خطبهی اول:
ستایش ویژهی الله است، او را ستوده و از او یاری جسته و آمرزش میخواهیم و از بدیهای نفس خود و کارهای ناشایستمان به او پناه میبریم. الله هرکه را هدایت کند او گمراهگری نخواهد داشت و هرکه را گمراه سازد او هدایتگری نخواهد یافت و گواهی میدهم که معبودی به حق نیست جز الله که واحد و بیشریک است و گواهی میدهم که محمد، بنده و پیامبر اوست. درود و سلام بسیار خداوند بر او و بر اهل بیت و یاران او باد.
اما بعد:
ای بندگان خدا، تقوای او را آنگونه که شایسته است پیشه سازید که تقوا در مخالفت با هوای نفس است و شقاوت و نگونبختی در رویگردانی از هدایت خداوندی.
ای مسلمانان:
خداوند متعال با چنین دین کاملی که همهی امور دنیا و دین را در بر میگیرد بر بندگانش منت نهاد؛ دینی که هرکه به آن تمسک جوید خداوند قلب وی را روشن کرده و او را به خود نزدیک میسازد و هرکه در آن کوتاهی ورزد در برابر عصیانش کیفر میشود. خداوند نیز طاعت خود و اهل طاعت را دوست دارد و به آن امر میکند و معصیت و اهل آن را دوست نمیدارد و از آن نهی نموده و بلکه در برابر معصیت غیرت میورزد، چنانکه رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ میفرماید: «بیتردید خداوند غیرت میورزد و غیرت او هنگامی است که مومن مرتکب آن چیزی شود که خداوند حرام ساخته است» [به روایت بخاری].
زیان گناهان به مانند زیانی است که سم بر بدن دارد و به واسطهی گناه انسان از مرتبهی ایمان به مرتبهی اسلام (که پایینتر است) نزول یافته و با آن است که به تدریج از اسلام نیز خارج میشود. از سوی دیگر، همچنانکه خداوند متعال با اعطای پاداشهای بزرگ برای کارهایی آسان، بر بندگانش منت نهادده است، به همان ترتیب آنان را از انجام کارهایی برحذر داشته است که به ظاهر سادهاند اما گناهی بس بزرگ بر آنها مترتب میگردد و چه بسیارند انسانهایی که تنها به سبب حاصل زبانهایشان با صورت به آتش میافتند.
زشتترین سخنی که ممکن است بر زبان آید، فرا خواندن کس دیگری به همراه خداوند و ابراز حاجت به نزد غیر خداوند از مردگان و بتها است که این کار باعث از بین رفتن اعمال و جاودانگی در آتش جهنم است و صاحبان آن نیز به مقصود خود نخواهد رسید. خداوند متعال میفرماید:
﴿وَمَنۡ أَضَلُّ مِمَّن يَدۡعُواْ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَن لَّا يَسۡتَجِيبُ لَهُۥٓ إِلَىٰ يَوۡمِ ٱلۡقِيَٰمَةِ وَهُمۡ عَن دُعَآئِهِمۡ غَٰفِلُونَ ٥﴾ [الأحقاف: ٥].
«و چه کسی گمراهتر از آن است که جز الله را به فریاد میخواند که تا روز قیامت او را استجابت نمیکند و آنان از فریادخواهی او بیخبرند».
همینطور طعن وارد ساختن در ذات خداوند یا دین او و یا پیامبرش نشانهی نقص در عقل و بیدینی است. خداوند متعال در این باره فرمود است:
﴿قُلۡ أَبِٱللَّهِ وَءَايَٰتِهِۦ وَرَسُولِهِۦ كُنتُمۡ تَسۡتَهۡزِءُونَ ٦٥ لَا تَعۡتَذِرُواْ قَدۡ كَفَرۡتُم بَعۡدَ إِيمَٰنِكُمۡۚ﴾ [التوبة: ٦٥-٦٦].
