تعلیم و تعلم قرآن و سوادآموزی اجباری
فاروقسسوادآموزی و تعلم قرآن را در تمام جهان اسلام، و نه تنها در شهرها بلکه در میان صحرانشینان [۲۱۹۱]نیز، اجباری و الزامی نمود و برای هر یک از معلمان که ده شاگرد را درس می‌دادند در هر ماه پانزده [۲۱۹۲]درهم (معادل یک مثقال و نیم طلا) حقوق ماهیانه مقرر نمود، و نخستین باز این کلاس‌های سوادآموزی و تعلم قرآن در مرکز (مدینه) دایر گردیدند و ابوعامر سلیم [۲۱۹۳]که یکی از راویان حدیث است، از یکی از این کلاس‌ها چنین یاد می‌کند: «بچه کوچکی بودم که مرا به مدینه آوردند و مرا به کلاس سوادآموزی و تعلم قرآن فرستادند و معلم هنگامی که نوشتن حرف میم را به من یاد می‌داد می‌گفت: «گرد و مدور بنویسید مثل [۲۱۹۴]چشم گاو!».
فاروقسبه سه نفر از بزرگان اسحاب که در امر قرائت قرآن و تعلیم آن تخصص داشتند (معاذ بن جبل، عُباده بن صامت و ابوالدارداء [۲۱۹۵]دستور داد که به شهرهای شام و فلسطین بروند و در تمام شهرها کلاس‌های سوادآموزی و تعلم قرآن را دایر کنند و بر آن‌ها نظارت داشته باشند و در این شهرها به حدی از کار آن‌ها استقبال به عمل آمد که دیری نپایید که تنها کلاس‌های شهر دمشق به یک صد و شصت کلاس [۲۱۹۶]و یک هزار و ششصد شاگرد رسید و ابوالدرداء که بر این کلاس‌ها نظارت داشت هر ده نفر شاگرد را یک کلاس و زیر تعلیم یک معلم قرار داده بود [۲۱۹۷]و برای راهنمائی معلمین به شیوه درست سوادآموزی و شکل صحیح تلفظ کلمات و تلاوت آیه‌ها هموراه در بین کلاس‌ها در حال آمد و شد بود، اما آن طوری که در شهرهای حجاز و شام و فلسطین و عراق و مصر از کلاس‌ها سوادآموزی و تعلم قرآن استقبال به عمل می‌آمد. در میان صحرانشینان و عشایر و ایلات از این کلاس‌ها استقبال به عمل نمی‌آمد به همین جهت فاروقسشخصی را به نام (ابوسفیان) [۲۱۹۸]مأمور کرد که به میان صحرانشینان برود و از همه آن‌ها امتحان به عمل آورد و هر کدام از آن‌ها که قسمتی از قرآن را نیاموخته بود با تازیانه و گوشمال او را مجازات [۲۱۹۹]کند.
فاروقسهمواره شخصیت‌های آگاه و با معلومایت را برای بازرسی کلاس‌های قرآن می‌فرستاد و به آن‌ها نیز توصیه می‌کرد که «تَعَلَّمُوا اِعْرابَ القُرآنِ كَما تُعَلَّمونَ [۲۲۰۰] حِفْظَهُ»و چون تعلم اعراب قرآن بدون آگاهی از نحو و صرف و دستور زبان عربی امکان ندارد مورخین اهل تحقیق معتقدند که علم نحو و صرف در عصر فاروقسو به راهنمایی او [۲۲۰۱]وضع شده است.
فاروقسهم چنان که در پشت جبهه و در تمام شهرها و روستاها و محل چادرنشینان کلاس‌های سواد آموزی و تعلم قرآن را دایر کرد، هم چنین طی بخش‌نامه‌هایی به همه جبهه‌ها و به تمام پادگان‌ها اعلام نمود که ترفیع درجه فرماندهان و سپاهیان، منوط به این [۲۲۰۲]است که سوره‌های طولانی و جامع احکام (بقره، نساء، مائده، حج و نور) [۲۲۰۳]را حفظ کنند و فرماندهان و سپاهیانی که بیشتر از این اندازه قرآن را حفظ می‌کردند به همان نسبت بر حقوق و مزایای سالیانه آن‌ها افزوده می‌گردید و دیری نپایید که حافظان تمام قرآن در سپاه اسلام به هزارها تن رسیدند [۲۲۰۴]، و تنها سعد بن وقاص آن هم مدتی قبل از جنگ نهاوند در پاسخ نامه فاروقسنوشت: «در سپاه زیر فرمان من سیصد [۲۲۰۵]نفر حافظ تمام قرآن وجود دارند».
