خطبه‌ی اول:
حمد و سپاس از آن الله است. او را ستایش گفته و از او یاری جسته و از او هدایت می‌خواهیم و از بدی‌های نفس خویش و از کارهای ناشایستمان به او پناه می‌بریم. الله هرکه را هدایت کند او گمراهگری نخواهد داشت و هرکه را گمراه سازد وی هدایتگری نخواهد یافت. و گواهی می‌دهم که معبودی به حق نیست جز الله که تنها و بی‌شریک است و گواهی می‌دهم که پیامبر و سرورما محمد، بنده و پیامرسان اوست... بارالها بر وی و بر اهل بیت و یارانش و بر رهروان سنتش درود و سلام و برکت ارزانی دار..
اما بعد... تقوای الله را آنگونه که شایسته است پیشه سازید و به سوی بهشت و رضایت وی سبقت جویید:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱتَّقُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ وَخَلَقَ مِنۡهَا زَوۡجَهَا وَبَثَّ مِنۡهُمَا رِجَالٗا كَثِيرٗا وَنِسَآءٗۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ ٱلَّذِي تَسَآءَلُونَ بِهِۦ وَٱلۡأَرۡحَامَۚ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ عَلَيۡكُمۡ رَقِيبٗا ١﴾ [النساء: ١].
«اى مردم از پروردگارتان كه شما را از نفس واحدى آفريد و جفتش را [نيز ] از او آفريد و از آن دو مردان و زنان بسيارى پراكنده كرد پروا داريد و از آن الله كه به [نام] او از همديگر درخواست مىكنيد پروا نماييد و از خويشاوندان مبريد كه الله همواره بر شما نگهبان است».
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِۦ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنتُم مُّسۡلِمُونَ ١٠٢﴾ [آل‌عمران: ١٠٢].
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید تقوای الله را آنگونه که شایسته‌ی تقوای وی هست پیشه سازید و نمیرید مگر در حالی که مسلمانید».
ای مسلمانان... پیامبر ما محمد ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید:
«همانا الله فریضه‌هایی را فرض نموده است پس آن‌ها را ضایع نسازید و حدودی را قرار داده است پس از این حدود تجاوز نکنید و چیزهایی را حرام کرده است پس آن‌ها را زیر پا نگذارید و از روی رحمت خویش نه از روی فراموشی درباره‌ی چیزهایی نیز سکوت کرده است پس به دنبال [حکم] آن‌ها نباشید» [حدیث حسن به روایت دارقطنی و دیگران].
و از جمله چیزهایی که الله بر بندگانش واجب گردانده است فریضه‌ی امر به معروف و نهی از منکر است، زیرا این فریضه منافع عام و خاص دینی و دنیوی فراوانی را در بر گرفته است و بسیاری از بدی‌ها و مفاسد و بلاها را دفع می‌نماید.. الله سبحانه و تعالی می‌فرماید:
﴿وَلۡتَكُن مِّنكُمۡ أُمَّةٞ يَدۡعُونَ إِلَى ٱلۡخَيۡرِ وَيَأۡمُرُونَ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَيَنۡهَوۡنَ عَنِ ٱلۡمُنكَرِۚ وَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُفۡلِحُونَ ١٠٤﴾ [آل عمران: ١٠٤].
«و بايد از ميان شما گروهى [مردم را] به نيكى دعوت كنند و به معروف وادارند و از منکر بازدارند و آنان همان رستگارانند».
و فرموده است:
﴿كُنتُمۡ خَيۡرَ أُمَّةٍ أُخۡرِجَتۡ لِلنَّاسِ تَأۡمُرُونَ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَتَنۡهَوۡنَ عَنِ ٱلۡمُنكَرِ وَتُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِۗ...﴾ [آل عمران: ١١٠].
«شما بهترين امتى هستيد كه براى مردم پديدار شدهايد، به معروف فرمان مىدهيد و از منکر بازمىداريد و به الله ايمان داريد».
