حیات صحابه – جلد ششم

بیانیه‏های متفرقه وی س

دینوری در المجالسة و ابن عساکر از مجاهد روایت نموده‏اند که گفت: عثمان بن عفان بیانیه داد، و در بیانیه‏اش گفت: فرزند آدم، بدان ملک الموتی که موظف تو گردیده است، همیشه از وقتی که در دنیا هستی تو را می‏گذارد، و به‌سوی غیر تو می‏رود، ولی چنان انگار، که از غیر تو حالا درگذشته، و به‌سوی تو می‏آید و تو را اراده نموده است، بنابراین آمادگی خود را بگیر، و برای آن آماده شو، و غافل مشو، چون او از تو غافل نمی‏شود، فرزند آدم، بدان: اگر از نفس خودت غافل شدی و آمادگی نگرفتی، غیر تو برای آن آمادگی نمی‏گیرد، و از ملاقات خداوند گزیری نیست، بنابراین برای نفست خودت آمادگی بگیر، و آن را برای دیگران مسپار، والسلام. این چنین در الکنز (۱۰۹/۸) آمده است.

و دینوری و ابن عساکر از حسن روایت نموده‏اند که: عثمان بن عفان برای مردم بیانیه داد، و پس از حمد و ثنای خداوند گفت: ای مردم از خدا بترسید، چون تقوای خدا غنیمت است، و بهترین و خوب‏ترین خردمندی و زیرکی این است، که انسان نفس خود را منقاد بسازد، و برای ما بعد مرگ عمل کند، و از نور خداوند، نوری را برای تاریکی قبر کسب نماید، و باید بنده از این بترسد که خداوند کور حشرش کند، در حالی که بینا بوده است، و برای حکیم کلام جامع کفایت می‏کند، و کر از جای دور صدا کرده می‏شود، و بدانید، با کسی که خدا باشد، از چیزی نمی‏ترسد، و کسی را که خداوند در مقابلش قرار گیرد، بعد از وی از کی تمنی می‏کند؟. این چنین در الکنز (۲۲۴/۸) آمده است.

و ابن جریر و ابن ابی حاتم از حسن روایت نموده‏اند که گفت: عثمان را بر منبر دیدم که گفت: ای مردم، از خداوند در این اعمال پوشیده و پنهان بترسید، چون من از رسول خدا صشنیدم که می‏گفت: «سوگند به ذاتی که جان محمد در دست اوست، هر کس عمل پوشیده‏ای را انجام دهد، خداوند چادر آشکار آن را بر تنش می‏نماید، اگر خیر باشد، خیر، و اگر شر باشد، شر، بعد از آن این آیت را تلاوت نمود:

﴿وَرِيشٗا - و نگفت: وَرِيشٗا- وَلِبَاسُ ٱلتَّقۡوَىٰ ذَٰلِكَ خَيۡرٞ﴾[الاعراف: ۲۶].

ترجمه: «و مایه زینت شماست و لباس پرهیزگاری بهتر است».

می‏گوید: هدف اخلاق نیکوست [۱۳۸]. این چنین در الکنز (۱۳۷/۲) آمده است.

احمد، بزار، مروزی، شاشی، ابویعلی و سعیدبن منصور از عبادبن زاهر روایت نموده‏اند که گفت: از عثمان در حالی که بیانیه می‏داد شنیدم که گفت: به خدا سوگند، ما رسول خدا صرا در سفر و اقامت همراهی و مصاحبت نمودیم، وی مریض‏های ما را عیادت می‏نمود، جنازه‌هایمان را مشایعت می‏کرد، همراه‌مان به غزا می‏رفت، و با کم و زیاد همراه‌مان مواسات و همدردی می‏نمود، و مردمانی حالا مرا درباره وی میاموزانند، احتمال دارد، که یکی از ایشان وی را هرگز ندیده باشد [۱۳۹]. این چنین در الکنز (۴۴/۴) آمده است. هیثمی (۲۲۸/۷) می‏گوید: این را احمد و ابویعلی در الکبیر [۱۴۰]روایت نموده‏اند، و دومی افزوده است: آن گاه اعین پسر همسر فرزدق برای وی گفت: ای نعثل [۱۴۱]تو تغییر نموده‏ای، عثمان پرسید: این کیست؟ گفتند: اعین، فرمود: بلکه تو ای بنده تغییر نموده‏ای، می‏افزاید: آن گاه مردم به‌سوی اعین حمله نمودند، می‏گوید: ومردی از بنی لیث آنان را از وی باز می‏داشت، تا این که وی را داخل منزلش نمود. رجال این دو، رجال صحیح‌اند، غیر عبادبن زاهر که ثقه است. شافعی و بیهقی (۹/۸) از مالک از کاکایش ابوسهیل بن مالک از پدرش روایت نموده‏اند که: وی از عثمان بن عفان در بیانیه‏اش شنید که می‏گفت: خردسال را به کسب مکلف نسازید، چون هر گاهی وی را به کسب مکلف سازید دزدی می‏کند، و کنیز بدون هنر و حرفه را نیز به کسب مکلف نسازید، چون اگر شما وی را به کسب مکلف سازید، از طریق فاحشه گری کسب می‏کند،و عفت آنان را، وقتی خداوند شما را عفیف ساخته است، نگه دارید، و از طعام‏ها همان طعامی را انتخاب نمایید که پاک و خوب است. بیهقی می‏گوید: بعضی ایشان این را از عثمان به نقل ثوری مرفوع ذکر نموده‏اند، ولی رفع آن ضعیف است [۱۴۲]. این چنین در الکنز (۴۷/۵) آمده است.

