زندگانی ابوبکر صدیق رضی الله عنه

فهرست کتاب

نصوص قرآن مؤید این است که قرآن در زمان رسول به صورت سوره‌هایی جمع گشته است:

نصوص قرآن مؤید این است که قرآن در زمان رسول به صورت سوره‌هایی جمع گشته است:

نصوص قرآن آنچه را که قبلاً گفتیم تأیید می‌کند. از آن جمله است فرموده خداوند بزرگ: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلۡمُزَّمِّلُ ١ قُمِ ٱلَّيۡلَ إِلَّا قَلِيلٗا ٢ نِّصۡفَهُۥٓ أَوِ ٱنقُصۡ مِنۡهُ قَلِيلًا ٣ أَوۡ زِدۡ عَلَيۡهِ وَرَتِّلِ ٱلۡقُرۡءَانَ تَرۡتِيلًا ٤[المزمل: ۱- ۴] «اى جامه به خود پیچیده، شب را زنده بدار مگر اندکى [از آن را]. یک نیمه‏اش [را زنده بدار] یا اندکى از آن [هم‏] بکاه، یا اندکى بر آن بیفزا. و قرآن را چنان که باید شمرده و شیوا بخوان».

آیات مزمل همان آیاتی است که در فترت اول بعثت رسول نازل شده. درخواست خدا از رسول که در شب قیام نماید و قرآن بخواند مؤید این مطلب است که قرآن به صورت پراکنده و بدون ترتیب نبوده است و آنچه را که سابقاً گفتیم مؤکد می‌سازد که آنچه به رسول وحی می‌شد با وحی سابق مرتبط و متصل بود و وحی نوین او را بدان‌ها مرتبط می‌ساخت. چنانچه گفته‌اند: جبرئیل وقتی که این آیه را: ﴿وَٱتَّقُواْ يَوۡمٗا تُرۡجَعُونَ فِيهِ إِلَى ٱللَّهِۖ ثُمَّ تُوَفَّىٰ كُلُّ نَفۡسٖ مَّا كَسَبَتۡ وَهُمۡ لَا يُظۡلَمُونَ ٢٨١[البقرة: ۲۸۱] «و از روزى پروا کنید که در آن [روز] به سوى خداوند باز گردانده مى‏شوید. آنگاه به هر کسى [پاداش‏] آنچه به دست آورده است، تمام و کمال داده شود و آنان ستم نبینند».

بر محمد جنازل کرد، گفت: «ای محمد این آیه را در رأس دویست و هشتاد آیه بقره قرار بده».

در قرآن چندین جا از قرآن به عنوان کتاب توصیف شده است. سوره بقره پس از فاتحه اولین سوره قرآن است که با این آیه: ﴿الٓمٓ ١ ذَٰلِكَ ٱلۡكِتَٰبُ لَا رَيۡبَۛ فِيهِۛ هُدٗى لِّلۡمُتَّقِينَ ٢[البقرة: ۱- ۲] «الم (ا. ل. م) این کتاب است که شکى در آن [روا] نیست. براى پرهیزگاران رهنماست»شروع می‌شود و این معنی در جاهای مختلف سوره‌های زیادی آمده است. بدیهی است مقصود از کتاب نوشته‌های منظم و مرتب است. قرآن در زمان رسول نوشته شده همانطور که از قول انس بن مالک و دیگر اصحاب رسول پیشتر اشاره کردیم. حتی خود زید بن ثابتسهمان کسی که پیشتر اشاره کردیم که گفته بود: «رسول وفات یافت در حالی که قرآن در هیچ چیز جمع نشده بود».

خود گفته است: «ما در نزد رسول خدا بودیم و قرآن را از روی رقعه‌ها جمع می‌کردیم». با این بیان به جمع‌آوری قرآن از صورت آیات پراکنده به صورت سوره‌ها به فرمان رسول خدا اشاره می‌کند. بسا اتفاق می‌افتاد که رسول خدا در نماز و نیز مواقع دیگر سوره‌های کاملی از قرآن می‌خواند من جمله بقره و آل عمران و نساء و اعراف و جن و نجم و رحمن و قمر و غیره. تمام این‌ها دلالت دارد بر اینکه ترتیب آیات قرآنی به صورت سوره به اشاره رسول صورت گرفته است. آن حضرت وفات یافت، در حالی که این مجموعه کامل نزد مسلمانان معروف و در سینه قاریان و حفاظ قرآن ضبط و نگهداری شده بود.

به تحقیق دریافتم که بسیاری از اصحاب رسول در زمان آن حضرت به جمع قرآن پرداخته‌اند، از آنجمله چهار نفر با املاء رسول آن را جمع کردند. و تمام مؤرخین متفق القولند که ترتیب آیات در سوره‌ها در تمام مصحف‌هایی که قبل از وفات رسول و پس از وفات آن حضرت و پیش از آنکه ابوبکر دستور جمع قرآن را بدهد جمع شده بود یکی بود. اما ترتیب سوره‌ها و آغاز آن با فاتحه و سپس بقره و آل عمران و نساء و مائده و انتهای آن با معوذتین تنها موردی است که در آن اختلاف هست و گویا گفته‌اند: رسول خدا تمام یا قسمتی از این ترتیب را برای امت خود باقی گذاشت و خود بدان اقدام نکرد.

در این صورت ابوبکر در جواب عمر پس از اینکه به او اشاره نمود قرآن را جمع کن چه مقصودی داشت که گفت: «چگونه کاری را بکنم که رسول خدا نکرده است». و چه عوامل سبب شد که ابوبکر و زید قلباً پیشنهاد عمر را پذیرفته و بدان عمل کردند؟