‌رسان می‌فرستد تا آن گاه كه ابرهای گرانبار را بردارند آن را به سوی سرزمینی مرده برانیم و از آن باران فرود آوریم و از هر گونه میوه‌ای [از خاک] برآوریم. بدینسان مردگان را [نیز از قبرها] خارج می‌سازیم باشد که شما متذکر شوید».
خداوند برای من و شما در قرآن عظیم برکت نهد و با آیات و ذکر حکیم سود رساند. آنچه را گفتم اگر صحیح بود از سوی خداوند و اگر اشتباه بود از نفس بود و از شیطان، و از خداوند آمرزش می‌خواهم که او بسیار آمرزنده است.