فقه آسان در مذهب امام شافعی- جلد دوم

شرایط ضمانت

شرایط صحت و درستی ضمانت سه چیز است:

اول: شناخت ضمانت کننده و شناخت چیزی که ضمانت آن شده است، چون مردم از نظر مطالبه کردن باهم تفاوت دارند بعضی سخت گیر و بعضی آسان گیر هستند، و اهداف در این باره مختلف است و ضمانت بدون این معرفت و آشنایی فرجام معلومی ندارد و «غرر» است.

دوم: مالی که ضمانت آن می‌شود باید در وقت ضمانت آن ثابت و در تعهد بدهکار باشد پس ضمانت چیزی که هنوز ثابت نشده است صحیح نیست، مانند نفقه زن بر شوهرش فردا (چون هنوز فردا نیامده و فردا واجب می‌شود) پس ضمانت آن درست نیست.

سوم: مالی که ضمانت آن می‌شود باید معلوم و مشخص باشد، پس ضمانت چیزی که مجهول نامعلوم باشد درست نیست. پس اگر کسی به دیگری گفت: چیزی را که بر فلانی داری من ضمانت بازپرداخت آن را می‌کنم، به علت معلوم نبودن و معلوم نکردن در حین عقد درست نیست.

هرگاه ضمانت برابر شرایط صورت گرفت مستحق و طلبکار حق دارد حق خود را از بدهکار یا از ضامن مطالبه کند. اما این که می‌تواند از خود بدهکار مطالبه کند برای این است که وام هنوز بر او باقی است (به مجرد ضمانت ذمه بر او تبرئه نمی‌گردد). لذا پیامبر جوقتی که ابوقتاده وام شخص مرده را پرداخت کرد، فرمود: «أَلآنَ بَرِدَت جَلدَتُهُ»«الان تو آن را پرداختی که ذمه او بری شد و خوشحال گردید» اگر چنانچه به مجرد پذیرش ضمانت بازپرداخت از جانب ابوقتاده ذمه بدهکار بری و پاک می‌شد پیامبر جچنان نمی‌گفت. و اما این که طلبکار می‌تواند وام خویش را از ضامن مطالبه کند به آن علت است که پیامبر جفرمود:

«الزَّعِيمُ غَارِمٌ»«کسی که ضمانت را پذیرفت بدهکار است و ملتزم بدان» و برخی گفته‌اند: وقتی ضامن مورد مطالبه قرار می‌گیرد که بدهکار از بازپرداخت عاجز و ناتوان گردد، و این مذهب امام مالک/است. و شرط ضامن و کسی که استطاعت را می‌پذیرد و به عهده می‌گیرد آن است که او اهلیت و لیاقت و شایستگی شرعی تصرف را داشته باشد پس ضمانت کردن از کودک و دیوانه و کسی که بر وی حجر نهاده شده به علت سفاهت و کسی که مجبور است درست نیست. یعنی این اشخاص نمی‌توانند ضامن شوند.