شرح عقیده طحاویه

١٥- موافقت نقل صحیح با عقل صریح

هر مسأله‎ای از مسائل اعتقادی که در قرآن و سنت و وحی و نبوت ثابت شده، عقل کامل و سالمی که به دقت و احتیاط در خدمت گرفته شده آن را تصدیق می‌کند؛ زیرا عقل صریح در دلالتش بر مقصود امکان ندارد که با نقل صحیح و ثابت مخالفت کند، چرا که عقل و نقل دو وسیله هستند برای یک هدف و آن هم رسیدن به خداست. و وسائلی که به یک هدف منجر می‌شوند، امکان ندارد که با هم تعارض و تضاد داشته باشند.

شیخ الاسلام ابن تیمیه می‎گوید: عقل صریح هرگز با نقل صحیح تعارض ندارد. در مسائلی که علما در آن اختلاف نظر داشته‎اند، تأمل کرده‎ام شبهات فاسدی را که با نصوص صریح مخالفت دارند، دیده‎ام که بطلان آنها با عقل هم محرز است و بلکه به وسیله‌ی عقل، معلوم می‎شود که با شرع تناقض و تعارض دارند. و من اینها را در مسائل مهم اصولی همچون توحید و صفات خدا، قدر و قضا، نبوت، معاد و امثال آنها تأمل نموده‎ام، دیده‎ام مسائلی را که به وسیله عقل صریح معلوم می‎شود، نقل صحیح با آن مخالفت نمی‎کند. مسائلی که گفته شده که نصوص دینی مخالف آن است، پس از تأمل، پی برده‎ام که این نصوص یا حدیث موضوع است و یا دلالتی ضعیف؛ که اینها اگر خالی از معارضه و مخالفت عقل صریح هم باشند، اصلاً نمی‎توانند دلیل و حجت باشند، پس اگر عقل صریح با آنها مخالفت کند، وضعیت چگونه باید باشد؟! و ما می‌دانیم که پیامبران از مسائلی که عقلاً محال و غیرممکن هستند، خبر نمی‎دهند. پس از مسائلی که عقل، بطلانشان را می‌داند خبر نمی‎دهند، بلکه از مسائلی خبر می‎دهند که عقل از معرفت و شناخت آنها، ناتوان است.