«بگو آیا الله و آیات او و پیامبرش را مسخره میکردید؟ (۶۵) عذر نیاورید که بیتردید پس از ایمانتان کافر شدید».
شیخ عبدالرحمن بن حسن (رحمه الله) میگوید: «ممکن است انسان تنها با بر زبان آوردن یک جمله یا انجام یک کار به دایرهی کفر وارد شود و خطرناکترین آنها خواستههای قلبی است؛ زیرا آن به مانند دریایی است که ساحل ندارد، که از این باب، تمسخرِ علم و اهل علم و عدم احترام آنها به سبب علمشان است».
خداوند متعال تنها کسی است که شایستهی بزرگداشت است و هرکه در قلب محبت کس دیگری را به همراه محبت خداوند و به همان اندازه جای دهد یا با قسم خوردن به غیر خداوند بزرگداشت کسی دیگر غیر از خداوند را اعلام دارد، مانند کسی که به پیامبر ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ یا به نعمت یا به فرزندش قسم یاد میکند، دچار شرک (کوچک) شده است.
رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ میفرماید: «هرکه به غیر از خداوند سوگند یاد کند کفر ورزیده است یا مرتکب شرک شده است» [به روایت ترمذی].
و هر کس که یکی از اعمال شرک ـ هر چند به ظاهر کوچک ـ از او سر زند، مانند طواف کردن بر قبر یا ذبح کردن یا نذر برای آن، بوی بهشت نیز به مشامش نخواهد رسید.
به سبب زشتی شرک و ظلمی که به واسطهی آن نسبت به حق ربوبیت و الوهیت خداوندی روا میشود خداوند متعال [در صورتی که بنده از آن توبه نکند] هرگز آن را مورد آمرزش قرار نمیدهد. خداوند بزرگ میفرماید:
﴿إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَغۡفِرُ أَن يُشۡرَكَ بِهِۦ وَيَغۡفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَن يَشَآءُۚ﴾ [النساء: ٤٨].
«همانا الله این را که به او شرک ورزیده شود نمیآمرزد و غیر از آن را برای هر کس که بخواهد میآمرزد».
همچنین جادوگر، مفسد دین و دنیا است؛ با ادعای نفع و ضرر با پروردگار در پروردگاریش به نزاع برمیخیزد، برای همین جزایش مرگ است و هرکس به عمد به نزد ساحر آید کفرورزیده است. رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ میفرماید: «هر کس سحر انجام دهد یا برایش سحر انجام دهند از ما نیست» [به روایت بزار].
آویزان کردن تعویذ شرک به خداوند است و جز سستی چیزی نصیب بنده نمیکند و خداوند کارش را برایش کامل نمیسازد.
خداوند متعال علم غیب را حتی از ملائکهی خود مخفی ساخته است چنانکه میفرماید:
﴿قُل لَّا يَعۡلَمُ مَن فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ ٱلۡغَيۡبَ إِلَّا ٱللَّهُۚ﴾ [النمل: ٦٥].
«بگو هیچکس جز الله در آسمانها و زمین غیب را نمیداند».
بنابراین هرکس که مدعیان دانستن علم غیب از جمله کسانی که از برجهای فلکی مینگرند یا کفبینی میکنند را تصدیق نماید کفر ورزیده است. رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ میفرماید: «هرکه نزد کاهنی بیاید و او را در آنچه میگوید تصدیق نماید به آنچه بر محمد نازل شده است کفر ورزیده است» [به روایت ابوداوود].
اگر بنده از کفر قولی و عملی در امان ماند، آنگاه است که شیطان او را به مرتبهی پایینتر از آن یعنی گناهان کبیره میکشاند و او را دعوت به گفتن سخنانی میکند که خداوند حرام گردانده است که بدترین آن بردن آبروی مسلمان است. به همین سبب خداوند متعال از غیبت برادر مسلمان نهی نموده و آن را به خوردن گوشت مردهی وی تشبیه نموده و شخص غیبتکننده در روز قیامت ناخنهایی از مس خواهد داشت که با آن صورت و سینهی خود را زخمی خواهد نمود همانطور که در دنیا آبروی مسلمانان را خدشهدار میساخت.