و بیهقی [۱۴۳]از زیدبن صلت روایت نموده که: وی از عثمان در حالی که بر منبر قرار داشت شنید که می‏گفت: ای مردم، من شما را از قمار - هدفش نرد است - بر حذر می‏دارم، چون برایم تذکر داده شد، که آن در خانه‏های عده‏ای از شما هست، کسی که آن را در خانه‏اش دارد، باید حریقش نماید یا بشکناندش. و عثمان بار دیگری که بر منبر قرار داشت گفت: ای مردم، من درباره نرد برای‌تان صحبت نمودم، و شما را ندیدم که آن را بیرون نموده باشید، بنابراین اراده نمودم که هیزمی را جمع کنم، و باز به خانه‏های آنانی بفرستم که نردها در خانه هایشان است، و آن را برایش بسوزانم. این چنین در الکنز (۳۳۴/۷) آمده است.

بیهقی و ابن عساکر از سالم مولای عبدالرحمن بن حمید روایت نموده‏اند که: عثمان بن عفان نماز را در منی کامل خواند [۱۴۴]، بعد از آن برای مردم بیانیه داد و گفت: ای مردم، سنت همان سنت رسول خدا، و سنت دو یاران وی است، ولی امسال مردم به کثرت آمده‏اند، و من ترسیدم که سنتی نسازید [۱۴۵]. این چنین در الکنز (۲۳۹/۴) آمده است.

و ابن عساکر از قتیبه بن مسلم روایت نموده، که گفت: حجاج بن یوسف برای‌مان بیانیه داد، و قبر را یاد نمود، و این را به کثرت تکرار می‏نمود که: قبر خانه تنهایی است، خانه غربت است تا این که گریست، و کسانی را که در اطرافش قرار داشتند گریانید، بعد از آن گفت: از امیرالمؤمنین عبدالملک بن مروان شنیدم که می‏گفت: از مروان شنیدم که در بیانیه‏اش می‏گفت: عثمان بن عفان برای‌مان بیانیه ایراد نمود، و در بیانیه‏اش گفت: رسول خدا صبه هر قبری که نگاه می‏نمود، و یا یادش می‏کرد می‏گریست. این چنین در الکنز (۱۰۹/۸) آمده است.

و احمد (۶۲/۱) از سعیدبن مسیب روایت نموده، که گفت: از عثمان که بر منبر قرار داشت شنیدم که می‏گفت: من خرما را از یکی از شاخه‏های یهود که برای‌شان بنوقینقاع گفته می‏شد می‏خریدم، و به فایده می‏فروختمش، این خبر برای رسول خدا صرسید، وی گفت: «ای عثمان، وقتی که خریدی به اندازه و وزن بگیر، و وقتی فروختی نیز وزن و اندازه نما» [۱۴۶]. و احمد (۷۲/۱) از حسن روایت نموده، که گفت: حاضر بودم، که عثمان در بیانیه‏اش به کشتن سگان و ذبح کفترها امر نمود.

[۱۳۸] ضعیف. ابن جریر و ابن ابی حاتم و در سند آن سلیمان بن ارقم که چنانکه ابن حجر می گوید ضعیف است. [۱۳۹] صحیح. احمد (۱/ ۶۹) هیثمی (۷/ ۲۲۸) و رجال آن جز عباد بن زاهر که ثقه است همه رجال صحیح‌اند. [۱۴۰] این چنین در اصل آمده، ولی ظاهر: طبرانی است و نه ابویعلی. [۱۴۱] دشمنان عثمان وی را نعثل می‏نامیدند، و نعثل نام مردی بود از مصر دارای قد رسا و رویش دراز. [۱۴۲] ضعیف. بیهقی (۸/ ۸) بیهقی آن را ضعیف دانسته است. [۱۴۳] بیهقی (۱۰/ ۲۱۵). [۱۴۴] یعنی با وجود این که عثمان سمسافر بود نمازش را قصر نکرد و کامل خواند. [۱۴۵] بیهقی (۳/ ۱۴۴). [۱۴۶] حسن. احمد (۱/ ۲۶۲) هیثمی می گوید: سند آن حسن است: المجمع (۴/ ۹۸).