عمر بن خطاب رضی الله عنه می‌فرماید: «هرکه می‌خواهد جزو این امت باشد شرط خداوندی آن را ادا کند» و این شرط همان امر به معروف و نهی از منکر است. خداوند متعال در وصف مومنان چنین می‌فرماید:
﴿وَٱلۡمُؤۡمِنُونَ وَٱلۡمُؤۡمِنَٰتُ بَعۡضُهُمۡ أَوۡلِيَآءُ بَعۡضٖۚ يَأۡمُرُونَ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَيَنۡهَوۡنَ عَنِ ٱلۡمُنكَرِ وَيُقِيمُونَ ٱلصَّلَوٰةَ وَيُؤۡتُونَ ٱلزَّكَوٰةَ وَيُطِيعُونَ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥٓۚ أُوْلَٰٓئِكَ سَيَرۡحَمُهُمُ ٱللَّهُۗ إِنَّ ٱللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٞ ٧١﴾ [التوبة: ٧١].
«و مردان و زنان با ايمان دوستان يكديگرند كه به معروف امر می‌کنند و از منکر باز مىدارند و نماز را بر پا مىكنند و زكات مىدهند و از الله و پيامبرش فرمان مىبرند آنانند كه الله به زودى مشمول رحمتشان قرار خواهد داد كه الله توانا و حكيم است».
الله ـ سبحانه و تعالی ـ کسانی از اهل کتاب را که به شریعت خود که تغییر و تحریف نیافته پایبند هستند و به امر به معروف و نهی از منکر عمل می‌کنند، چنین ثنا می‌گوید:
﴿۞لَيۡسُواْ سَوَآءٗۗ مِّنۡ أَهۡلِ ٱلۡكِتَٰبِ أُمَّةٞ قَآئِمَةٞ يَتۡلُونَ ءَايَٰتِ ٱللَّهِ ءَانَآءَ ٱلَّيۡلِ وَهُمۡ يَسۡجُدُونَ ١١٣ يُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَيَأۡمُرُونَ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَيَنۡهَوۡنَ عَنِ ٱلۡمُنكَرِ وَيُسَٰرِعُونَ فِي ٱلۡخَيۡرَٰتِۖ وَأُوْلَٰٓئِكَ مِنَ ٱلصَّٰلِحِينَ ١١٤﴾ [آل عمران: ١١٣-١١٤].
«[همه‌ی آنان] يكسان نيستند، از ميان اهل كتاب گروهى درستكردارند كه آيات الله را در دل شب مىخوانند و سر به سجده مىنهند (١١٣) به الله و روز قيامت ايمان دارند و به معروف فرمان مىدهند و از منکر باز مىدارند و در كارهاى نیک شتاب مىكنند و آنان از شايستگانند».
معروف: همه‌ی آن چیزهایی است که اسلام به عنوان واجب و یا مستحب دستور به انجام آن داده است و قرآن و سنت جز به آنچه خیر دو دنیا در آن است و جز به آنچه توسط الله به عنوان راه ورود به بهشت‌های پرنعمت قرار داده شده است دستور نمی‌دهند.
و اسلام جز از هر بدی حتمی در دنیا و آخرت و اسباب ورود به آتش نهی نمی‌کند. از حذیفه رضی الله عنه روایت است که رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمودند:
«قسم به آنکه جانم در دست اوست یا آنکه به معروف امر خواهید کرد و از منکر باز خواهید داشت و یا آنکه نزدیک است الله از سوی خود عذابی به سوی شما فرستد سپس او را دعا کنید و او شما را استجابت نکند»[به روایت ترمذی و آن را حسن و صحیح دانسته است].
و همچنین الله متعال در وصف مومنان می‌گوید:
﴿وَٱلۡمُؤۡمِنُونَ وَٱلۡمُؤۡمِنَٰتُ بَعۡضُهُمۡ أَوۡلِيَآءُ بَعۡضٖۚ يَأۡمُرُونَ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَيَنۡهَوۡنَ عَنِ ٱلۡمُنكَرِ..﴾ [التوبة: ٧١].
