فقه آسان در مذهب امام شافعی- جلد دوم

احکام متجاوز و حمله کننده

صیال در زبان عربی به معنی دست درازی و حمله به غیر است، و شرعا حمله به ناحق به غیر است. و دلیل مؤاخذه به آن، پیش از اجماع این آیه است: «پس هرکس بر شما تجاوز و تعدی کرد شما نیز بر وی تجاوز و تعدّی کنید به مانند آنچه بر شما تعّدی و تجاوز کرده است» (سوره بقره/ ۱۹۴). و پیامبرجنیز گفته است:

«اُنْصُرْ أَخَاك ظَالِماً أَوْ مَظْلُوْماً»«برادرت را یاری کن خواه ظالم باشد یا مظلوم».

و حمله کننده به ناحق، ظالم است و یاری ظالم آن است که او را از ظلم بازداری.

پس هرکس بر شخص مسلمانی به ناحق حمله کند و قصد قتل و کشتن وی را داشته باشد، برای کسی که مورد حمله واقع شده است جایز است که او را از خویشتن دفع کند در صورتی که قدرت نداشت، از وی بگریزد یا خود را در مکانی متحصن کند یا به گونه‌ای خود را از وی پنهان نماید.

اگر قدرت پناه بردن به جایی را داشته باشد بر وی واجب است که چنین کند، چون به هر حال او مکلف است که با ساده‌ترین و آسان‌ترین وسیله جان خود را حفظ کند. چون خداوند می‌گوید:

﴿ٱدۡفَعۡ بِٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُ﴾[فصلت: ۳۴].

دفع کن با آنچه بهتر و نیکوتر است».

و صحیح این است.

برخی گفته‌اند: حق دارد که پایداری کند و با حمله کننده بجنگد مشروط بر آن که اول به آسان تر و سبک تر اقدام کند، پس اگر بتواند با سخن گفتن یا با داد و فریاد یا یاری طلبیدن از مردم، حمله کننده را از خود دفع کند حق ندارد او را بزند، اگر جز با زدن دفع نمی‌شد می‌تواند او را بزند اگر بتواند او را با دست بزند نباید با شلاق و تازیانه بزند، و اگر بتواند با شلاق و تازیانه او را بزند نباید با عصا بزند، و اگر بتواند او را با زخمی کردن دفع کند نباید عضوی را از وی ببرد. اگر بتواند با قطع عضوی از وی او را براند نباید او را بکشد. و اگر جز با قتل و کشتن نمی‌توانست او را دفع کند و براند او را بکشد و بر وی قصاص و دیه و کفاره‌ای نیست، چون خدای تعالی گوید:

﴿وَلَمَنِ ٱنتَصَرَ بَعۡدَ ظُلۡمِهِۦ فَأُوْلَٰٓئِكَ مَا عَلَيۡهِم مِّن سَبِيلٍ ٤١ إِنَّمَا ٱلسَّبِيلُ عَلَى ٱلَّذِينَ يَظۡلِمُونَ ٱلنَّاسَ﴾[الشوری: ۴۱- ۴۲].

«و کسانی که بعد از مظلوم شدن پیروز می‌گردند برآنان گناهی و راهی نیست بلکه گناه بر کسانی است که بر مردم ظلم می‌کنند و به ناحق مردم را می‌کشند»

به علاوه حمله کننده ظالم است و ظالم معتدی و متجاوز است و جنگ با معتدی و متجاوز، مباح است و کسی که جنگ با وی مباح باشد ضمانت وی واجب نیست.