حیات صحابه – جلد ششم

بیانیه پرشکوه وی درباره بیان نعمت‌های خداوند بر مسلمانان و ترغیب به شکر آن

ابن جریر همچنان در تاریخش (۲۸۳/۳) از عروه و غیر وی روایت نموده، که گفتند: عمر سبیانیه داد و گفت: خداوند، که پاکی و ستایش از آن اوست، شکر گزاردن را بر شما لازم گردانیده است، و حج را نیز در جمله دیگر کرامت‏ها و عزت‏های آخرت و دنیا بر شما لازم گردانیده، البته بدون اینکه شما این را از وی سئوال نموده باشید، و بدون اینکه شما رغبتی به آن داشته باشید، خداوند تبارک و تعالی شما را درحالی آفرید که چیزی نبودید، البته برای خودش و برای عبادتش، و برین قادر بود، که شما را ذلیل‏ترین مخلوقش نزد خود گرداند، ولی عموم آفریده‏اش را در خدمت شما قرار دارد، و شما را برای چیزی غیر از خودش نگردانید، و:

﴿سَخَّرَ لَكُم مَّا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِ وَأَسۡبَغَ عَلَيۡكُمۡ نِعَمَهُۥ ظَٰهِرَةٗ وَبَاطِنَةٗ﴾[لقمان: ۲۰].

ترجمه: «برای شما آنچه را در آسمانهاست و آنچه را در زمین است رام گردانیده است، و نعمت‏های خود را بر شما به شکل آشکارا و پنهان فراوان نموده و گسترانیده است».

و شما را در خشکی و بحر سوار گردانید، و از چیزهایی پاکیزه برای‏تان رزق فراهم آورد، تا شکر و سپاس وی را به جای آورید.

گذشته از این برای‏تان گوش و چشم داد، و از نعمت‏های خداوند، بر شما نعمت‌هایی است که همه بنی آدم را به آن نوازیده است، و از آن جمله نعمت‌هایی هست، که فقط به آن اهل دین شما را نوازش داده است، باز همه این نعمت‏ها، اعم از خاص و عامش نصیب دولت شما، زمان شما و طبقه شما گردیده است، و اگر از آن نعمت‏ها یک نعمتش که نصیب یک شخص شده است در میان همه مردم تقسیم گردد، همه‌شان را شکر و سپاس آن خسته و مانده می‏سازد، و حق آن بالای‌شان گرانی می‏کند، مگر به کمک و یاری خدا، و با ایمان به خدا و رسولش، شما در روی زمین خلیفه هستید، و بر اهل آن غالبید، خداوند دین را نصرت داده است، و جز دو امت دیگر امتی مخالف دین‌تان نیست: امتی که غلام اسلام و اهل آن‌اند، و برای‏تان جزیه می‏پردازند، و از معشیت و زحمات و ثمره حاصلات خویش بهتر و خوب آن را برای شما اختصاص می‏دهند، به این صورت زحمت و تکلیف بر آنان است و منفعت از آن شما. و امت دیگر همان است که در هر روز و شب انتظار وقایع و گرفت‏های خداوند را می‏کشند، و خداوند قلب‏هایشان را پر از رعب و ترس نموده است، و برای‌شان پناهگاهی نیست که به آن پناه برند، و نه گریز گاهی است که خود را در آن نگه دارند و حفاظت نمایند، عساکر خداوند آن‏ها را فرا گرفته‏اند و به ساحه‌شان پایین گردیده‏اند، البته توأم با فراخی زندگی، زیادت مال، فرارسیدن دسته‏های کمکی و محکم سازی مرزها به اجازه و اذن خدا، و توأم با عافیت بزرگ و عامی، که این امت بر بهتر از آن از ابتدای اسلام تاحال قرار نداشته است، و باز هم ستایش در این فتوحات بزرگ در هر شهر و سرزمین از آن خداست، ولی علی‏رغم این، شکر شکرگزاران، ذکر ذکر کنندگان و اجتهاد اجتهاد کنندگان، در مقایسه با این نعمت‌هایی که عدد آن شماریده نمی‏شود، و اندازه‏اش گرفته نمی‏شود، ناچیز و غیر کافی به نظر می‏خورد، و ادای حق آن جز به کمک و یاری و رحمت و لطف خداوند مقدور نمی‏نماید، به این اساس ما از خداوندی، که معبود بر حقی جز وی نیست، ذاتی که این نعمت را برای ما ارزانی فرموده است، سؤال می‏کنیم، تا ما را توفیق عمل به طاعتش و تیزی و شتاب به رضایش نصیب گردانید.