«و مردان و زنان با ايمان دوستان يكديگرند كه به معروف امر می‌کنند و از منکر باز مىدارند...».
و برخی از اهل علم گفته‌اند که این رکنی است از ارکان اسلام... و از ابوسعید خدری رضی الله عنه روایت می‌کند که رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمودند: «هرکه از شما منکری دید آن را با دستش تغییر دهد پس اگر نتوانست با زبانش، و اگر نتوانست با قلبش ـ آن را بد بداند ـ و این سست‌ترین ـ درجه‌ی ـ ایمان است».
همچنین روایت شده است که «در قیامت شخص، خود را به شخص دیگری آویزان می‌کند. پس آن شخص به او می‌گوید: مرا رها کن که من نه در خانواده‌ات و نه در مالت و نه در آبرویت به تو ستمی روا نداشته‌ام. پس آن شخص اول می‌گوید: تو مرا در حال انجام منکر می‌دیدی اما مرا از آن نهی نمی‌کردی».
برای شخصی که به کار معروف امر می‌کند باید مشخص و واضح باشد که کاری که به آن امر می‌کند معروف است و شرع به آن دستور داده است و بداند که آنچه دارد از آن نهی‌می‌کند منکری است که شرع آن را منکر دانسته است تا پیرو دلیل و براساس بصیرت و آگاهی عمل کرده باشد و همچنین لازم است که شخص امر کننده به معروف و نهی کننده از منکر، انسانی حکیم باشد و نسبت به آنچه می‌گوید آگاه باشد تا بتواند دلایل شرعی را در جایگاه خود بنشاند و با استفاده از سخن الله و رسولش ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ در مسائل و شرایط مختلف ره بپیماید. الله سبحانه و تعالی می‌فرماید:
﴿ٱدۡعُ إِلَىٰ سَبِيلِ رَبِّكَ بِٱلۡحِكۡمَةِ وَٱلۡمَوۡعِظَةِ ٱلۡحَسَنَةِۖ وَجَٰدِلۡهُم بِٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُۚ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعۡلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِيلِهِۦ وَهُوَ أَعۡلَمُ بِٱلۡمُهۡتَدِينَ ١٢٥﴾ [النحل: ١٢٥].
«با حكمت و اندرز نيكو به راه پروردگارت دعوت كن و با آنان به [شيوهاى] كه نيكوتر است مجادله نماى در حقيقت پروردگار تو به [حال] كسى كه از راه او منحرف شده داناتر و او به [حال] راهيافتگان [نيز] داناتر است».
امر به معروف و نهی از منکر نگهبان فضائل و فرائض دین و از بین برنده‌ی بدی‌ها و رذائل است... تغییر منکر با دست مخصوص حاکم یا یا کسی است که از سوی وی نیابت دارد، و انکار منکر با زبان به وسیله‌ی حکمت و ترغیب و ترهیب و اخلاق نیک در برابر همه‌ی کسانی است که نسبت به حکم الله در مورد منکر آگاهی دارند و انکار گناه با قلب نیز مخصوص همه‌ی مسلمانان است...
هر دوی این فریضه‌ها ـ یعنی امر به معروف و نهی از منکر ـ همراه یکدیگر هستند و از هم جدا نمی‌شوند پس هرکه معروف را دوست داشته باشد اما منکر را بد نداند دچار کوتاهی در واجب شده است و هرکه به معروف امر کند اما از منکر باز ندارد، واجبی را ترک گفته است و هرکه از منکری نهی نماید اما معروف را دوست نداشته باشد از روش محمد ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ سرپیچی نموده است زیرا امر به معروف و دوست داشتن آن و نهی از منکر و بد داشتن ـ هر دو با هم ـ لازم و ضروری است... و برخی از سلف گفته‌اند: «هرکه به معروف امر نمود و از منکر بازداشت حتما خود را به این سخن الله سبحانه و تعالی عرضه کند که می‌فرماید:
﴿۞أَتَأۡمُرُونَ ٱلنَّاسَ بِٱلۡبِرِّ وَتَنسَوۡنَ أَنفُسَكُمۡ وَأَنتُمۡ تَتۡلُونَ ٱلۡكِتَٰبَۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ ٤٤﴾ [البقرة: ٤٤].
