خطبه های حرمین

خطبه‌ی اول:

ستایش از آن الله است. او را حمد گفته و از او یاری جسته و آمرزش می‌خواهیم. و از بدی‌های خود و کارهای ناشایست خویش به او پناه می‌بریم. هرکه را الله هدایت کند او گمراهگری نخواهد داشت و هرکه را گمراه سازد وی هدایتگری نخواهد یافت. و گواهی می‌دهم که معبودی به حق نیست جز الله که تنها و بی‌شریک است و گواهی می‌دهم که محمد، بنده و پیامرسان اوست. درود و سلام و برکات خداوند بر او و بر اهل بیت و یاران وی و بر تابعین و کسانی باد که تا قیامت به نیکی از آنان پیروی نمایند.

اما بعد. تقوای خداوند را آنگونه که شایسته است در پیش گیرید و به ریسمان محکم اسلام چنگ زنید و بدانید که فردا در برابر خداوند برای حساب خواهید ایستاد و در مقابل کارهای خود پاداش داده خواهید شد و برای آنچه انجام داده‌اید مورد محاسبه قرار خواهید گرفت، و پایان راه یا به سوی بهشت است و یا به سوی آتش.

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَلۡتَنظُرۡ نَفۡسٞ مَّا قَدَّمَتۡ لِغَدٖۖ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۚ إِنَّ ٱللَّهَ خَبِيرُۢ بِمَا تَعۡمَلُونَ ١٨﴾ [الحشر: ١٨].

«ای مؤمنان ! از الله بترسيد و هر كسی بايد بنگرد كه چه چيزی را برای فردا (‌ی قيامت خود) پيشاپيش فرستاده است. و از الله بترسيد، همانا الله از هر آن چيزی كه می‌‌كنيد آگاه است».

بندگان خداوند... بنده‌ی مسلمان نزد خداوند دارای حرمت و احترام است و رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرموده است: «زوال دنیا نزد خداوند از ریخته شدن خون مسلمان آسانتر است» [حدیث صحیح به روایت ترمذی و نسائی و ابن ماجه و بیهقی].

شریعت اسلام نیز در بردارنده‌ی آداب و توصیه‌ها و احکام و حدودی است که حرمت مسلمان را پاس داشته و مومن را از تجاوز و بی‌حرمتی و آزار حفظ نموده است حتی اگر این آزار متوجه احساسات وی باشد.

اسلام مبدأ برادری را برای این قرار داده است که مستوجب نیکی و احسان است و آزار رسانی و اذیت را در هر صورتی که باشد نفی می‌نماید. خداوند عزوجل می‌فرماید:

﴿إِنَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ إِخۡوَةٞ...﴾ [الحجرات: ١٠].

«همانا مومنان برادر یکدیگرند...».

و پیامبر خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «به یکدیگر حسد مورزید و یکدیگر را فریب ندهید و کینه‌ی هم را به دل نگیرید و برخی از شما بر معامله‌ی برخی دیگر معامله نکند و بندگان خداوند و برادران هم باشید. مسلمان، برادر مسلمان است؛ نه به او ستم می‌کند و نه او را تحقیر می‌کند و نه دست از یاری او می‌کشد. تقوا اینجاست ـ و سه بار با دستش به سینه‌اش اشاره کرد ـ برای شخص همین مقدار شر و بدی کافی است که برادر مسلمانش را تحقیر کند... همه‌ی مسلمان بر مسلمان حرام است؛ خونش و مالش و آبرویش» [به روایت امام مسلم].

و باز رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمود: «کسی از شما ایمان نمی‌آورد تا آنکه برای برادرش همان چیزی را دوست داشته باشد که برای خودش دوست می‌دارد» [متفق علیه].

بلکه می‌توان گفت حجة الوداع اعلانی بود برای حقوق مسلمان و اعلامی بود برای مبدأ کرامت آن و بزرگداشت حرمت و قدر وی نزد الله و تحریم آزار او در این میثاق تاریخی که در آن جمع عظیم بیان گردید.

