باب ٧: درباره آیه ۱۰ سوره دخان
۱٧۸۳ ـحدیث: «عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍس قَالَ: إِنَّمَا كَانَ هذَا، لأَنَّ قرَيْشًا لَمَّا اسْتَعْصَوْا عَلَى النَّبِيِّج، دَعَا عَلَيْهِمْ بِسِنينَ كَسِنِي يُوسُفَ فَأَصَابَهَمْ قَحْطٌ وَجَهْدٌ حَتَّى أَكَلُوا الْعِظَامَ فَجَعَلَ الرَّجُلُ يَنْظُرُ إِلَى السَّمَاءِ، فَيَرَى مَا بَيْنَهُ وَبَيْنَهَا كَهَيْئَةِ الدُّخَانِ مِنَ الْجَهْدِ فَأَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى: ﴿فَٱرۡتَقِبۡ يَوۡمَ تَأۡتِي ٱلسَّمَآءُ بِدُخَانٖ مُّبِينٖ١٠ يَغۡشَى ٱلنَّاسَۖ هَٰذَا عَذَابٌ أَلِيمٞ١١﴾[الدخان: ۱۰-۱۱]. فَأُتِي رَسُولُ اللهِج، فَقِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ اسْتَسْقِ اللهَ لِمُضَرَ، فَإِنَّهَا قَدْ هَلَكَتْ قَالَ: لِمُضَرَ إِنَّكَ لَجَرِيءٌ فَاسْتَسْقَى، فَسُقُوا، فَنَزَلَتْ (إِنَّكُمْ عَائِدُونَ) فَلَمَّا أَصَابَتْهُمُ الرَّفَاهِيَةُ، عَادُوا إِلَى حَالِهِمْ، حِينَ أَصَابَتْهُمُ الرَّفَاهِيَةُ فَأَنْزَلَ اللهُﻷ: ﴿يَوۡمَ نَبۡطِشُ ٱلۡبَطۡشَةَ ٱلۡكُبۡرَىٰٓ إِنَّا مُنتَقِمُونَ١٦﴾[الدخان: ۱۶]. قَالَ: يَعْنِي يَوْمَ بَدْرٍ» [۵۱٧].
یعنی: «عبدالله بن مسعودسگوید: منظور از دخانى که در آیه ۱۰ سوره دخان است، این است وقتى که قریش اذیت و آزار خود را نسبت به پیغمبر جبه اوج خود رسانیدند، پیغمبر جدعا کرد که به قحطى مانند قحطى یوسف دچار شوند، و ایشان به قحطى شدیدى دچار شدند تا جایى که از شدّت گرسنگى استخوان را مى‌خوردند، وقتى یکى از آن‌ها به سوى آسمان نگاه مى‌کرد از شدّت گرسنگى و سرگیجه، بالاى سر خود را به صورت دخان و دود مى‌دید، در این مورد خداوند آیه ۱۰ سوره دخان را نازل کرد که مى‌فرماید: «منتظر باش تا روزى که آسمان دود و دخان فراوان و آشکار را در خود جمع مى‌کند، این دخان مردم را فرا مى‌گیرد و از شدّت ناراحتى مى‌گویند این عذابى است دردناک». ابن مسعودس گوید: پیش پیغمبر ج آمدند، گفتند: اى رسول خدا! طلب نزول باران براى قبیله مضر کن، چون از شدّت قحطى دارند از بین مى‌روند، پیغمبر ج گفت: آیا براى مضر (مشرک) دعا کنم؟ به راستى شما پررو هستید «از یک سو براى خدا شریک قرار مى‌دهید و پیغمبرش را اذیت مى‌کنید و از طرف دیگر طلب رحمت خدا مى‌کنید» سرانجام پیغمبر ج از خداوند خواست که باران برایشان نازل فرماید، خداوند متعال باران را نازل کرد و فرمود: (ما عذاب را از روى ایشان بر مى‌داریم ولى بعد از رفع عذاب باز به شرک و اذیت شما بر مى‌گردند)، (ابن مسعودس گوید:) همینکه به حالت عادى برگشتند و در رفاه و کثرت نعمت قرار گرفتند به همان حالت سابق شرک و آزار پیغمبر ج بازگشتند، آنگاه خداوند آیه ۱۶ سوره دخان را نازل کرد که مى‌فرماید: (روزى خواهد آمد که ما به حمله بزرگ علیه ایشان دست مى‌زنیم و انتقام این کفر و آزار را از ایشان مى‌گیریم). ابن مسعودسگوید: مقصود از این روز، روز بدر مى‌باشد».
[۵۱٧] أخرجه البخاري في: ۶۵ كتاب التفسير: ۴۴ سورة الدُّخان: ۲ باب ﴿يَغۡشَى ٱلنَّاسَۖ هَٰذَا عَذَابٌ أَلِيمٞ١١﴾[الدخان: ۱۱].