شرح عقیده طحاویه

٩- عمل به قیاس اولی در اثبات و نفی در حق خداوند متعال

همانا بهترین وصف از آن خداست، خداوند متعال در سه جای قرآن چنین امری را برای خود اثبات نموده است:

اول- آیه‎: ﴿لِلَّذِينَ لَا يُؤۡمِنُونَ بِٱلۡأٓخِرَةِ مَثَلُ ٱلسَّوۡءِۖ وَلِلَّهِ ٱلۡمَثَلُ ٱلۡأَعۡلَىٰۚ وَهُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡحَكِيمُ٦٠﴾[النحل: ٦٠] «صفات زشت برای کسانی است که به آخرت ایمان نمی‎آورند و بهترین وصف از آنِ خداست و او مقتدر و حیکم است». ‏

دوّم- آیه: ﴿وَهُوَ ٱلَّذِي يَبۡدَؤُاْ ٱلۡخَلۡقَ ثُمَّ يُعِيدُهُۥ وَهُوَ أَهۡوَنُ عَلَيۡهِۚ وَلَهُ ٱلۡمَثَلُ ٱلۡأَعۡلَىٰ فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ وَهُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡحَكِيمُ٢٧﴾[الروم: ٢٧] «و اوست آن کس که آفرینش را آغاز می‎کند سپس آن را باز می‎گرداند و این [کار] برای او آسان‎تر است. و برای اوست صفت برتر در آسمان‎ها و زمین، و اوست شکست ناپذیرِ حکیم».

سوم- فرموده‌ی الله متعال: ﴿لَيۡسَ كَمِثۡلِهِۦ شَيۡءٞۖ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡبَصِيرُ١١﴾[الشورى: ١١] «چیزی همانند او نیست و او شنوا و بیناست».

بنابراین قیاس اولی، تنها راه اثبات کمال برای خداست؛ پس هر چیزی که برای غیرخدا کمال باشد، خدا به آن چیز مستحق‎تر از غیر است، زیرا بهترین صفت در هر کمالی که خالی از نقص است، از آنِ خدا می‎باشد.

کمال و نقص، در موضع‎گیری سلف صالح در قبال نفی و اثبات صفات، به مانند دو ستون سنگ آسیا هستند. پس هر کمالی که خالی از نقص باشد، خدا بدان مستحق‎تر است و هر صفتی از صفات مخلوقات که نقصی در آن باشد یا کمالی باشد که به نحوی نقصی در آن باشد، خداوند از آن منزه و پاک است.

معنای کمال و نقص باید از شرع گرفت تا ما به گونه‎ای توصیف نکنیم که گمان شود چیزی در حق کسی به نسبت مخلوقات کمال است اما به نسبت خداوند متعال کمال نیست.

از این رو هر چیزی که شرع هم از جهت نفی و هم از جهت اثبات از آن سکوت کرده و در شأن عقل نیست که آن را اثبات یا نفی کند، ما هم از آن سکوت می‎کنیم و تنها چیزی را اثبات یا نفی می‎کنیم که ثبوت یا نفی آن از شرع برای ما معلوم و محرز شده باشد.