ای مسلمانان: زیر پا گذاشتن این حرمت که توسط خداوند پاس داشته شده است و تجاوز به مسلمانان با آزار و اذیت آنان از بزرگ‌ترین گناهان است و خداوند متعال می‌فرماید:

﴿وَٱلَّذِينَ يُؤۡذُونَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ وَٱلۡمُؤۡمِنَٰتِ بِغَيۡرِ مَا ٱكۡتَسَبُواْ فَقَدِ ٱحۡتَمَلُواْ بُهۡتَٰنٗا وَإِثۡمٗا مُّبِينٗا ٥٨﴾ [الأحزاب: ٥٨].

«كسانی كه مردان و زنان مؤمن را - بدون اين كه كاری كرده باشند و گناهی داشته باشند - آزار می‌‌رسانند، مرتكب دروغی زشت و گناه آشكاری شده‌اند».

این گناه هنگامی بزرگ‌تر می‌شود که اذیت و آزار علیه صالحان و خوبان مومن باشد. در حدیث قدسی آمده است که خداوند عزو جل فرمود: «هرکه دوستی از دوستان من را آزار دهد یقینا با او اعلام جنگ کرده‌ام» [به روایت امام بخاری].

آن کدام انسان بدبختی است که به جنگ با خداوند برخواسته است در حالی که خداوند متعال فرموده است:

﴿۞إِنَّ ٱللَّهَ يُدَٰفِعُ عَنِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْۗ...﴾ [الحج: ٣٨].

«همان الله از کسانی که ایمان آورده‌اند دفاع می‌کند».

و به هر اندازه‌که ایمان فرد بیشتر باشد به همان اندازه نیز دفاع خداوند از او بیشتر خواهد بود و اگر بنده در ایمانش به درجه‌ی دوستی خداوند برسد آنگاه است که خداوند با دشمنان او اعلام جنگ خواهد کرد.

چه بسا که مومن ضعیف و ناشناس دوستی از دوستان خداوند باشد و تو آن را ندانی، پس از اذیت کسی که خداوند دفاع از او را بر عهده گرفته بترس.

ابن کثیر ـ رحمه الله -‌می‌گوید: «این سخن خداوند متعال که می‌فرماید: «كسانی كه مردان و زنان مؤمن را - بدون اين كه كاری كرده باشند آزار می‌‌رسانند» یعنی اینکه مومنان را به آنچه انجام نداده‌اند و از آن بری هستند متهم می‌سازند «مرتكب دروغی زشت و گناه آشكاری شده‌اند» و این همان بهتان آشکار است که از مردان و زنان مومن بابت کاری که نکرده‌اند عیبجویی شود» [پایان سخن امام ابن کثیر].

ای بندگان خداوند. شریعت اسلام به جایی رسیده است که حتی آنچه را باعث جریحه دار شدن احساس مسلمان می‌گردد را نیز حرام کرده است. رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «اگر سه نفر بودید هیچگاه دو نفرتان در میان هم با یکدیگر در گوشی سخن نگویند که این کار باعث ناراحتی [شخص سوم] می‌گردد» [به روایت ترمذی و آن را صحیح دانسته است].

و بلکه شریعت، جزای کسی را که خاری را از جلو راه مسلمانان بردارد بهشت قرار داده است.

رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «مردی از کنار شاخه‌ی درختی که در راه افتاده بود گذشت؛ پس با خود گفت: به خدا قسم که آن را از راه مسلمانان برخواهم داشت تا به آنان آزار نرساند؛ پس [به واسطه‌ی این کار] وارد بهشت گردید» [به روایت مسلم].

ببین اجر و پاداش کسی که آزار و اذیت را از راه مسلمانان بر می‌دارد تا چه اندازه است؟ هر چند که آن کار کوچک باشد و هر چند که خود او آن را به وجود نیاورده باشد.

تنها همین برداشتن و از بین بردن اذیت و آزار، خود، کاری معروف و نیک است که انسان مسلمان به واسطه‌ی آن اجر و پاداش به دست خواهد آورد... رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «شر خود را از مردم باز می‌داری که این صدقه‌ای است از خودت برای خودت» [به روایت امام مسلم].

