فقه آسان در مذهب امام شافعی- جلد دوم

ولاء: ولایت ناشی از آزادی

کلمه ولاء از موالات به معنی معاونت و همیاری گرفته شده است. پس عبد یکی از خویشاوندان آزاد کننده است، و از نظر شرع آزادی پیوند خویشاوندی است که بعد از پیوند خویشاوندی نسبی قرار دارد و منزلت خویشاوندی ناشی از آزادی، پس از منزلت، خویشاوندی نسبی است که برای آزادکننده مقتضی ارث بردن و دیه بر عاقله و ولایت امر در نکاح و نماز بر وی خواندن می‌باشد، و عصبه مذکور و خویشاوندان ذکورش بعد از او نیز چنین می‌باشند. کلمه مولی بر آزاد کننده و آزاد شده، هر دو اطلاق می‌شود. دلیل ثبوت پیوند ولاء بعد از سنت نبوی اجماع است. ولاء از جمله حقوق آزادی است چون پیامبر جگفته است: «اَلْوَلاءُ لِمَن أَعتَقَ».

«ولاء از آن کسی است که آزاد می‌کند». (به روایت شیخین).

حکم ولاء وقتی که آزاد کننده موجود نباشد حکم عصبه است و به عصبه آزاد کننده منتقل می‌شود نه به دیگر ورثه، چون پیامبر جگفته است:

«اَلوَلاءُ لُحْمَةٌ کَلُحْمَةِ النَّسَبِ لَا یُباعُ وَلَا یُوْهَبُ وَلَا یُوْرَثُ».

«ولاء پیوند و نسبتی است همچون پیوند و نسبت نسبی که قابل بخشیدن و فروختن ارث بردن نیست».

(به روایت ابن خزیمه و ابن حبان و حاکم). مقصود از این حدیث آن است که آمیزش ولاء چون آمیزش نسب است، پس هرگاه عصبه پسر، و پسر پسر باشد ولاء از آن پسر است نه پسر پسر و اگر آزاد کننده پدر و برادر داشته باشد، ولاء از آن پدر است مانند ارث و به همین شکل. و زنان ارث به ولاء نمی‌برند مگر زنی که خود آزاد کننده باشد. چون پیامبر جگفت: «ولاء از آن کسی است که آزاد می‌کند» پس اگر زن آزاد کننده بمیرد حق وی در ولاء به نزدیکترین عصبات وی می‌رسد و فروختن و بخشیدن ولاء جایز نیست، چون پیامبر جاز فروختن و بخشیدن ولاء نهی کرده است».