استثناء در طلاق
استثناء بیرون انداختن و جدا کردن چیزی است از یک حکم عام و کلی. در طلاق نیز استثناء صحیح است. و در قرآن و سنت استثناء موجود است. گاهی این استثناء در عدد و شمارش روی می‌دهد و گاهی استثناء به الفاظ مشیئت واقع می‌شود. اگر استثناء در عدد واقع شود وجود شرایط زیر لازم است:
اول: باید استثناء پیوسته به لفظ طلاق باشد و فاصله نیفتد.
دوم: نباید مستثنی تمام مستثنی منه را در بر بگیرد، یعنی چیزی که جدا می‌شود نباید به اندازه چیزی که گفته شده است، باشد یا بیشتر از آن باشد، یعنی عدد مستثنی شده نباید عدد مستثنی منه را در بر گیرد و اگر چنین باشد مثل این که بگوید: تو سه طلاقه هستی و سه طلاق تو واقع شود مگر سه طلاقه ات، این استثناء باطل است و زن سه طلاقه می‌شود، و این استثناء درست نیست چون استغراق مستثنی منه وجود دارد.
سوم: باید پیش از فراغت از سوگند به طلاق، قصد و نیت استثناء را داشته باشد اگرچه این نیت مقارن با اول سوگند به طلاق نباشد. ولی نباید بعد از فراغت از سوگند به طلاق، قصد استثناء کند پس اگر کسی به زنش گفت: تو سه طلاقه هستی مگر یک طلاق یا مگر دو طلاق، و فاصله‌ای بین این دو تا نباشد و نیت استثناء هم داشته باشد طلاق استثناء شده واقع نمی‌شود، یعنی اگر یکی را استثناء کرد یک طلاقش واقع می‌شود. اما اگر استثناء در مشیت واقع شود مثل این که بگوید: تو طلاق داده شده‌ای اگر خدا بخواهد. باید دید، اگر لفظ إن شاء الله بدون قصد و نیت و بنابر عادت همیشگی و ادب بر زبانش جاری گشته یا با گفتن آن قصد تبرک به ذکر الله داشت یا با گفتن آن قصد آن داشت که تمام کارها بنابر مشیت الهی است یا قصد نکرده چیزی را به مشیت الهی معلق سازد، در همه این احوال این استثناء تأثیر ندارد و طلاق واقع می‌شود، و اگر به حقیقت قصد تعلیق به مشیت الهی داشته باشد طلاق واقع نمی‌شود، چون به حقیقت ما وجود مشیت خدا را به آن نمی‌دانیم و اصل و بقای نکاح است، همان گونه که اگر طلاق را به مشیت شخصی معلق کند. آن شخص بمیرد و مشیت او دانسته نشود طلاق واقع نمی‌شود، چون به مشیتی که طلاق به آن معلق شده است علم نیست. و در حدیث آمده است: «مَن أَعتَقَ أَو طَلَّقَ وَاستَثنَی فَلَهُ ثُنّیاهُ»«هر کس کسی را آزاد کرد یا طلاق داد و استثناء در سخن آورد او حق دارد از استثنای خود بهره ببرد».
در استثنای به مشیت الهی فرقی نمی‌کند استثناء را اول یا آخر یا وسط کلام بگوید مثل این که بگوید: «تو مطلقه هستی اگر خدا بخواهد، یا اگر خدا بخواهد یا هر گاه خدا بخواهد یا وقتی که خدا بخواهد تو مطلقه هستی».