بیانیه بلیغ، نافع و جامع وی س
ابن کثیر در البداید (۳۰/۷) ذکر نموده که: علی سدر میان آنان برای ایراد بیانیه برخاست و گفت: ستایش خداوندی راست، که آفریننده خلق، دمنده صبح، برانگیزنده مردگان و بیرون کننده آنانی است که در قبراند، و شهادت میدهم، که معبود بر حقی جز خداوند نیست، و محمد صبنده و رسول اوست، و شما را به ترس خداوند توصیه میکنم. بهترین چیزهایی که بنده به آنها تقرب جوید اینها اند:ایمان، جهاد در راه خدا، کلمه اخلاص، که فطرت است، برپایی نماز، که ملت است، دادن زکات، که از فریضه وی است، روزه رمضان، که سپری از عذابش میباشد، حج خانه، که از بین برنده فقر و نابود کننده گناه است، صله رحم، که زیاد کننده مال، به تأخیر افکننده اجل و سبب محبت در خانواده است. صدقه پنهانی، که گناه را از بین میبرد، و خشم پروردگار را فرو مینشاند و نیکی نمودن، که مردن بد را دفع میکند و از پرتگاههای بد باز میدارد. ذکر خداوند را به کثرت نمایید، چون این بهترین ذکرهاست، و به آنچه رغبت نمایید، که برای پرهیزگاران وعده داده شده است، چون وعده خدا راستترین وعدههاست، و به روش نبیتان صاقتدا کنید، چون آن بهترین روشهاست، و به سنتش خود را آراسته سازید، چون آن بهترین سنتهاست، و کتاب خداوند را بیاموزید، چون آن بهترین سخنهاست. در دین تفقه حاصل کنید، چون این عمل بهار قلبهاست، و به نور آن شفا جویید، چون آن شفای آنچه است، که در قلبها وجود دارد، و تلاوتش را نیکو نمایید، چون آن بهترین قصه هاست، و وقتی برای‌تان تلاوت گردید، برایش گوش فرا دهید، و خاموشی اختیار نمایید، تا رحم کرده شوید، و وقتی به علم آن هدایت کرده شدید، به علمی که از آن فرا گرفتید عمل نمایید، تا رهیاب گردید. چون عالم عامل به غیر علمش، مانند جاهل کجرو است، که از جهلش به راه نمیآید، بلکه من به این باورم که حجت و پشیمانی بر این عالم خارج از دایره علمش بزرگتر و مداومتر از این جاهل متحیر در جهلش است، و هر دوی‌شان گمراه شده و دچار هلاکتاند.
متردد نشوید، که در شک میافتید، و در شک نیافتید که کافر میشوید، و در قبال نفسهایتان سهل انگاری نکنید، که غافل میشوید، و در حق غفلت نکنید، که زیانمند میگردید. آگاه باشید، از جمله متانت و استواری این است که یقین نمایید، و از یقین این است، که مغرور نشوید، و خیرخواهترین شما برای نفسش، مطیعترین شما از پروردگارش است، و خائنترین شما به نفسش، عاصیترین شما برای پروردگارش است. کسی که از خدا اطاعت نماید، در امان میباشد و خوش میشود، و کسی که از خدا نافرمانی کند، میترسد، و پشیمان میشود، گذشته از این، از خداوند یقین بخواهید، و هنگام عافیت به سویش رغبت نمایید، و بهترین چیزی که در قلب دوام نماید یقین است. بهترین امور، همانهااند که از طرف شریعت مقرر شدهاند، و نوپیداهای آن بدترین آن هاست،و هر نو پیدا بدعت است، و هر نوپیدا کننده بدعتی است،و کسی که بدعت ایجاد کند، ضایع کرده است، هر بدعتی که بدعتی را ایجاد کند، سنتی را به آن ترک نموده است. زیانمند کسی است که در دینش زیانمند شود، و زیانمند کسی است که نفسش را زیانمند سازد، و ریا از شرک است، و اخلاص از عمل و ایمان است، و مجالس لهو قرآن را فراموش میسازد، و شیطان در آن حاضر میگردد، و به‌سوی هر فساد و گمراهی فرا میخواند، و همنشینی زنان قلبها را کج میسازد، و چشمها را به‌سوی همنشین زنان متوجه میسازد، و این مجالس دامهای شیطاناند، با خداوند راستکاری و صداقت پیشه کنید، چون خداوند با هر صادق است، و از دروغ اجتناب ورزید، چون دروغ دور از ایمان است. آگاه باشید، صداقت نزدیک نجات و کرامت است، و دروغ نزدیک پستی و هلاکت است. آگاه باشید، حق را بگویید، تا به آن شناخته شوید، و به آن عمل کنید تا از اهلش باشید، و امانت را به کسی بسپارید، که برای‌تان به امانت داده است، و با کسی که همراه‌تان قطع صله رحمی نموده، پیوند برقرار نمائید، و با کسی که محروم‌تان ساخته است احسان و سخاوت کنید، و وقتی وعده سپردید و تعهد کردید، به آن وفا نمایید. وقتی فیصله کردید، عدالت نمایید. به پدران افتخار نکنید، به لقبها [ی ناپسند] صدا ننمایید. مزاح نکنید، یکدیگر خود را به خشم نیاورید. ضعیف، مظلوم، قرض دار، انسان در راه خدا، مسافر، سئوال کنندگان و کسانی را که در بند و اسیراند کمک کنید. بر بیوهها و یتیمها رحم نمایید، سلام بدهید، تحیه را بر اهلش به مثل آن، یا بهتر از آن رد کنید،
﴿وَتَعَاوَنُواْ عَلَى ٱلۡبِرِّ وَٱلتَّقۡوَىٰۖ وَلَا تَعَاوَنُواْ عَلَى ٱلۡإِثۡمِ وَٱلۡعُدۡوَٰنِۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۖ إِنَّ ٱللَّهَ شَدِيدُ ٱلۡعِقَابِ﴾[المائدة: ۲].