فاروقسقبل از خلافت و در عصر ابوبکرسنیز در راه حفظ و حراست قرآن کریم بزرگ‌ترین قدم را برداشت و علیرغم تمام موانع ابوبکرسرا به نوشتن قرآن به صورت یک کتاب مجلد، ناچار کرد، و در عصر پیامبر جنیز همیشه مواظب بود که تمام اصحاب آیه‌های قرآن را همان طور حفظ و تلاوت نمایند که شخصاً از پیامبر اکرم جشنیده‌اند و وقتی هشام بن حکیم [۲۲۰۶]را دید که آیه‌ای از سوره فرقان را به شیوه‌ای می‌خواند که فاروقسآن را به این شیوه از پیامبر جنشنیده بود، با حالتی از قهر و خشونت بازوی او را گرفت و به خدمت پیامبر جبرد و تنها هنگامی از او دست برداشت که پیامبر جفرمود شیوه تلاوت هر دوی شما صحیح است زیرا قرآن با هفت شیوه تلاوت بر من نازل گردیده است [۲۲۰۷]و این که در میان یک صد هزار صحابی، اعتراض شدید بر هشام و پیشنهاد جمع و کتابت کردن و مجلد نمودن قرآن فقط از فاروقسروایت شده است دلیلی است بر این فاروقسقبل از خلافت خود نیز همواره در فکر حفظ و حراست قرآن کریم بوده است و به همین جهت وقتی قدرت را در دست گرفت سوادآموزی و تعلم قرآن را در تمام شهرها و روستاها اجباری [۲۲۰۸]و الزامی نمود و برای حفظ تمام قرآن و تعلم اِعراب و قوانین درست خواندن [۲۲۰۹]کلمات قرآن جوایز و حقوق و مزایای زیادی را مقرر نمود [۲۲۱۰]و در همان حالی که هزاران کلاس برای سوادآموزی و تعلم قرآن بچه‌ها و نونهالان در حال فعالیت بود، از بزرگسالان نیز هزاران حافظ تمام قرآن و آشنایان به قوانین اعراب کلمات قرآن به وجود آمدند.
[۲۱۹۱]ـ الاصابه، ج۱، ص۸۳ به نقل اخبار عمر، ص۲۱۲ و اغانی، ج۱۶، ص۵۸ به نقل الفاروق، شبلی نعمانی، ج۲، ص۱۵۷. [۲۱۹۲]ـ الفاروق، شبلی نعمانی، ج۲، ص۱۵۷ در صفحه آینده به هنگام بحث از کلاس‌های درس قرآن در شام معلوم می‌شود که در کلاس ده نفر شاگرد داشته است. [۲۱۹۳]ـ الفاروق، شبلی نعمانی، ج۲، ص۱۵۷. [۲۱۹۴]ـ همان [۲۱۹۵]ـ کنزالعمال، ج۱، ص۲۸۱ و طبقات ابن سعد به نقل الفاروق، شبلی نعمانی، ج۲، ص۱۵۹. [۲۱۹۶]ـ همان [۲۱۹۷]ـ همان [۲۱۹۸]ـ الاصابه، ج۱، ص۸۳، به نقل اخبار عمر، ص۲۱۲ و الفاروق، شبلی نعمانی، ج۲، ص۱۵۷، به نقل از اغانی، ج۱۶، ص۵۸. [۲۱۹۹]ـ همان [۲۲۰۰]ـ ابن الانباری به نقل الفاروق، شبلی نعمانی، ج۲، ص۱۶۱. [۲۲۰۱]ـ عبقریات، عقاد، ص۵۵۹ و الجامع الکبر مسند عمر حدیث ۶۱۳ به نقل اخبار عمر، ص۲۱۹. [۲۲۰۲]ـ صحیح بخاری، ج۶، ص۱۰۰ و ابن الجوزی، ص۱۰۶ به نقل اخبار عمر، ص۳۳۴. [۲۲۰۳]ـ همان [۲۲۰۴]ـ الاصابه، ج۱، ص۸۳، به نقل اخبار عمر، ص۲۱۲ و اغانی ج۱۶، ص۵۸ به نقل الفاروق، شبلی نعمانی، ج۲، ص۱۵۷. [۲۲۰۵]ـ الفاروق، ج۲، ص۱۵۷ و ۱۵۹، به نقل از ابن سعد و کنزالعمال، ج۱، ص۲۸۱. [۲۲۰۶]ـ الفاروق، شبلی نعمانی، ج۲، ص۱۶۱، به نقل از ابن انباری و عبقریات، عقاد، ص۵۵۹ و الجامع الکبیر مسند عمر حدیث ۶۱۳ به نقل از اخبار عمر، ص۲۱۹. [۲۲۰۷]ـ صحیح بخاری، ج۶، ص۱۰۰ و ابن الجوزی، ص۱۰۶ به نقل اخبار عمر، ص۳۳۴. [۲۲۰۸]ـ الاصابة، ج۱، ص۸۳، به نقل اخبار عمر، ص۲۱۲. [۲۲۰۹]ـ الفاروق، ص۱۵۷ ئ ۲۵۹. [۲۲۱۰]ـ همان