و هنگامی که از رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ درباره‌ی این پرسش شد که کدام یک از مسلمانان بهترند، فرمود: «آنکه دیگر مسلمانان از زبان و دستش در امان باشند» [متفق علیه]و در روایتی دیگر آمده است که فرمودند:«مسلمان آن است که دیگر مسلمانان از زبان و دستش در امان باشند».

ابن حجر ـ رحمه الله ـ می‌گوید: «شایسته است تنها کسی که مسلمانان از زبان و دستش در امانند، مسلمان دانسته شود و منظور از مسلمان [در این حدیث] مسلمان کامل است، پس هرکه مسلمانان از زبان و دستش در امان نباشند کمال اسلام که واجب است از وی نفی می‌شود زیرا در امان ماندن دیگر مسلمانان از زبان و دست انسان واجب است و آزار رساندن به مسلمان با زبان و دست حرام است» [پایان سخن حافظ ابن حجر].

از ابوسیعد خدری ـ رضی الله عنه ـ از رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ روایت است که فرمود: «از نشستن در راه‌ها برحذر باشید» گفتند: ای رسول خداوند... ما ناچار به نشستن در مجالسمان هستیم که در آن با یکدیگر سخن می‌گوییم. پیامبر ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمود: «اگر راهی نداشتید جز آنکه در این مجالس بنشینید پس حق راه را ادا کنید». گفتند: حق راه چیست ای رسول خداوند؟ فرمود: «فرو هشتن چشمان و خودداری از آزار و اذیت دیگران و جواب دادن به سلام و امر به معروف و نهی از منکر» [متفق علیه].

از نمونه‌های آزار و اذیت می‌توان این موارد را نام برد: تنگ کردن راه بر دیگر مسلمانان در راه‌ها و اماکن عمومی و ریختن آشغال و زباله بدون احترام گذاشتن به حقوق دیگران... رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «از دو کار موجب لعنت پرهیز کنید» گفتند: دو کار موجب لعنت چیست ای رسول خداوند؟ فرمود:«آن که در راه مردم یا در سایه‌ای که از آن استفاده می‌کنند قضای حاجت می‌کند» [به روایت امام مسلم] و در حدیثی که ابوداوود روایت کرده آمده است که رسول خداوند ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمودند: «از دو لعنت‌کننده بپرهیزید».

همچنین رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ ما را چنین ارشاد فرموده‌اند که برداشتن آزار و اذیت از راه مردم صدقه است و این کار از شعبه‌های ایمان است، چنانکه طبرانی و دیگران با سند صحیح روایت نموده‌اند که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمودند: «هرکه مسلمانان را در راه عبورشان مورد آزار قرار دهد مستوجب لعنت آنان گردیده است» همچنین رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «نه آزار رساندن [جایز است] و نه مقابله به مثل کردن در برابر آزار دیگران» [به روایت امام احمد و ابن ماجه].

حتی برای کسی که قصد خیر دارد جایز نیست که به بهانه‌ی آن به دیگر مسلمانان آزار برساند. روایت شده که مردی در روز جمعه در حالی که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ خطبه می‌خواند از روی سر و گردن مردم رد می‌شد پس رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ به او فرمود: «بنشین که آزار رساندی» [به روایت ابوداوود و ابن خزیمه و ابن حبان].

از جابر بن عبدالله ـ رضی الله عنه ـ از رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ روایت است که فرمودند: «هرکه پیاز و سیر و تره خورد به مسجد ما نزدیک نشود زیرا ملائکه از آنچه انسان‌ها از آن بدشان می‌آید آزار می‌بینند» [به روایت امام مسلم].

این حدیث دال بر ممنوع بودن اذیت مومنان است حتی اگر عمدی نباشد و حتی اگر برای هدفی شرعی باشد چه برسد به آزار رساندن عمدی که برای موافقت با شهوت و هوای نفس باشد.

ای مسلمانان: آزار رساندن انواع مختلف و بی‌شماری دارد که لازم است فرد مسلمان خود را از همه‌ی آن‌ها دور بدارد، مخصوصا انواعی که در مورد آن نص وارد شده است... چنانکه در مورد غیبت و سخن چینی و آزار رساندن به همسایه‌ها و خدمتکاران و ضعیفان آیات و احادیث فراوانی وارد شده است.

رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «هرکه به کارگری ظلم روا دارد یا او را مورد اهانت قرار دهد یا او را به بیش از توانش مکلف سازد یا از او بدون رضایتش چیزی بردارد، در روز قیامت با من طرف است» [به روایت ابوداوود با سند صحیح].

از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که به رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ گفته شد: فلان زن نماز می‌خواند و روزه می‌گیرد و [در این حال] همسایگانش را با زبان می‌آزارد. پس رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمودند: «خیری در او نیست... او در آتش است» و رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمودند: «هرکه به الله و روز قیامت ایمان دارد همسایه‌اش را نیازارد» [متفق علیه].

دشنام و بدگویی و غیبت و سخن‌چینی و طعنه وارد کردن در ناموس دیگران از جمله‌ی انواع آزار رسانی به دیگران است. خداوند متعال می‌فرماید:

﴿إِذۡ تَلَقَّوۡنَهُۥ بِأَلۡسِنَتِكُمۡ وَتَقُولُونَ بِأَفۡوَاهِكُم مَّا لَيۡسَ لَكُم بِهِۦ عِلۡمٞ وَتَحۡسَبُونَهُۥ هَيِّنٗا وَهُوَ عِندَ ٱللَّهِ عَظِيمٞ ١٥﴾ [النور: ١٥].

«در آن زمانی كه به استقبال اين شايعه می‌‌رفتيد و آن را از زبان يكديگر می‌‌قاپيديد، و با دهان چيزی پخش می‌‌كرديد كه علم و اطّلاعی از آن نداشتيد، و گمان می‌‌برديد اين، مسأله ساده و كوچكی است، در حالی كه در پيش الله بزرگ بوده».

از ابن عمر ـ رضی الله عنهما ـ روایت است که گفت: روزی رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ به منبر بالا رفت و با صدای بلند فرمود: «ای گروه کسانی که با زبان خود اسلام آورده‌اید اما ایمان به قلبتان نرسیده است... مسلمانان را با زبان آزار نرسانید و از آنان عیبجویی نکنید و در پی پوشیده‌های آنان نباشید؛ که هرکه در پی پوشیده‌های برادر و خواهر مسلمانش باشد خداوند نیز در پی پوشیده‌های او خواهد بود و هرکه خداوند در پی پوشیده‌های او باشد او را رسوا خواهد کرد حتی اگر در درون خانه‌اش باشد...». راوی می‌گوید: روزی ابن عمر به کعبه نگاه انداخت و گفت: «چه بزرگی تو و چه بزرگ است حرمتت، و مومن نزد خداوند حرمتش از تو بزرگ‌تر است» [به روایت ترمذی با سند صحیح].

بلکه در صحیح مسلم در حدیثی از عامر بن عمرو ـ رضی الله عنه ـ روایت شده است که: هرکه مسلمانی را خشمگین سازد، پروردگارش را خشمگین ساخته و او در خطر عقوبت و انتقام خداوند است حتی اگر از بزرگان مردم باشد.

ای مسلمانان: از آزار رساندن به مومنان و بدی در حق همه‌ی مردم برحذر باشید مگر آنکه برای ستاندن حق واضح و آشکاری باشد که برای آن دلیل آشکار و بدون هیچ معارضی از قرآن و سنت و سخنان سلف صالح این امت داشته باشید. تا انکه بتوانید در برابر خداوند دلیل قاطعی داشته باشید...

آزار رساندن به مومن ظلم است و میان خداوند و دعای مظلوم حجابی وجود ندارد اما صبر کردن بر ستم بندگان بهتر از دعا کردن علیه آنان است:

﴿... وَلَئِن صَبَرۡتُمۡ لَهُوَ خَيۡرٞ لِّلصَّٰبِرِينَ ١٢٦﴾ [النحل: ١٢٦].

«... و اگر صبر پیشه سازید بدون شک آن برای صابران بهتر است».

