ترتیب پیاپی آمدن سورهها در مصاحف:
با وجود همه دقتی که زید در جمع سورهها و ترتیب آیات به خرج داد به تنظیم و ترتیب سورهها یکی بعد از دیگری نپرداخت و این نظم و ترتیبی که امروز در سورهها میبینیم مربوط به عهد عثمانساست. و در اینکه قسمتی از این نظم و ترتیب مربوط به عصر نبی باشد یا خیر اختلاف نظر هست، بعضی گفتهاند: رسول خدا تنظیم و ترتیب سورها را برای امت باقی گذاشت، بعضی دیگر میگویند: رسول خدا ترتیب پیاپیآمدن در بعضی سورهها را ذکر کرده و در بعضیها ترک کرده است. دیگران گفتهاند: ترتیب تمام سورهها را ذکر کرده است. ابن وهب در جامعش گفته است: از سلیمان بن بلال شنیدم که میگفت: شنیدم از ربیعه پرسیده شد: چرا سورههای بقره و آل عمران مقدم شدهاند، حال آنکه هشتاد و چند سوره قبل از آنها نازل شده و آن دو در مدینه نازل شدهاند؟ ربیعه جواب گفت: «بلی آن دو سوره جلو گذاشته شدهاند و ترکیب قرآن با آگاهی کسی بوده که آن را تألیف کرده است و بر این ترتیب عموم اجماع کردهاند، این است آنچه بدان رسیدهایم و ما مسؤول آن نیستیم».
عدهای از اهل علم گفتهاند: ترکیب سورههای قرآنی مطابق آنچه در قرآن به چشم میخورد با تبیین رسول خدا صورت گرفته است.
و اما آنچه در باره اختلاف قرآنهای ابی و علی و عبدالله شروایت شده این اختلاف مربوط به پیش از عرضه اخیر قرآن بوده است و رسول خدا پس از عرضه اخیر سورهها را برای آنان مرتب کرد. در حالی که پیشتر این کار را نکرده بود [۴۰]. بعضی با این نظر مخالفند، به نظر آنان ترتیب سورهها با تبیین رسول خدا نبوده، به استناد اینکه علی بن ابی طالب و عبدالله بن عباس شمصحف خود را پس از وفات رسول خدا جمع کردند، چنانجه رسول خدا به ترتیب سورهها میپرداخت قطعاً علی و ابن عباس برای این کار مناسبتر از دیگران بودند که سورهها را طبق امر رسول خدا مرتب سازند. زید بن ثابت نیز که در زمان ابوبکر قرآن را جمع کرده سورهها را مرتب ننمود. بنابراین، ترتیب سورههای قرآن بعضاً یا کلاً به سعی خود اصحاب رسول خدا انجام گرفته و رسول خدا به آن امر نفرموده است [۴۱].
این نظر که رسول خدا سورهها را کلاً یا بعضاً مرتب ننموده و این مأموریت را به امت خود واگذار ساخته است نظری است که اکثریت آن را پذیرفته است [۴۲].
[۴۰] رجوع کنید به صفحه ۵۲ جزء اول تفسیر قرطبی «الجامع لأحکام القرآن». [۴۱] مراجعه کنید به تاریخ القرآن ابوعبدالله زنجانی صفحه ۴٧ – ۵۸. [۴۲] مراجعه کنید به الاتقان در علوم قرآن سیوطی جلد ۱ صفحه ۶۳ – ۶۴.