سخن شخصی که غیب میکند آنقدر کثیف است که اگر با آب دریا مخلوط شود آن را به گند میکشاند. عاپشه ـ رضی الله عنها ـ روزی به رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ گفت: از صفیه همین برای تو کافی است که چنین و چنان است. ـ یعنی اینکه قد وی کوتاه است ـ رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ در پاسخ وی فرمود: «سختی به زبان آوردی که اگر با آب درجا مخلوط شود آن را تغییر دهد» [به روایت ابوداوود].
سلف صالح ـ رحمهم الله ـ زبان خود را از این گناه پاک میداشتند. امام بخاری ـ رحمه الله ـ میگوید: «امیدوارم در حالی به دیدار خداوند روم که مرا برای آنکه غیبت کسی را کرده باشم محاسبه نکند».
سخنچین نیز شبیه غیبتکننده است و عقوبت وی در زودتر، در قبر به وی میرسد و خداوند در آخرت به او وعیدِ این را داده است که از بهشت محرومش سازد. رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ میفرماید: «هیچ سخنچینی به بهشت داخل نمیشود» [متفق علیه].
همچنانکه اسلام از سخن گفتن ناروا در عدم حضور شخص مسلمان نهی نموده است همانطور نیز از بیحرمتی به وی در حضورش نیز نهی نموده و گفته است: «ناسزا گفتن به مومن فسق است» [متفق علیه] و میفرماید: «و لعنت کردن وی به مانند کشتن اوست» [متفق علیه].
و میفرماید: «هرکس به برادر مسلمانش بگوید: «ای کافر» یکی از آن دو همان خواهد شد، اگر کافر باشد که هست و اگر نیست به سوی خود او باز خواهد گشت» [به روایت بخاری و مسلم].
و هر کس انسان پاکدامنی را تهمت به ناپاکی زند در دنیا و آخرت به نفرین خداوندی دچار شده و عذابی بس بزرگ برایش مهیا خواهد شد. و هر کس با استفاده از سوگند حق مسلمانی را به ناحق بخورد خداوند آتش را بر او واجب ساخته و بهشت را بر وی حرام میگرداند. مردی از رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ پرسید: حتی اگر چیز کوچکی باشد ای رسول خدا؟ فرمود: «حتی اگر چوب مسواکی باشد» [به روایت مسلم].
کسی که زبانش را آکندهی نفرین گرداند از شفاعت و گواهی دادن در روز قیامت محروم میشود. رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ میفرماید: «بسیار نفرینکنندگان در قیامت گواهی دهنده و شفاعتدهنده نخواهند بود» [به روایت مسلم].
از آنجایی که دروغ از نشانههای نفاق است اسلام از آن نهی نموده است حتی اگر برای شوخی باشد. رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ میفرماید: «وای بر آنکه سخنی دروغ به زبان میآورد تا مردم را به خنده آورد؛ وای بر او، وای بر او» [به روایت ترمذی].
همینطور هر کس به دروغ ادعا کند که در خواب فلان رویا را دیده است، برای آنکه عذاب بیند، در روز قیامت مجبور به کاری میشود که توانایی آن را ندارد. رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ میفرماید: «هرکه ادعای خوابی را کند که ندیده است مجبوررش میکنند که دو دانه جو را به هم گره زند و نخواهد توانست» [به روایت بخاری].
هر کس مال مردم را از آنان گدایی کند در حالی که خود او به اندازهی کافی دارد در حقیقت طلب زیادهی آتش میکند و هر کس در حالی به سخن گروهی گوش فرا دهد که آنان دوست ندارند در روز قیامت سرب مذاب به گوشهایش میریزند.