برخی از آزار و اذیت‌هاست که نه با نماز و نه با صدقه و روزه بخشیده نمی‌شود بلکه ظالم بخشیده نمی‌شود تا آنکه مظلوم از او در گذرد و هیهات که مظلوم در روزی که نامه‌های اعمال به پرواز در خواهد آمد و همه به نیکی‌ها محتاجند از ظالم درگذرد!

رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ به صحابه فرمود: «می‌دانید مفلس و بی‌چیز کیست؟»گفتند در میان ما بی‌چیز کسی است که درهم و دینار و مال و متاع ندارد. پس پیامبر فرمود: «بلکه مفلس آن است که روز قیامت با نماز و روزه و زکات می‌آید... اما در حالی می‌آید که این را بد گفته است و به آن تهمت زده است و مال این را خورده است و خون آن را ریخته و این را زده است... پس به این و آن از خوبی‌هایش داده می‌شود تا آنکه پیش از پایان یافتن حقوق دیگران خوبی‌هایش به پایان می‌رسد و آن‌گاه از بدی‌های آنان برداشته شده و به او داده می‌شود و سپس در آتش انداخته می‌شود» [به روایت امام مسلم].

همچنین اذیت و آزار هر چه حرمت شخص مورد آزار قرار گرفته یا حرمت زمان یا مکانی که در آن واقع شده است بیشتر باشد، گناه بزرگ‌تری خواهد داشت. اگر به مسخره گرفتن مردم نوعی اذیت و آزار و بلا است، به مسخره گرفتن صالحان و عابدان گناه و خطرش بزرگ‌تر است. اینگونه مسخره کردن و طعنه زدن و عیبجویی در واقع اولین اسلحه‌ای است که علیه پیامبران و انبیا به کار گرفته شده است.

گرچه هیچ دورانی و هیچ سرزمینی از این گناه در امان نبوده است اما وقتی تاسف و اندوه، عمیق می‌شود که این پدیده به صورت علنی و آشکار و بدون آن که مورد انکار قرار گیرد همه گیر می‌شود. زیرا مسخره کردن اهل علم و دین و مورد اهانت قرار دادن آنان قضیه‌ای است که در سرزمین‌های اسلامی رخ نداده بود به جز در این اواخر. و دین تا وقتی که حاملان آن مورد احترام باشند محترم باقی خواهد ماند و اگر کسانی که از نظر دین و علم پایین‌ترند بر اهل دین مسلط شوند آن‌گاه است که بر امت مسلمان خطر نقص و فتنه خواهد رفت.

ای مسلمانان... ستم و ظلمی که از سوی خویشاوندان باشد سخت‌تر و تلخ‌تر است و رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ در خطبه‌ی حجة الوداع در مورد زنان و نیکی به آنان سفارش نمود کما اینکه در حال مرگ نیز در مورد آنان سفارش نمود.

پس وای بر آن کسی که وصیت رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ را به فراموشی سپارد و در حق زنان ستم روا دارد و وای بر زنی که همسرش را اذیت کند و مورد لعنت ملائکه قرار گیرد... آزار رساندن زن و شوهر به یکدیگر از زشت‌ترین انواع آزار رسانی است چنانکه مسلط شدن روسا بر زیر دستانشان و آزار رساندن به آنان و زیر پا گذاشتن حقوق کارگران و به تاخیر انداختن منفعت مردم در هر مجالی که باشد در این وعید شدید خداوند متعال داخل است که می‌فرماید:

﴿وَٱلَّذِينَ يُؤۡذُونَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ وَٱلۡمُؤۡمِنَٰتِ بِغَيۡرِ مَا ٱكۡتَسَبُواْ فَقَدِ ٱحۡتَمَلُواْ بُهۡتَٰنٗا وَإِثۡمٗا مُّبِينٗا ٥٨﴾ [الأحزاب: ٥٨].

«كساني كه مردان و زنان مؤمن را - بدون اين كه كاری كرده باشند و گناهی داشته باشند - آزار می‌‌رسانند، مرتكب دروغی زشت و گناه آشكاری شده‌اند‏».

خداوند بزرگ من و شما را با قرآن و سنت و آیات و حکمت موجود در آن سود رساند... این سخن خویش را گفته و برای خود و شما از الله متعال آمرزش می‌خواهم.