شوراهای سه گانه در عصر فاروق
فاروق در جهت پیاده کردن دین جهانی اسلام در کشوری به وسعت قاره‌ها به تشکیل سه نوع شورا اقدام می‌نماید:
الف: شورای استنباط مرکزی، و کار این شورا استنباط احکام از قرآن و احادیث است و اعضای آن فقط اصحاب [۱۸۷۵]مهاجرین و همان شخصیت‌هایی می‌باشند که از نخستین مصادیق آیه‌های: ﴿وَشَاوِرۡهُمۡ فِي ٱلۡأَمۡرِ﴾﴿وَأَمۡرُهُمۡ شُورَىٰ بَيۡنَهُمۡ﴾بوده و پیامبر جدر طلیبعه جامعه‌سازی مدینه شخصاً آن‌ها را اعضای شورای مومنین قرار داده است و اضافه بر این‌ها چون اصحاب مهاجرین در دوران سیزده ساله مکه نیز در خدمت پیامبر بوده‌اند و شاهد نزول تمام آیه‌های قرآن نیز بوده‌اند بیشتر از همه یاران پیامبر (چه انصار و چه غیره) به معنی آیه‌ها آشنا هستند و از احادیث پیامبر نیز بیشتر آگاهی دارند، و اعضای ثابت این شورا عبارتند از: عثمان‌ذی‌النورین، علی مرتضی، عبدالرحمن‌بن عوف، معاذابن جبل، اُبَی بن کعب، و زید بن ثابت [۱۸۷۶]، بلال حبشی [۱۸۷۷]، زبیربن عوّام، و طلحه [۱۸۷۸]و ابن عمر و همچنین خود عمربن‌خطاب که در عین اینکه تشکیل دهنده و گرداننده این شورا است از حیث تصویب یک استنابط فقط عضوی است مانند یکایک آن‌ها [۱۸۷۹]و علاوه بر این ده عضو ثابت بقیه اصحاب مهاجرین نیز هر اندازه در مدینه حضور داشته باشند باید در جلسات این شورا شرکت نمایند و محل این شورا ثابت و همیشه در صحن مسجد [۱۸۸۰]پیامبر در مدینه (محل همین شورا در زمان پیامبر جتشکیل می‌گردد.
ب: شورای استنباط و تطبیق مرکزی، و اعضای این شورا عبارتند: از اعضای شورای اول [۱۸۸۱]به علاوه ده نفر از شخصیت‌های منتخب اصحاب انصار (پنج نفر از اوس [۱۸۸۲]و پنج نفر از خزرج) و خلاصه برگزیدگان اصحاب مهاجر و اصحاب انصار و این شورا، [۱۸۸۳]نیز مرکزی ولی از حیث محل سیار است و مانند شورای اول تنها در مسجد تشکیل نمی‌گردد و بلکه گاهی در خارج شهر و درمحل (صرار [۱۸۸۴]چهار کیلومتری مدینه) تشکیل می‌گردد، و این شورا در مواردی تشکیل می‌یابد که مسایل مورد بحث علاوه بر اینکه به فقاهت و اطلاعات وسیع از قرآن و احادیث نیاز دارند همچنین به آینده‌نگری و آگاهی از واقعیت‌های حال و آینده و تطبیق آن‌ها با روح مسایل اسلامی نیازمند هستند مانند تفسیر مالکیت‌ها و موجبات مالکیت زمین و طرح اصلاحات ارضی و ایجاد دبیرخانه‌ها [۱۸۸۵]و تعیین مقرری و جیره و بیمه‌های زندگی، و ایجاد رسم گُمْرُکات و تعیین و فرض زکات بر گله اسبان تجارتی و ایجاد تاریخ برای اسناد و مدارک و تفسیر دقیق غنائم جنگی و فروختن و تقسیم اشیاء نفیس و نایاب مانند فرش بهارستان و تاج کسری و جواهرات سلطنتی ایران و غیره که در صفحات آینده برخی از آن‌ها را خواهید دید.