مومنی که زبان خود را حفظ میکند باید از اعضای بدن خود نیز محافظت نماید زیرا کارهایی هستند که در مربتهای پایینتر از شرک قرار دارند و زمان بسیار کمی میگیرند اما گناهشان نزد خداوند بسیار بزرگ است که بزرگترین آن کشتن انسان مسلمان است که خداوند قاتل مسلمان را به چند عقوبت یکجا وعید داده است. خداوند ـ سبحانه و تعالی ـ میفرماید:
﴿وَمَن يَقۡتُلۡ مُؤۡمِنٗا مُّتَعَمِّدٗا فَجَزَآؤُهُۥ جَهَنَّمُ خَٰلِدٗا فِيهَا وَغَضِبَ ٱللَّهُ عَلَيۡهِ وَلَعَنَهُۥ وَأَعَدَّ لَهُۥ عَذَابًا عَظِيمٗا ٩٣﴾ [النساء: ٩٣].
«و هرکس مومنی را از روی عمد بکشد جزای وی جهنم است که تا ابد در آن میماند و الله بر او خشم گرفته و او را نفرین میکند وبرایش عذابی دردناک آماده ساخته است».
و رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمود است: «اگر اهل آسمانها و زمین در کشتن یک مومن همدست باشند خداوند همهشان را به آتش خواهند انداخت» [به روایت ترمذی].
مسلمان نزد خداوند از همهی دنیا گرامیتر است چنانکه رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ میفرماید: «نابودی دنیا برای خداوند سادهتر از کشته شدن انسانی مسلمان است» [به روایت ترمذی].
بلکه حتی خداوند متعال از این نهی نموده است که کسی خودش را بکشد، زیرا خداوند او را برای عبادت خود آفریده است؛ رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ میفرماید: «هر کس در دنیا خودش را با چیزی به قتل برساند در روز قیامت عذاب داده میشود» [متفق علیه].
و برای آنکه مسلمانان در زندگی خود در امنیت باشند خداوند متعال همهی راههای منجر به قتل را بسته است چنانکه پیامبر خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ میفرماید: «هر کس با چاقو به برادرش اشاره کند فرشتگان او را لعنت میکنند حتی اگر برادر تنی او باشد» [به روایت مسلم].
و هر کس با دوستی از دوستان خداوند دشمتی کند خداوند به او اعلان جنگ کرده است.
زنا راهی است بسیار بد که هر کس به آن در افتاد به روز بد خواهد افتاد. خداوند متعال میفرماید:
﴿إِنَّهُۥ كَانَ فَٰحِشَةٗ وَسَآءَ سَبِيلٗا ٣٢﴾ [الإسراء: ٣٢].
«آن همواره زشت و بد راهی است».
و خداوند این گناه را به همراه شرک و قتل آورده است.
امام احمد ـ رحمه الله ـ میگوید: «بزرگترین گناهان نزد خداوند شرک سپس قتل، سپس زنا است» و جزا از جنس عمل است و از زشتی و شناعت این کار عقوبت زناکار متاهل سنگسار تا حد مرگ است.
ربا، حتی کم، مال بسیار را کثیف کرده و برکت را از آن گرفته و صاحب خود را به ورطهی فقط خواهد کشاند. خداوند متعال فرموده است:
﴿يَمۡحَقُ ٱللَّهُ ٱلرِّبَوٰاْ﴾ [البقرة: ٢٧٦].
«الله ربا را کم میکند».
و خداوند گیرندهی ربا را نفرین نموده و با او اعلان جنگ کرده است و هر کس خداوند به جنگ او رود بیشک هلاک شده است.
