فقه آسان در مذهب امام شافعی- جلد دوم

دیه و خونبها

دیه مالی است که به وسیله جنایت بر شخص آزاد واجب می‌شود خواه مربوط به نفس یا اندام باشد. و دیه دو نوع است: دیه مغلظه و سنگین، و دیه مخففه و سبک.

دیه مغلظه و سنگین، عبارت است از سی اشتر ماده سه ساله و سی اشتر ماده چهارساله و چهل اشتر آبستن، برای قتل یک نفر مسلمان آزاده، همان گونه که پیامبر جبه صراحت در نامه خود به یمن گفته است، و ابو یوسف اجماع بر آن را مدعی شده است.

و دیه مخففه و سبک، عبارت است از بیست شتر ماده سه ساله و بیست شتر ماده چهارساله و بیست شتر ماده دو ساله و بیست شتر نر دوساله و بیست شتر ماده یک ساله. چون ابن مسعود سروایت کرده است که پیامبر جگفته است: «دیه قتل خطا به پنج قسم تقسیم می‌شود». و جمهور اصحاب بر این تقسیم پنجگانه اتفاق نظر دارند همان گونه که بیان شد. و هرجا که دیه واجب گردید یا بر شخص قاتل واجب می‌شود و یا بر عاقله یعنی خویشاوندان از جانب پدر. وقتی که قاتل شتر داشته باشد شتر واجب است همان گونه که زکات در نوع نصاب آن واجب است، و اگر جانی و عاقله او شتر نداشتند، قیمت آن شتران واجب است به هر میزان و مبلغ باشد بنا به قول اظهر. چون پیامبر جشتران را بر اهل روستاها عرضه می‌کرد برای تعیین قیمت، که گران می‌بود قیمت را بالا می‌برد، و اگر ارزان می‌بود از قیمت آن‌ها می‌کاست. و چون شتران بدل و عوض چیزی تلف شده می‌باشند وقتی که اصل وجود نداشته باشد به قیمت آن مراجعه می‌شود. و این است مذهب جدید امام شافعی، و اما به مذهب قدیم امام شافعی برای کسانی که طلا دارند یک هزار دینار، و برای صاحبان نقره دوازده هزار درهم است. چون پیامبر جبه مردم یمن نوشت: «بر صاحبان طلا یک هزار دینار و بر صاحبان نقره دوازده هزار درهم است».