فقه آسان در مذهب امام شافعی- جلد دوم

رأی دکتر احمد طه السنوسی

استاد احمد طه سنوسی عقد بیمه شغلی را شرعا جایز می‌داند و برای جواز آن به عقد موالات استدلال کرده است که گروهی از علمای دین عقد موالات را شرعا سببی از اسباب ارث قرار داده‌اند، از جمله: عمر بن خطاب و علی بن ابیطالب و ابن مسعود ش، ابوحنیفه و یارانش مذهب ایشان را پذیرفته‌اند. عقد موالات این است که، شخصی به عنوان عقد کننده برتر با شخصی دیگری که خویشاوندی ندارد عقد و پیمان ببندد بر این که، هرگاه او مرد از او ارث ببرد که شرعا از این عقد و پیمان و معاقده رابطه و پیوند حقوقی بین آن دو طرف به وجود می‌آید که اساس و قوام آن، التزام پذیرفتن عقد کننده برتر است که مولی الموالات نامیده می‌شود و طرف اصلی این عقد است که او ملتزم می‌شود به این که، اگر آن شخص طرف قرارداد در حال خطا مرتکب جنایتی شد، تعهد مالی آن را تحمل و تقبل نماید در برابر این که هرگاه آن شخص بدون وارث بمیرد مولی الموالات و عقد کننده برتر از او ارث ببرد. پس معاقده بیمه مسئولیت و شغلی شباهت به این عقد موالات دارد، از این جهت که هر دوی بیمه کننده و مولی الموالات ملتزم شده‌اند به تحمل و قبول تعهد مالی ناشی از مسئولیت طرف قرار داد خود.

در عقد موالات، مولی الموالات ملتزم شده است که غرامت مالی ناشی از جنایت خطای طرف قرارداد خود را بپردازد، و در عقد بیمه شغلی و مسئولیت، شرکت بیمه کننده ملتزم شده است که غرامت مالی ناشی از مسئولیت بیمه شده را بپردازد. در هر دوی این معاقده و پیمان، ملتزم و پذیرنده این التزام در برابر التزام خود یک عوض مالی نصیبیش می‌شود که در عقد موالات میراث ماترک آن شخص است، و در بیمه مالی است که بیمه شده در برابر تعهد به شرکت بیمه کننده می‌پردازد.

و استاد سنوسی این بحث خود را منحصرا به بیمه مسئولیت و شغلی اختصاص داده و به موضوع بیمه مالی و تجاری و بیمه عمر نپرداخته است، چون به نظر او تنها بیمه شغلی و مسئولیت، با عقد موالات اسلامی مشابهت تمام دارد [۲۷].

و تنها خداوند است که هدایت و توفیق را ارزانی می‌دارد و از خداوند خواستارم که ما را از جمله هدایت یافتگان قرار دهد و به این کتاب، مؤلف (و مترجم) و دیگر مسلمانان را سود و نفع برساند و این تلاش را جزو اعمال صالحه آنان قرار دهد و آن را از آنان بپذیرد که همانا او شنوا و اجابت کننده است.

بحمد لله وتوفیقه به پایان رسید این ترجمه.

سنندج (۲۶ / ۶ / ۱۳۶۹ شمسی).

محمود ابراهیمی استادیار دانشگاه رازی.

[۲۷] ممکن است گفته می‌شود که: آنچه سنوسی گفته است محل اتفاق نظر همه فقها نیست و تنها ابوحنیفه و یارانش به آن رأی داده‌اند و مراعات خلاف و پرهیز از شبهه بر کسی مخفی نیست و هرکس از شبهه پرهیز کند دین و آبروی خود را پاک نگه داشته است. به علاوه از رأی شیخ بخیت که او نیز از بزرگان علما و فقهای مذهب حنفی در عصر استاد سنوسی است مطلع شدید. اگر آن مرحوم در آن سندی می‌دید و قابل استناد می‌دانست آن را ذکر می‌کرد و به آن رأی می‌داد ولی چنین نکرد و ما نیز رأی او را می‌پذیرم و مذهب او را اختیار می‌نمائیم. و استاد مصطفی زرقا نیز رأی داد، و او نیز به جواز مطلق بیمه رأی داده که بر آن تکیه نکردیم. و به آراء ذکر شده اکتفا نموده و احتیاط را پیش گرفتیم به ویژه درباره این گونه معاملات خطرناک و سخت و دشواری که یهودیان و صهیونیستها آن را برای بلعیدن و به جیب زدن اموال دیگران اختراع کرده‌اند و حریص بر جمع اموال می‌باشند از هر راهی که باشد.