ترجمه: «و همدیگر را به نیکوکاری و به پرهیزگاری مدد کنید، و همدیگر را به گناه و ظلم مدد مکنید، و از خدا بترسید، به راستی که خداوند سخت عذاب کننده است».
مهمان را عزت نمایید، برای همسایه نیکی کنید، مریضان را عیادت نمایید، جنازه را مشایعت کنید و بندگان خدا و با هم برادر باشید.
اما بعد: دنیا روی گردانیده و اعلام خداحافظی نموده است، و آخرت نزدیک شده و نزدیک است برپا گردد. امروز، روز آمادگی است و فردا مسابقه، و سبقت جنت است و انتها دوزخ [۱۵۱]، آگاه باشید، شما در روزهای مهلت قرار دارید، که از عقب آن اجل است، و به سرعت به پیش رانده میشود. پس کسی که عمل خود را در روزهای مهلتش برای خداوند، قبل از فرارسیدن اجلش، خالص گردانید، عملش را نیکو گردانیده است، و به آرزویش دست یافته است، و کسی که از این تقصیر نماید، عملش زیانمند گردیده، و آرزویش به ناامیدی مبدل گردیده، و آرزویش به وی ضرر رسانیده است. پس در حال فراخی و ترس عمل نمایید، اگر فراخی بر شما نازل گردید، شکر خدا را به جای آورید، و ترس را همراهش جمع کنید، و اگر بر شما خوفی نازل گردید، خداوند را ذکر کنید و با ذکر وی امید را یکجا سازید. چون خداوند مسلمانان را نیکی وعده داده، و برای کسی که شکرگزاری نماید زیادت را وعده کرده است. من به خواب رفتهتر از طالب جنت، و خواب رفتهتر از گریزنده آتش ندیدم. خوبترین دست آوردی که میدانم، همان چیزی است که برای روزی که ذخیرهها در آن ذخیره میشوند، و رازها افشا میگردند، و گناهان کبیره در آن جمع میشوند، کسب شده باشد. کسی را که حق برایش نفع نرساند، باطل برایش ضرر میرساند، و کسی را که حق بر هدایت، راست و استوار نگه ندارد، گمراهی وی را به بیراهه میکشاند، و کسی را که یقین نفع نرساند، شک برایش ضرر میرساند، و کسی را که چیز موجود نزدش نفع نرساند، بعید و دورش تاریکتر، پیچیدهتر، و غایب و غیر موجودش، عاجزتر و ناتوانتر میباشد. شما به کوچ نمودن دستور داده شدهاید، و به توشه گرفتن دلالت کرده شدهاید. آگاه باشید، از دو چیز بیشتر از هر چه برای‌تان میترسم: درازی آرزو و پیروی خواهشات. درازی آرزو آخرت را فراموش میسازد، و پیروی خواهشات ازحق دور میکند، آگاه باشید، دنیا روی گردانیده و کوچ کرده است، و آخرت روی آورده و در حال آمدن است، و این دو برای خود فرزندانی دارند، بنابراین اگر توانستید از فرزندان آخرت باشید، و از فرزندان دنیا نباشید، چون امروز عمل است و حساب نیست، و فردا حساب است و عمل نیست. حافظ ابن کثیر میگوید: این بیانیه بلیغ، نافع، جامع خیر و نهی کننده شر است، و برای این شواهدی از طرق دیگر به شکل متصل وجود دارد، واللَّه الحمد والمنه.
[۱۵۱] این چنین در اصل و البدایه آمده است.