«آيا مردم را به نيكى فرمان مىدهيد و خود را فراموش مىكنيد با اينكه شما كتاب را مىخوانيد آيا [هيچ] نمىانديشيد».
و همچنین این سخن الله متعال که از قول شعیب می‌فرماید:
﴿... وَمَآ أُرِيدُ أَنۡ أُخَالِفَكُمۡ إِلَىٰ مَآ أَنۡهَىٰكُمۡ عَنۡهُۚ...﴾ [هود: ٨٨].
«من نمىخواهم در آنچه شما را از آن باز مىدارم با شما مخالفت كنم [و خود مرتكب آن شوم]».
و این کلام الله سبحانه و تعالی که می‌فرماید:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفۡعَلُونَ ٢ كَبُرَ مَقۡتًا عِندَ ٱللَّهِ أَن تَقُولُواْ مَا لَا تَفۡعَلُونَ ٣﴾ [الصف: ٢-٣].
«اى كسانى كه ايمان آوردهايد چرا چيزى مىگوييد كه انجام نمىدهيد (٢) نزد الله سخت ناپسند است كه چيزى را بگوييد و انجام ندهيد».
برای شخصی که امر به معروف و نهی از منکر می‌نماید، صبر واجب و ضروری است زیرا وی حتما همانگونه که سنت پروردگار است در معرض اذیت و آزار قرار خواهد گرفت. پروردگار متعال از قول لقمان چنین می‌فرماید که:
﴿يَٰبُنَيَّ أَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ وَأۡمُرۡ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَٱنۡهَ عَنِ ٱلۡمُنكَرِ وَٱصۡبِرۡ عَلَىٰ مَآ أَصَابَكَۖ إِنَّ ذَٰلِكَ مِنۡ عَزۡمِ ٱلۡأُمُورِ ١٧ وَلَا تُصَعِّرۡ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمۡشِ فِي ٱلۡأَرۡضِ مَرَحًاۖ...﴾ [لقمان: ١٧-١٨].
«اى پسرم نماز را برپا دار و به معروف امر کن و از منکر باز دار و بر آسيبى كه بر تو وارد آمده است شكيبا باش اين [حاكى] از عزم [و اراده تو در] امور است (١٧) و از مردم [به نخوت] رخ برمتاب و در زمين خرامان راه مرو».
زیرا وی در برابر هوا و هوس و دلخواه مردم خواهد ایستاد و هوای نفس بر بسیاری از مردم چیره است. آنانی که از منکر نهی می‌کنند و به معروف امر می‌کنند هم در دنیا و هم در آخرت از سوی الله متعال بشارت داده شده‌اند:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَقُولُواْ قَوۡلٗا سَدِيدٗا ٧٠ يُصۡلِحۡ لَكُمۡ أَعۡمَٰلَكُمۡ وَيَغۡفِرۡ لَكُمۡ ذُنُوبَكُمۡۗ﴾ [الأحزاب: ٧٠-٧١].
«اى كسانى كه ايمان آوردهايد از الله پروا داريد و سخنى استوار گوييد (٧٠) تا اعمال شما را به صلاح آورد و گناهانتان را بر شما ببخشايد».
همچنین الله سبحانه و تعالی کسانی را که به معروف امر کرده و از منکر باز می‌دارند از عقوبت گناهان نجات داده و پاداش عظیمی نصیب آن‌ها می‌کند:
﴿فَلَوۡلَا كَانَ مِنَ ٱلۡقُرُونِ مِن قَبۡلِكُمۡ أُوْلُواْ بَقِيَّةٖ يَنۡهَوۡنَ عَنِ ٱلۡفَسَادِ فِي ٱلۡأَرۡضِ إِلَّا قَلِيلٗا مِّمَّنۡ أَنجَيۡنَا مِنۡهُمۡۗ...﴾ [هود: ١١٦].