همینطور خداوند دزد را به سبب سلب حقوق دیگران نفرین نمومده است و آنکه مال یتیم را میخورد در واقع در شکم خود آتش میخورد و هر کس در شکم خود آتش میریزد و هر کس مال مردم را بر میدارد که آن را از بین ببرد خداوند او را از بین خواهد برد و هر کس یک وجب از زمین به ناحق به ملک خود اضافه کند به هفت زمین فرو برده میشود، و هر کس بدعتگذار یا جنایتکاری را پناه دهد خداوند او را به نفرین خود دچار میکند.
هر کس مالی را پرداخت کند تا به آنچه حق وی نیست برسد رشوه دهنده است و رشوه دهنده و رشوه گیرنده هر دو توسط رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ نفرین شدهاند.
و «سه کس خداوند در روز قیامت دشمن آنان است: کسی که با سوگند به خداوند چیزی به او دهند سپس خیانت کند، و کسی که انسان آزادی را بفروشد و پول آن را بخورد، و کسی که انسانی را اجیر کند و از او کار بکشد سپس پاداش وی را ندهد» [به روایت بخاری].
و هر کس خمر بنوشد تا چهل روز نماز وی پذیرفته نمیشود و در بهشت از نوشیدن آن محروم است و بلکه خداوند در روز قیامت به وی «طینَة الخَبال» مینوشاند که عرق اهل آتش یا عصارهی آنان است.
لباس نیز از نعمتهای خداوند متعال است؛ اما اگر انسان در پوشیدن آن با دراز کردن آن از روی تکبر معصیت خداوند کند در معرض عذاب او قرار میگیرد. پیامبر خدا ـ علیه الصلاة والسلام ـ میفرماید: «سه کس هستند که خداوند در روز قیامت با آنان سخن نگفته و به آنان نگاه نمیکند و پاکشان نمیسازد: آنکه لباسش را [از روی تکبر] دراز کند و کسی که بر مردم منت نهد و آنکه جنس خود را با قسم دروغ میفروشد» [به روایت مسلم].
زن نیز اگر با آنکه خداوند از آن نهی نموده است خود را آرایش کند مانند وصل کردن موی کس دیگر به موی خود یا وصل کردن موی کس دیگر به زنی دیگر و یا کندن و باریک کردن ابرو، در معرض نفرین خداوند قرار خواهد گرفت.
خداوند متعال اطاعت زن از شوهر را واجب ساخته است، بنا بر این اگر مردی همسر خود را به بستر فرا خواند و او [بدون عذر] سرپیچی کند فرشتگانتا صبح او را نفرین میکنند و عدالت اساس محبت است و «هر کس دو همسر دارد و به یکی از آن دو بیشتر میل داشته باشد در روز قیامت طوری خواهد آمد که یک طرف بدن او کج است» [به روایت ابوداوود].
و هیچ مردی با زنی خلوت نمیکند مگر آنکه شیطان سومین آنهاست و هر کس پیوند خویشاوندی خود را قطع کند خداوند نیز پیوند خود را با وی قطع میسازد.
همچنین مسائلی در عبادات وجود دارد که هر کس در آن سهلانگاری کند مورد وعید خداوندی قرار میگیرد، برای مثال «آنکه از جلوی نمازگزار عبور میکند اگر میدانست چه گناهی بر وی هست اگر میتوانست چهل سال صبر میکرد برای وی بهتر از آن بود که از روبروی او عبور میکرد» [متفق علیه].
و «آنکه [در نماز] بر امام پیشی میگیرد ترس آن است که خداوند سر او را به سر الاغ تبدیل کند یا صورت وی را صورت الاغ بگرداند» [متفق علیه].
همینطور رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ از نگاه کردن به آسمان در نماز نهی نموده و فرموده است: «یا دست از آن میکشند یا آنکه چشمانشان ربوده میشود» [به روایت بخاری].
مسلمان چه در حال حیات و چه پس از مرگ مورد احترام است و شکستن استخوان وی پس از مرگ به مانند شکستن استخوان او در حالی است که زنده است و نشستن بر قبر او اهانت در حق اوست چنانکه رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ میفرماید: «اگر کسی از شما بر اخگری بنشیند و لباسش بسوزد و به پوستش برسد برای او بهتر از آن است که بر یک قبر بنشیند» [به روایت مسلم].
