انواع قسمت کردن
قسمت کردن به سه نوع تقسیم می‌شود: رد، تعدیل، و افراز.
۱- تقسیم افراز، تقسیم متشابهات نامیده می‌شود، تقسیمی است که در حبوبات و دانه‌ها و پول و روغن و چیزهایی که مشابه دارند، و همچنین در خانه‌هایی که در بنا و زیر بنا متفق هستند، و زمینی که اجزاء آن با هم تشابه دارند و در چیزهایی که در این معنی و از این قبیل می‌باشند نیز این تقسیم قابل اجرا است.
چیزهایی که پیمانه‌ای هستند سهام‌های آن با پیمانه، و چیزهایی که کشیدنی و قابل توزین می‌باشند با وزن تقسیم می‌شوند. و اما زمینی که اجزاء آن با هم مساوی است به تعداد نصیب‌ها و سهم‌ها جزء به جزء می‌شود، و به همین روش رفتار می‌شود در خانه‌هایی که مشابه هستند، و پس از سهام تعیین شد با قید قرعه تقسیم صورت می‌گیرد. پس هر کس هر قسمت به نام او بیرون آمد آن را می‌گیرد و اگر امتناع کرد بر آن مجبور می‌شود.
۲- نوع دوم تقسیم تعدیل است. چیزی که بین دو کس مشترک است گاهی یک چیز است و گاهی دو چیز یا بیشتر، پس اگر یک چیز باشد مانند زمین که اجزاء آن مختلف است از نظر اختلاف در نوع گیاهان و قوت کشت و نزدیکی و دوری از آب و امثال آن، به طوریکه یک سوم آن از نظر مرغوبیت، معادل دو سوم کل زمین است در قیمت، در این گونه موارد یک سوم آن یک سهم، و دو سوم آن دیگری یک سهم فرض می‌گردد اگر بین آنان دو نصف باشد. و اما اگر مورد اشتراک دو چیز یا بیشتر باشد اگر زمین و ملک باشد مانند دو خانه یا دو دکان برابر در قیمت، پس اگر یکی از آن دو شریک طالب تقسیم بود به این معنی که، یک خانه از آن هر یکی باشد و دیگری از این تقسیم امتناع می‌کرد، مجبور به قبول آن نمی‌شود، چون هدف‌ها به علت اختلاف محل و بناء با هم اختلاف دارند. اگر آن مال مشترک، دکان‌های کوچک چسبیده به هم باشند که یکایک آن‌ها احتمال و صلاحیت تقسیم ندارند و نمی‌شود یکی یکی تقسیم شوند و یکی از شریک‌ها طالب تقسیم بود، باید به وی جواب داده شود و طلب او قبول گردد، چون به این کار نیاز است و به قول صحیح ممتنع را مجبور می‌کنند، و اگر مال مشترک زمین و ملک نباشد مانند این که، بندگان یا چهارپایان یا درختان یا جامه‌ها و امثال آن‌ها باشد، اگر همه از یک نوع باشند و مساوات و برابری دو شریک نیز ممکن باشد آن یکی را که امتناع از تقسیم می‌کند مجبور به قبول تقسیم می‌کنند، و اگر مساوات و برابری میان آن‌ها ممکن نباشد مانند، سه بنده که بین دو نفر به طور مساوی مشترک باشند. لیکن یکی از آن سه بنده از نظر قیمت برابر دو تای دیگر باشد آن یکی را یک سهم و دو تای دیگر را یک سهم قرار می‌دهند.
۳- نوع سوم تقسیم ردّ است، و صورت آن چنین است که، در یک قسمت زمین چاهی یا درختانی قرار دارد پس آنچه که به آن قسمت اختصاص دارد تعیین قیمت می‌گردد و آن وقت زمین بطور مساوی تقسیم می‌گردد و در برابر آن قسمت زمین که دارای ویژگی‌های خاص است و بهره او شده است قیمت آن را برای طرف مقابل رد می‌کند و به وی برگشت می‌دهد، و همچنین است اگر مال مشترک بین دو شریک دو عبد باشند و به طور مساوی در آن شریک باشند در حالی که قیمت بنده‌ای یک هزار و قیمت دیگری ششصد باشد و تقسیم را بر این بنا قرار دهند که، آن یکی که بنده بهتر بهره‌اش شده است دویست را به دیگری برگرداند تا با هم برابر باشند. باید دانست که اگر در تقسیم قیمت گذاری نباشد یک تقسیم کننده جایز است، و اگر در تقسیم قیمت گذاری باشد کافی نیست مگر این که تقسیم کننده دو نفر باشند چون نرخ گذاری و تعیین قیمت جز با دو کس ثابت نمی‌شود.