شرح عقیده طحاویه

منتفی بودن تماثل و همانندی میان خالق و مخلوق

همچنین معلوم است که این دو موجود در حقیقت مثل هم نیستند، چون اگر چنین می‎بود در آنچه که واجب و جایز و محال است مثل هم می‎بودند در حالی که یکی از این دو قدیمی‎بودنش واجب است که این یکی ذاتاً موجود است و دیگری قدیمی بودنش واجب نیست که این یکی ذاتاً واجب نیست. یکی از این دو موجود خالق است و دیگری خالق نیست. یکی‎شان از غیر خود بی‎نیاز است و دیگری نیازمند.

پس اگر این دو موجود مثل هم می‌بودند، مستلزم آن می‌بود که هر یک از اینها هم قدیمی بودنش واجب باشد و هم قدیمی‎بودنش واجب نباشد؛ هم ذاتاً موجود باشد و هم ذاتاً موجود نباشد؛ هم خالق باشد و هم خالق نباشد؛ هم بی‎نیاز از غیر باشد و هم نیازمند غیر، در نتیجه به فرض تماثل و همانندی‎شان اجتماع دو ضد لازم می‎آید؛ بنابراین معلوم می‎شود که تماثل و همانندی شان با عقل صریح منتفی است همان طور که با نصوص شرع[١١٢] منتفی است.

پس با این ادله معلوم می‎شود که این دو موجود از یک جهت با هم متفق هستند و از جهت دیگر با هم فرق دارند. کسی که جهت مورد اتفاق این دو موجود را نفی کند، تعطیل کننده و قائل به باطل است و کسی که دو موجود را از هر لحاظ مثل هم بداند، تشبیه کننده و قائل به باطل است. زیرا این دو موجود گرچه در یک جهت با هم اتفاق دارند، اما خداوند متعال، وجود و علم و قدرت و دیگر صفات مختص به خود را دارد و بنده در هیچ یک از این صفات با خدا شریک نیست، و بنده هم وجود و علم و قدرت و دیگر صفات مختص به خود را دارد و خداوند متعال منزه است از اینکه در ویژگی‎های بنده، با وی مشارکت داشته باشد.

[١١٢]- در نسخه (ب) با صریح شرع آمده و در پاورقی آمده (با نصوص) صحیح است اما با خطی غیر از خط نویسنده نوشته شده است.