حیات صحابه – جلد ششم

هدف این قول امام ترمذی و غیر وی: (حدیث حسن صحیح).

در ظاهر، این عبارت غامض و مشکل به نظر می‏خورد، چون حسن در درجه پایین‏تر از صحیح قرار دارد، پس چگونه می‏توان آن دو را به این صورت با هم جمع نمود؟

علماء در جواب به این پرسش پاسخ‏هایی گفته‏اند، و در اینجا قول حافظ ابن حجر که سیوطی نیز آن را پذیرفته به عنوان جواب برای سئوال فوق نقل می‏گردد.

۱- اگر حدیث دو اسناد یا زیادتر از آن داشته باشد، معنای این قول ترمذی چنین است: حدیث به اعتبار یک اسناد حسن، و به اعتبار اسناد دیگر صحیح است.

۲- ولی اگر یک اسناد داشته باشد، معنای آن چنین است: نزد قومی حسن است، و نزد قوم دیگری صحیح. گویی که موصوف به اختلاف علماء درباره حکم این حدیث اشاره می‏کند، و یا این که حکم نزد وی بر یکی از آن دو، ترجیح نیافته است.

۳- صحیح لغیره: این همان حدیث حسن لذاته است، البته وقتی که همین حدیث حسن لذاته از طریق دیگری به مانند آن و یا قوی‏تر از آن روایت شده باشد. و صحیح لغیره، به خاطری نامیده شده که صحت از ذات سند پدید نیامده، بلکه از انضمام روایت دیگری به آن پدید آمده است. به این صورت صحیح لغیره که مرکب از حسن لذاته و روایتی مانند آن و یا قویتر از آن است، از حسن لذاته در مرتبه بلندتر، و از صحیح لذاته پایین‏تر می‏باشد.

۴- حسن لغیره: این همان حدیث ضعیف است، که برای خود طریق متعدد دیگری داشته باشد، ولی سبب ضعف آن فسق و یا کذب راوی نباشد.

از این تعریف چنین دانسته می‏شود که ضعیف به درجه حسن لغیره به دو شرط ارتقا یافته می‏تواند:

۱- اینکه همان حدیث ضعیف، از طریق دیگری، و یا زیاده از یک طرق، به شرطی که همان طریق دیگر مثل آن و یا قوی‏تر از آن باشد، روایت کرده شود.

۲- اینکه سبب ضعف حدیث سوء حفظ راوی آن، یا انقطاعی در سند آن و یا جهالت در رجال آن باشد. به این صورت حسن لغیره از حسن لذاته درمرتبه پایین‏تر می‏باشد، ولی مقبول و قابل حجت است.