هنگامی که انسان عملی نیک انجام میدهد شیطان برای فاسد کردن آن از طریق ریا و خودنمایی تلاش میکند و هر کس در این تله بیفتد عملش باطل میشود.
همینطور بنده با اعتقاد قلبی خود مورد پاداش و جزا قرار میگیرد حتی اگر کاری انجام ندهد، پس هر کس اعتقاد داشته باشد که غیر خدا به او سود یا زیانی میرساند یا یکی از نامها و صفات خداوند را تعطیل سازد کفر ورزیده است و دوست داشتن انصار نشانهی ایمان و بد داشتن آنها نشانهی نفاق است.
هر کس که از رحمت گستردهی خداوند مایوس شود گمراه شده است چنانکه خداوند متعال میفرماید:
﴿وَمَن يَقۡنَطُ مِن رَّحۡمَةِ رَبِّهِۦٓ إِلَّا ٱلضَّآلُّونَ ٥٦﴾ [الحجر: ٥٦].
«و چه کسی جز گمراهان از رحمت پروردگار نا امید میشود».
همینطور مغرور شدن با نفس و مال و لباس موجِب عقوبت خداوندی است. رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ میفرماید: «مردی که شیفتهی خود بود در حالی که لباس زیبایی پوشیده بود و موی سرش را به پشت انداخته بود در راهی میرفت که ناگهان خداوند او را به زمین فرو برد و تا قیامت در آن فرو میرود» [متفق علیه].
حسد نیز تاریک کنندهی قلب و از بین برندهی نیکیها است و کبریا از صفات خداوند است و هرکس در این صفت با او نزاع کند او را عذاب میکند و هر کس بر خداوند تکبر ورزد خداوند او را خوار میسازد چنانکه فرعون که گفت: «من پروردگار والای شمایم» را خداوند با آب غرق ساخت.
و هر کس بر خلق خدا تکبر ورزد را خداوند هلاک میگرداند. قوم عاد به نیروی خود مغرور شدند و گفتند: «چه کسی از ما نیرومندتر است؟» پس خداوند آنان را به واسطهی باد هلاک گرداند.
اما بعد، ای مسلمانان:
دین، گرانبهاترین چیزی است که یک انسان دارد و آن اصل ضروریاتی است که اسلام برای حفظ آن آمده است، بنابراین بر مسلمان لازم است که زبان و جوارح و اعتقاد خود را حفظ نماید. اسلام دین فطرت است و وارد شدن به آن با کلمهای است از روی علم به معنای آن گفته میشود و همینطور این دین بسیار لطیف است که هر کس کاری از نواقض و باطل کنندههای آن را انجام دهد از بین میرود حتی اگر یک کلمه باشد و خوشبخت کسی است که به آن تمسک جوید و آن را دوست بدارد و نیکی آن را بگوید و دیگران را به آن فرا خواند و هر کس که خداوند او را بر آن ثابت بگرداند در دنیا و آخرت خود خوشبخت شده است.
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم:
﴿مَن يَعۡمَلۡ سُوٓءٗا يُجۡزَ بِهِۦ وَلَا يَجِدۡ لَهُۥ مِن دُونِ ٱللَّهِ وَلِيّٗا وَلَا نَصِيرٗا ١٢٣﴾ [النساء: ١٢٣].
«هرکس کاری بدی انجام دهد در برابر آن کیفر میشود و جزالله برای خود یار و مددکاری نمییابد».
خداوند برای من و شما در قرآن عظیم برکت نهد و با آیات و ذکر حکیم سود رساند، آنچه را شنیدید گفته و برای خود و شما و دیگر مسلمانان از هر گناهی آمرزش میخواهم. پس از او آمرزش بخواهید که او بسیار آمرزنده و مهربان است.