بندگان خدا، نعمت خداوند را نزدتان به یاد آورید، و در کامل شدن نعمت خدا بر خویشتن با شکرگزاری بکوشید، و این عمل را در مجالس‌تان و دو تن و یک تن انجام دهید، چون خداوند ﻷبرای موسی ÷گفته است:

﴿أَخۡرِجۡ قَوۡمَكَ مِنَ ٱلظُّلُمَٰتِ إِلَى ٱلنُّورِ وَذَكِّرۡهُم بِأَيَّىٰمِ ٱللَّهِ﴾[ابراهیم: ۵].

ترجمه: «قومت را از تاریکی‏ها به‌سوی روشنی بیرون ساز، و واقعه‏های گذشته‏ای را که خداوند پدید آورده است برای‌شان یاد دهانی کن».

و برای محمد صگفته است:

﴿وَٱذۡكُرُوٓاْ إِذۡ أَنتُمۡ قَلِيلٞ مُّسۡتَضۡعَفُونَ فِي ٱلۡأَرۡضِ﴾[الانفال: ۲۶].

ترجمه: «و وقتی را یاد کنید که شما در زمین اندک و ناتوان بودید».

اگر شما وقتی که مستضعف و محروم از خیر دنیا بودید، بر شعبه‏ای از حق قرار می‏داشتید، و به آن مؤمن می‏بودید و به آن راحت می‏گرفتید، و از معرفت خدا و دینش بهره‏مند می‏بودید، و به آن، خیر بعد از مردن را آرزو می‏نمودید باز هم یک چیزی بود، ولی شما از همه مردم زندگی سخت‏تر و دشوارتر داشتید، و از همه مردم جهالت‌تان به خدا محکم‏تر بود، اگر این چیزی که شما را توسط آن از هلاکت نجات بخشیده، همراهش نصیب و حصه‏ای از دنیای‌تان نمی‏بود، و فقط اعتماد و ثقه برای‌تان در قبال آخرت‌تان می‏بود، که معاد و برگشت به‌سوی آنست، و شما بر همان حالتی از سختی و دشواری در زندگی قرار می‏داشتید، که قبلاً بر آن حالت بودید، باز هم برای‌تان شایسته و سزنده می‏بود که بر حصه و نصیب‌تان از آن حرص می‏ورزیدید، و آن را بر غیرش غالب می‏ساختید، این را بگذار، که این نجات و این دین برای‌تان فضیلت دنیا و کرامت آخرت هر دو را فراهم آورده است، و کسی که از شما بخواهد می‏تواند آن را از آن خود سازد، من شما را به خدایی سوگند می‏دهم که در میان قلب‏هایتان حایل است، که به همان حق‏های خداوند، که آن‏ها را دانسته‏اید عمل نمایید، و نفس‏هایتان را به طاعتش محصور سازید، و همراه خوشی به نعمت، خوف را نیز به سبب انتقال آن و برگشتش، در خود جا دهید، چون هیچ چیزی در سلب نمودن نعمت تیزتر و فعال‏تر از کفران آن نیست، و شکرگزاری، امنی است از دگرگونی، و افزونی است برای نعمت، و انگیزه‏ای است برای زیادت و این امر و نهی شما از طرف خداوند بر من واجب است.