«پس چرا از نسل‌هاى پيش از شما خردمندانى نبودند كه [مردم را] از فساد در زمين باز دارند جز اندكى از كسانى كه از ميان آنان نجاتشان داديم...».
و پروردگار متعال می‌فرماید:
﴿فَلَمَّا نَسُواْ مَا ذُكِّرُواْ بِهِۦٓ أَنجَيۡنَا ٱلَّذِينَ يَنۡهَوۡنَ عَنِ ٱلسُّوٓءِ وَأَخَذۡنَا ٱلَّذِينَ ظَلَمُواْ بِعَذَابِۢ بَ‍ِٔيسِۢ بِمَا كَانُواْ يَفۡسُقُونَ ١٦٥﴾ [الأعراف: ١٦٥].
«پس هنگامى كه آنچه را بدان تذكر داده شده بودند از ياد بردند كسانى را كه از [كار] بد باز مىداشتند نجات داديم و كسانى را كه ستم كردند به سزاى آنكه نافرمانى مىكردند به عذابى شديد گرفتار كرديم».
همچنین الله سبحانه و تعالی به واسطه‌ی امر به معروف و نهی از منکر جلوی به فتنه افتادن انسان در مال و خانواده‌وفرزندانش را می‌گیرد، زیرا وقتی از حذیفه رضی الله عنه درباره‌ی فتنه‌ها سوال شد وی گفت: «الله به واسطه‌ی نماز و روزه و امر به معروف و نهی از منکر انسان را از به فتنه افتادن در فرزندان و مالش حفظ می‌کند».
الله سبحانه و تعالی کسانی را که به معروف امر کنند و از منکر باز دارند به بهشت‌های پرنعمت و نجات از عذاب دردناک وعده داده و فرموده است:
﴿ٱلتَّٰٓئِبُونَ ٱلۡعَٰبِدُونَ ٱلۡحَٰمِدُونَ ٱلسَّٰٓئِحُونَ ٱلرَّٰكِعُونَ ٱلسَّٰجِدُونَ ٱلۡأٓمِرُونَ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَٱلنَّاهُونَ عَنِ ٱلۡمُنكَرِ وَٱلۡحَٰفِظُونَ لِحُدُودِ ٱللَّهِۗ وَبَشِّرِ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ ١١٢﴾ [التوبة: ١١٢].
«همان توبهكنندگان پرستندگان سپاسگزاران روزهداران ركوعكنندگان سجدهكنندگان امر کنندگان به معروف بازدارندگان از منکر و پاسداران مقررات الله و مؤمنان را بشارت ده».
و آن‌ها را در هر دو دنیا بشارت نیک داده است و از جمله‌ی این بشارت‌ها این سخن وی ـ جل جلاله است ـ که می‌فرماید:
﴿يَوۡمَ تَرَى ٱلۡمُؤۡمِنِينَ وَٱلۡمُؤۡمِنَٰتِ يَسۡعَىٰ نُورُهُم بَيۡنَ أَيۡدِيهِمۡ وَبِأَيۡمَٰنِهِمۖ بُشۡرَىٰكُمُ ٱلۡيَوۡمَ جَنَّٰتٞ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِينَ فِيهَاۚ ذَٰلِكَ هُوَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡعَظِيمُ ١٢﴾ [الحديد: ١٢].
«آن روز كه مردان و زنان مؤمن را مىبينى كه نورشان پيشاپيششان و به جانب راستشان دوان است [به آنان گويند] امروز شما را مژده باد به باغ‌هايى كه از زير [درختان] آن نهرها روان است در آن‌ها جاودانيد اين است همان كاميابى بزرگ».
پروردگار متعال من و شما را به واسطه‌ی قرآن عظیم مورد برکت قرار دهد و من و شما را به وسیله‌ی آیات آن و به واسطه‌ی راه و روش سرور پیامبران سود رساند... این سخن خویش را گفته و برای خود و شما و دیگر مسلمانان از الله متعال آمرزش می‌خواهم پس از او آمرزش بخواهید...