ج: شوراهای ایالتی و ولایتی که در مرکز تمام استان‌ها و شهرستان‌های جهان وسیع اسلام تشکیل می‌گردند [۱۸۸۶]، و ترکیبی از معتمدین محلی و شخصیت‌های آگاه بومی می‌باشند که در رابطه با مسائل محلی از قبیل نیاز شهرها و استان‌ها و عمران و آبادی منطقه و همچنین انتخاب استانداران و فرمانداران و عزل آن‌ها به بحث و گفتگو می‌نشینند و نتایج جلسات خود را به فاروق گزارش می‌ددهند و فاروق در چهارچوب مقررات اسلامی به خواسته‌های آن‌ها رسیدگی می‌کند، همچنان‌که شورای ایالتی کوفه برکناری سعدبن وقاص را از سمت استانداری و فرماندهی سپاه درخواست کرد، و با اینکه سعد فرمانده کل نیروهای جبهه شرقی و فرمانه فاتح جنگ قادسیه و سقوط مداین (پایتخت ایران) بود، فوراً فاروق او را به مدینه احضار و پس از بازجویی او را از مقام استانداری و فرماندهی [۱۸۸۷]معزول و در مدینه او را اسکان داد، و همچنان‌که شوراهای ولایتی بصره و کوفه و شام به ترتیب درخواست کردند که عثمان بن [۱۸۸۸]فَرْقَد و حجاج‌بن غلاظ [۱۸۸۹]و معن بن یزید به استانداری بصره و کوفه و شام منصوب شوند و فاروق طبق تصویب و درخواست شوراها همین شخصیت‌ها را همراه [۱۸۹۰]فرمان به محل خدمت اعزام نمود
[۱۸۷۵] کنزالعمال به نقل طبقات ابن سعد، ج۳، ص ۱۳۴، به نقل الفاروق شبلی نعمانی، ج ۲، ص ۱۸. [۱۸۷۶] مرجع سابق [۱۸۷۷] اخبار عمر، ص ۹۵. [۱۸۷۸] اخبار عمر، ص ۹۶ و شبلی، ص ۲۰. [۱۸۷۹] الخراج قاضی ابویوسف، ص ۱۴ و ۱۵. [۱۸۸۰] الفاروق، شبلی نعمانی، ج۲، ص ۲۱ نوشته است «مورخ محقق بلاذری در یک تذکری در رابطه با ویژگی‌های این مجلس نوشته است: «كانَ لِلْمُهاجرينَ مَجْلسٌ في المَسْجِدِ فَكانَ عُمَرُ يَجْلِسُ مَعَهُمْ فيهِ وَ يُحَدَّثُهُمْ عَمّا يَنْتَهي اِلَيْهِ مِنَ الاَمِرْ» فقِال، يَوْماً ما اَدْري كَيْفَ اَصْنَعُ بِالمَجُوسِ؟عبدالرحمن بن عوف از جای خویش بلند شد و گفت: گواهی می‌دهم پیامبر فرمود: (سَنُّوابِهِمْ سُنَّةَ اَهْلِ الكِتابِ)فتوح البلدان، ص ۲۶۶. [۱۸۸۱] الفاروق، شبلی نعمانی، ج ۲، ص ۱۹ و اخبار عمر، ص ۹۶. [۱۸۸۲] مرجع سابق [۱۸۸۳] این شورای تطبیق که مرکب از برگزیدگان اصحاب مهاجر و اصحاب انصار بود بزرگترین قدرت تصمیم‌گیری درجهت حل معظلات جهان اسلام به شمار می‌آمد و انتخاب خلیفه و امیرالمومنین نیز به وسیله همین شورا صورت می‌گرفت همچنان‌که علی مرتضی در نهج‌البلاغه. (نسخ حاشیه شیخ محمد عبده ص ۸ جزء ثالث مکتوب ششهم) به این مطلب تصریح کرده است. [۱۸۸۴] الفاروق، شبلی نعمانی، ج۱، ص ۱۱۵. [۱۸۸۵] المناد، ج ۵، ص ۱۸۱ [۱۸۸۶] الفاروق، شبلی نعمانی، ج ۲، ص ۲۱. [۱۸۸۷] تاریخ طبری، ج ۴، ص ۲۳۵ و ابن عساکر، ج ۶،ص ۱۰۲. [۱۸۸۸] کتاب الخراج قاضی ابویوسف، ص ۶۴ به نقل الفاروق، ج ۲، ص ۲۲. [۱۸۸۹] مرجع سابق [۱۸۹۰] مرجع سابق