فقه آسان در مذهب امام شافعی- جلد دوم

کفاره یمین

جریمه سوگند شکسته را کفاره یمین نامیده‌اند، چون گناه شکستن سوگند و عدم وفای به آن را می‌پوشاند و آن را محو می‌کند. و کافر را هم به آن جهت کافر نامیده‌اند چون او نیز با عمل خویش نعمت خدا را که ایمان باشد می‌پوشاند و نادیده می‌گیرد. پس هرگاه شخصی سوگند خورد و به مقتضای آن عمل نکرد و قسمش را شکست، کفاره یمین و تاوان آن بر وی واجب می‌گردد. چون خداوند می‌گوید: «و لیکن خداوند شما را با سوگندهای جدی و قصدی مؤاخذه می‌کند» تا آنجا که می‌گوید: ﴿ذَٰلِكَ كَفَّٰرَةُ أَيۡمَٰنِكُمۡ إِذَا حَلَفۡتُمۡ﴾[المائدة: ۸۹].

«این است کفاره سوگندهای شما چون سوگند خوردید (و به آن عمل نکردید)».

باید دانست که کفاره یمین اول آن تخییر است یعنی شخص مخیر است که کدام را انجام دهد، و آخر آن ترتیب است که به ترتیب آن‌ها طرح می‌شوند.

پس در اول، بین این سه خصلت مختار است که خداوند از آن‌ها نام برده است: «کفاره یمین اطعام و خوراک دادن ده مسکین است از متوسط آنچه که به خانواده خودتان می‌دهید و می‌خورانید، یا ده نفر مسکین را لباس بپوشانید یا بنده‌ای را آزاد کنید». پس جایز نیست که پنج نفر را اطعام کند یا لباس بپوشاند. همانگونه که جایز نیست نیمه عبدی را آزاد کند و پنج نفر را اطعام کند یا لباس بپوشاند، چون خداوند انسان را بین سه خصلت مخیر ساخته است، پس اگر ما جایز بدانیم که دو جنس را از آن‌ها کفاره دهد، خود چیز چهارمی را ثابت می‌کنیم و تخییر چهارمی را به میان می‌آوریم و این خلاف نص است. پس اگر اراده آزادی کسی را کرد، باید بنده مؤمنی را آزاد کند و اگر اراده اطعام کرد برای هر مسکینی یک رطل و یک سوم رطل [۲۴]از قوت و خوراک غالب مردم شهرش کفایت می‌کند، و اگر اراده پوشاندن لباس کرد چیزی که عرفا به آن لباس اطلاق می‌شود کفایت می‌کند که با جامه و پیراهن و شلوار و زیر جامه و عمامه و جبه و روسری تحقق می‌یابد، چون شارع لباس و پوشاک را بطور مطلق گفته است و چیزی از آن اراده می‌شود که لباس نامیده شود و به اشیاء مذکور در فوق تحقق می‌یابد، و اگر چیزی از این سه را نیافت، کفاره را باید با روزه برگزار نماید به دلیل آیه کریمه، و او می‌تواند سه روز روزه را پشت سرهم و یا با فاصله روزه بگیرد و پشت سرهم بهتر است.

اگر شخصی قسم خورد که کاری نکند و بعد از روی فراموشی آن کار را انجام داد و قسم را فراموش کرده بود، بنا به قول صحیح قسمش شکسته نمی‌شود چون خداوند می‌گوید: ﴿وَلَيۡسَ عَلَيۡكُمۡ جُنَاحٞ فِيمَآ أَخۡطَأۡتُم بِهِ﴾[الأحزاب: ۵].

«و بر شما گناهی نیست در آنچه خطا و اشتباه کردید».

و پیامبر جگفته است:

«إِنَّ اللهَ تَجاوَزَ عَن أُمَّتِی اَلْخَطَأَ وَالنِّسیانَ وَمَا استُکرِهُوا عَلَیهِ». «همانا خداوند خطا و فراموشی و چیزی را که امت من بر آن مجبور می‌شوند بخشیده است». و قسم نیز در این معنی عام داخل است.

[۲۴] رطل دارای مقادیر مختلف است برحسب اماکن مختلف ولی یک رطل نیم من است و ظاهرا معرب کلمه لیتر است. مترجم