فقه آسان در مذهب امام شافعی- جلد دوم

وصیت کردن برای کسی که وارث باشد

درباره وصیت کردن برای کسی که وارث است اختلاف وجود دارد. برخی گفته‌اند: هیچ وجه درست نیست چون پیامبر جگفته است: «لَا وَصِیَّةَ لِوارِثٍ»«وارث نیازی به وصیت ندارد و وصیت برای وارث نیست» (و این حدیث صحیح و حسن است به گفته ترمذی). و قول اصح آن است که صحیح باشد و متوقف بر اجازه وارثان باشد، چون پیامبر جگفته است: «وصیت برای وارث درست نیست مگر این که دیگر وارثان بخواهند آن اجرا گردد». (به روایت دارقطنی). کسی که برایش وصیت می‌شود وارث بودن، موقع مرگ وصیت کننده به هنگام مرگ معتبر است. پس اگر برای یک نفر بیگانه وصیت کرد سپس با او ازدواج کرد باز هم مشمول وصیت برای وارث می‌گردد. هبه و بخشیدن به وارث نیز حکم وصیت برای او را دارد.

وصیت کردن برای ردَ مظالم و ادای وام و بازپرداخت دیون و تنفیذ وصیت‌ها و امور کودکان، پس از خود مستحب و پسندیده است. نووی گفت: وصیت کردن در ردّ مظالم و بازپرداخت وامهائی که فعلا از بازپرداخت آن‌ها عاجز است واجب می‌باشد.

رکن چهارم: وصی است. کسی که وصیّت بیمار را اجرا می‌کند باید پنج شرط داشته باشد.

اول: وصی باید مسلمان باشد. پس درست نیست که مسلمانی یک فرد ذمی را وصی خود قرار دهد و وصیت کند او وصی او شود. چون وصیت کردن امانت و ولایت است، و غیر مسلمان اهل امانت و ولایت نیست.

دوم: بلوغ. وصی باید بالغ باشد، پس کودک درست نیست وصی شود، چون کودک اهل ولایت نیست و خود او زیر ولایت دیگری است، پس چگونه ولایت دیگری را به عهده می‌گیرد؟ و دیوانه نیز چون کودک است و چون عاجز از تصرف برای خودش است پس چگونه برای دیگران تصرف می‌کند.

سوم: آزاد بودن و بنده نبودن است. چون بنده صلاحیت آن را ندارد که در مال فرزندش تصرف کند پس چگونه وصی می‌شود و در مال غیر تصرف می‌کند، زیرا او به خدمت اربابش مشغول است و فرصت اجرای وصیت را ندارد.

چهارم: امین بودن است. پس درست نیست شخص فاسق را وصی قرار داد، چون فاسق اهل ولایت نیست و مقصود بزرگ وصیت امانت است و فاسق امین نیست.

پنجم: وصی نباید دشمن کودکی باشد که سرپرستی او را به وی واگذار می‌کنند. و می‌توان زن خود را وصی قرار داد بلکه از دیگران بهتر است، و به قول اصح وصی قرار دادن کور صحیح است، و اگر گفت: عاقل‌ترین مردم در شهر، وصی من باشد باید زاهدترین و پارساترین مردم را انتخاب کرد. و شافعی به صراحت چنین گفته است.