کسانی که در هیچ حال ارث نمی‌برند
کسانی که در هیچ صورت ارث نمی‌برند هفت کسند:
۱- بنده.
۲- بنده‌ای که بعد از مرگ سید و اربابش آزاد می‌شود، و اربابش به وی می‌گوید: بعد از مرگ من آزاد هستی.
۳- زن برده‌ای که از اربابش فرزند دارد.
۴- برده‌ای که با وی عقد کتابت بسته است.
۵- قاتل.
۶- مرتد.
۷- اهل دو دین.
اما عبد، به آن جهت ارث نمی‌برد چون اگر ارث ببرد آن ارث، مال ارباب و سید او می‌شود و ارباب او با مرده، بیگانه است و پیوندی ندارد، پس ممکن نیست که به او سهمی از ارث داد. بنده و برده همان گونه که ارث نمی‌برد از او ارث هم برده نمی‌شود. چون خدای تعالی می‌فرماید:
﴿عَبۡدٗا مَّمۡلُوكٗا لَّا يَقۡدِرُ عَلَىٰ شَيۡءٖ﴾[النحل: ۷۵].
«برده‌ای که ملک دیگری است و بر هیچ چیز قادر نیست».
پس مدبَّر(برده‌ای که سید و اربابش به وی گفته است: پس از مرگ من آزاد هستی) و مکاتب (برده‌ای که با وی عقد کتابت بسته شده است) وأم ولد(کنیز برده‌ای که از ارباب خود فرزند دارد) هر سه، حکم عبد را دارند چون آزادی ندارند و برده هستند. درباره کسی که مبعّض است یعنی نیمه‌اش آزاد است، اختلاف وجود دارد، صحیح آن است که او نیز حکم عبد کامل را دارد. چون اگر ارث ببرد بعضی از مال موروث، متعلق به مالک بعضی از او می‌شود، و حال آنکه او نسبت به میت بیگانه است. آری مبعض با نیمه آزادش ارث از او برده می‌شود، چون به سبب نیمه آزادش تام الملک است.
و اما قاتل، به آن جهت ارث نمی‌برد چون پیامبر جفرموده است:
«اَلقاتِلُ لَایَرِثُ». «قاتل میراث نمی‌برد» و گفته است: «قاتل از مقتول چیزی به ارث نمی‌برد». (و در روایت نسائی آمده است): «قاتل از ارث چیزی نمی‌برد». (و ابن عبدالبر آن را تصحیح کرده و صحیح دانسته است)، و گفته است: بر آن اتفاق محدثین وجود دارد. و اما مرتد، نه ارث می‌برد و نه از او ارث برده می‌شود، و مال او فیئ مسلمین است. از ابوبرده سروایت شده است که گفت: «پیامبر جمرا نزد مردی فرستاد که با زن پدرش ازدواج کرده بود، و به من دستور داد که گردنش را بزنم و از مال او خمس بگیرم (چون فئ بود) و او مرتد شده بود». چون ازدواج با زن پدرش را حلال شمرده بود.
و اما اهل دو دین، بدین گونه است که مسلمان از کافر، و کافر از مسلمان ارث نمی‌برد. چون پیامبرجگفته است:
«لَا یَرِثُ المُسْلِمُ الْکافِرَ وَلَا الْکافِرُ المُسْلِمَ». «مسلمان از کافر و کافر از مسلمان ارث نمی‌برد». و درباره این که: یهودی از نصرانی، و برعکس ارث می‌برد یا خیر؟ صحیح آن است که از هم ارث می‌برند. و این وقتی است که هر دو ذمّی یا هر دو کافر حربی باشند. پس هرگاه یکی ذمی و دیگری حربی و جنگی باشد از همدیگر ارث نمی‌برند، چون ولایت و موالات در بین آن‌ها نیست.