باب ۵: توبه از گناه قبول مى‌شود هرچند گناه و توبه تکرار شوند
۱٧۵۴ ـحدیث: «أَبِي هرَيْرَةَس قَالَ: سَمِعْت النَّبِيَّج، قَالَ: إِنَّ عَبْدًا أَصَاب ذَنْبًا، وَرُبَّمَا قَالَ، أَذْنَبَ ذَنْبًا فَقَالَ: رَبِّ أَذْنَبْتُ وَرُبَّمَا قَالَ: أَصَبْتُ فَاغْفِرْ لِي فَقَالَ رَبُّهُ: أَعَلِمَ عَبْدِي أَنَّ لَهُ رَبا يَغْفِرُ الذَّنْبَ وَيَأْخُذ بِهِ غَفَرْتُ لِعَبْدِي ثُمَّ مَكَثَ مَا شَاءَ اللهُ ثُمَّ أَصَابَ ذَنْبًا، أَوْ أَذْنَبَ ذَنْبًا فَقَالَ: رَبِّ أَذْنَبْتُ، أَوْ أَصَبْتُ آَخَرَ فَاغْفِرْهُ فَقَالَ: أَعَلِمَ عَبْدِي أَنَّ لَهُ رَبًّا يَغْفِرُ الذَّنْبَ، وَيَأْخُذُ بِهِ غَفَرْتُ لِعَبْدِي ثُمَّ مَكَثَ مَا شَاءَ اللهُ ثُمَّ أَذْنَبَ ذَنْبًا وَرُبَّمَا قَالَ: أَصَابَ ذَنْبًا قَالَ: قَالَ رَبِّ أَصَبْتُ أَوْ أَذْنَبْتُ آخَرَ فَاغْفِرْهُ لِي فَقَالَ: أَعَلِمَ عَبْدِي أَنَّ لَهُ رَبًّا يَغْفِرُ الذَّنْبَ وَيَأْخُذُ بِهِ غَفَرْتُ لِعَبْدِي ثَلاَثًا فَلْيَعْمَلْ مَا شَاءَ» [۴۸۵].
یعنی: «ابو هریرهسگوید: شنیدم که پیغمبر جگفت: بنده‌اى از بندگان خدا مرتکب گناهى شد، سپس (قلباً پشیمان گردید و) گفت: پروردگارا! مرتکب گناه شده‌ام مرا ببخش، پروردگارش گفت: آیا این عبد من مى‌داند که پروردگارى دارد که گناه را مى‌بخشد و یا گناهکار را مورد مؤاخذه قرار مى‌دهد؟ (پس چون مى‌داند) من از گناه او صرف‌نظر مى‌کنم پس من او را مى‌بخشم.
سپس آن عبد مدّت زمانى که خواست خدا بود از گناه دورى کرد، ولى مجددآ دچار گناه گردید، (و باز قلباً ناراحت و پشیمان شد) و گفت: پروردگارا! مرتکب گناه دیگرى شدم، مرا ببخش، خداوند گفت: مگر این عبد من مى‌داند پروردگارى دارد که گناه را مى‌بخشد و یا گناهکار را مؤاخذه مى‌کند؟ (چون مى‌داند همچو پروردگارى را دارد) من گناه او را مى‌بخشم، آن مرد مدّت زمان دیگر که خواست خدا بود از گناه دورى کرد، امّا مجددآ مرتکب گناه دیگرى شد، آن عبد (در حال پشیمانى قلبى) گفت: پروردگارا! دچار گناه دیگرى شدم و مرا عفو کن، خداوند گفت: چون این بنده من مى‌داند که پروردگارى دارد که گناهان را مى‌بخشاید و یا گناهکار را مؤاخذ مى‌نماید، من از هر سه گناه او صرف‌نظر کردم، (وقتى که عبد قلباً توبه مى‌کند) هر عملى که مى‌خواهد انجام دهد».
(امام قرطبى در کتاب «المفهم»مى‌گوید: این حدیث بر فضیلت و ثواب عظیم توبه و استغفار و وسعت و کرم و رحم خداوندى دلالت مى‌نماید، ولى این توبه و استغفار باید با پشیمانى قلبى همراه باشد، کسى که مرتکب گناه مى‌شود قلباً از رفتار ناپسند خود پشیمان شود و با شرمندگى و خجالت به سوى خدا برگردد. وقتى انسان گناهکار قلباً پشیمان شود و توبه کند مدّت زمانى از آن گناه دورى کند خداوند توبه او را مى‌پذیرد و چنین اشخاصى به عنوان مصرّ بر گناه محسوب نمى‌شوند. امّا کسانى که گناه مى‌کنند و تنها با زبان مى‌گویند توبه، استغفر الله، قلباً از این گناه پشیمان نیستند وتصمیم بر ترک گناه نمى‌گیرند واز گناه دورى نمى‌جویند گناهکارند و نه توبه‌کار و به عنوان انسان‌هاى مصرّ بر گناه محسوب مى‌باشند) [۴۸۶].
[۴۸۵] أخرجه البخاري في: ٩٧ كتاب التوحيد: ۳۴ باب قول الله تعالى: ﴿يُرِيدُونَ أَن يُبَدِّلُواْ كَلَٰمَ ٱللَّهِۚ قُل...﴾[الفتح: ۱۵]. [۴۸۶] پاورقى لؤلؤ و مرجان: ج ۳، ص: ۲۴۲.